Φιλοσοφία
Αν πιστέψουμε τον ίδιο, ο Ρωμαίος Λουκρήτιος, ο οποίος έζησε τον 1ο αιώνα π.Χ., δεν είχε άλλο σκοπό, γράφοντας το De natura rerum, παρά να αποδώσει σε στίχους την κάπως στεγνή ελληνική σοφία του Έλληνα Επίκουρου: το ποιητικό μέλι θα εξευγένιζε το πικρό φιλοσοφικό ποτήρι.
Οι καιροί αλλάζουν συνεχώς. Οικολογική κρίση, πόλεμοι, μεταναστευτικό, τεχνητή νοημοσύνη, πανδημίες είναι ζητήματα που αφορούν ολόκληρο τον πλανήτη. Ποια είναι, όμως, η θέση του σημερινού ανθρώπου μέσα στον κόσμο; Τι σημαίνει να χάνει κάποιος την «κανονικότητά» του και πώς μπορεί να κρατηθεί ήρεμος και ατάραχος; Ο Στωικισμός έχει τις απαντήσεις (σε αυτό οφείλεται άλλωστε και η αναβίωσή του τα τελευταία χρόνια) για όποιον μπορεί να ακολουθήσει τις συμβουλές του:
Της Δρος Έλσας Νικολαΐδου
Μία από τις μεγαλύτερες διαμάχες στην ιστορία της Φιλοσοφίας είναι αυτή μεταξύ Στωικισμού και Επικουρισμού. Οι δύο σχολές δημιουργήθηκαν σχεδόν την ίδια χρονική περίοδο, μετά τον θάνατο του Σωκράτη, γνώρισαν άνθιση και παρακμή, απέκτησαν χιλιάδες οπαδούς και αμφότερες επιζούν έως σήμερα, κυρίως, χάρη στην ηθική τους θεωρία. Από την άλλη, οι οπαδοί τους ανέκαθεν θεωρούνταν αντίπαλοι. Δεν είναι λίγες οι φορές που έχουν ανταλλάξει απαξιωτικά σχόλια στον αγώνα για τη διεκδίκηση του τίτλου της καλύτερης φιλοσοφίας του βίου. Το να μιλήσει κάποιος με θετικό τρόπο για την «αντίπαλη» φιλοσοφία είναι σπάνιο. Ως εκ τούτου, ο Σενέκας αποτελεί ιδιάζουσα περίπτωση.
Ο Ιταλός φιλόσοφος Evandro Agazzi, στους περισσότερους άγνωστος στην Ελλάδα, θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους, εν ζωή, φιλοσόφους της επιστήμης. Ο 85χρονος αποτελεί φωτεινό παράδειγμα του τεράστιου έργου που μπορεί και συνεχίζει να παράγει ένας ανήσυχος, πολύπλευρος και μεθοδικός νους.
Ο ορθολογισμός ή ρασιοναλισμός είναι μια κατεύθυνση της φιλοσοφίας που αποδέχεται ως γνώμονα και αφετηρία της γνώσεως τη λογική σκέψη. Από την περίοδο του διαφωτισμού ο ορθολογισμός συνδέεται συνήθως με την εισαγωγή των μαθηματικών μεθόδων στη φιλοσοφία, αρχικά με το έργο των Ντεκάρτ, Λάιμπνιτς και Σπινόζα.
Όταν ανατέμνω τις ιδεολογικές ψευδαισθήσεις των «δεξιών» πλείστοι όσοι με θεωρούν «αριστερό»· όταν υποβάλλω σε βάσανο τις αντίστοιχες αυταπάτες των «αριστερών», πλείστοι όσοι με χαρακτηρίζουν «δεξιό».
Σε άρθρο του στους New York Times ο φιλόσοφος Σάιμον Κρίτσλεϊ δίνει συμβουλές για το πώς να αντιμετωπίζουμε τον θάνατο βρίσκοντας το κλειδί της απελευθέρωσης και της επιβίωσης.
Χιλιάδες χρόνια πριν από την εφεύρεση των σύγχρονων μικροσκοπίων, μια μοναδική “κάστα” φιλοσόφων ανακάλυψε τις βασικές αρχές της ύλης μ΄ένα τρόπο που μας είναι σχεδόν αδύνατο να πιστέψουμε. Ήταν οι “Ατομιστές.” ‘Ένα όνομα που οφείλεται στην ριζοσπαστική τους θεωρία που ήθελε όλο τον υλικό κόσμο να αποτελείται από μικρές, αδιαίρετες μονάδες: τα “άτομα” (“α” + “τομή”).
Η τελευταία έξαρση ανάλογης πανδημίας που ταλαιπώρησε την ανθρωπότητα ήταν η Ισπανική γρίπη το 1918, η οποία σκότωσε 50 εκατομμύρια ανθρώπους. Πριν από αυτήν, η βουβωνική πανώλη (γνωστή και ως Μαύρος Θάνατος) – που, όπως εικάζεται και για τον σημερινό κοροναϊό, προήλθε από την Ασία – εξολόθρευσε 75 έως 200 εκατομμύρια ανθρώπους στην Ευρώπη και την Ασία στα μέσα του 14ου αιώνα. Πάλι στην Ιταλία, που είναι ένα από τα επίκεντρα και της τρέχουσας πανδημίας, μέσω των λιμανιών της, έμποροι με τα πλοία τους πιστεύεται ότι έφεραν τον Μαύρο Θάνατο στην Ευρώπη. Τουλάχιστον το 1/3 του ευρωπαϊκού πληθυσμού εκτιμάται ότι χάθηκε.
Ένα τρόλεϊ διασχίζει τις ράγες ενώ μπροστά του βρίσκονται πέντε άνθρωποι ανήμποροι να κινηθούν, με αποτέλεσμα να είναι σίγουρος ο θάνατός τους. Για καλή τους τύχη όμως, εσύ παρακολουθείς την σκηνή από το πλάι, έχοντας μπροστά σου έναν μοχλό με τον οποίο μπορείς να αλλάξεις την πορεία του τρόλεϊ, στρέφοντάς το σε μία διακλάδωση όπου υπάρχει μόνο ένας άνθρωπος. Τι κάνεις; Τραβάς τον μοχλό σώζοντας την ζωή πέντε ανθρώπων, θυσιάζοντας όμως τον έναν, ή αφήνεις τα πράγματα να κυλήσουν ως έχουν, παρατηρώντας τον βέβαιο θάνατο των πέντε; Θα σώσεις τον έναν ή τους πέντε; Ποια είναι η ηθικά ορθή πράξη;
«Τα υλικά πράγματα είναι αδιάφορα, αλλά η χρήση τους δεν είναι αδιάφορη. Πώς λοιπόν θα διαφυλάξει κάποιος τη σταθερότητα μαζί και την ηρεμία, και συγχρόνως το πνεύμα της προσοχής που είναι μακριά από το αστόχαστο και το νωχελικό; Αν μιμείται αυτούς που παίζουν τα ζάρια. Οι υπολογισμοί είναι αδιάφοροι, τα ζάρια είναι αδιάφορα. Πώς ξέρω τι πρόκειται να πέσει; Δική μου δουλειά είναι να χρησιμοποιώ με προσοχή και τέχνη τη ζαριά που έπεσε.
Ακριβώς όπως είναι δυνατό να πιστεύουμε ότι κάτι —ακόμη και η “ζωή”— μπορεί να έχει κάποιο σχέδιο ή κατεύθυνση στα οποία κανείς δεν σκόπευσε, μπορούμε επίσης και να πιστεύουμε ότι η ανθρώπινη ύπαρξη είναι άνευ νοήματος και χαοτική, αλλά και ότι αυτό είναι πραγματικά εσκεμμένο. Μπορεί να είναι το προϊόν μιας κακόβουλης Μοίρας ή Βούλησης.
Στο Πολιτιστικό Κέντρο του Γέρακα διοργανώθηκε (8 – 9 Φεβρουαρίου) το 10ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Επικούρειας Φιλοσοφίας, και αυτό καθόλου τυχαία. Γιατί ο περίφημος αυτός πρόγονός μας καταγόταν όντως από τον αρχαίο Γαργηττό, τον σημερινό δηλαδή Γέρακα, ενώ σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο γεννήθηκε «μηνός Γαμηλιώνος εβδόμη», που ταυτίζεται με τον σημερινό μήνα Φεβρουάριο.
«Μήτε νέος τις ων μελέττω φιλοσοφείν, μήτε γέρων υπάρχων κοπιάτω φιλοσοφών. Ούτε γαρ άωρος ουδείς εστίν ούτε πάρωρος προς κατά την ψυχήν υγιαίνον”. Που σημαίνει: Όσο είναι νέος κανείς να μην αργοπορεί να φιλοσοφήσει κι όταν γεράσει να μην καταπονείται φιλοσοφώντας. Γιατί κανείς δεν είναι ανώριμος ούτε υπερώριμος για εκείνο που φέρνει την υγεία της ψυχής.
Oι επικούρειοι συγγραφείς ήταν μοιραίο να εξαφανιστούν καθώς υπήρξαν αντικείμενο περιφρόνησης από τις άλλες φιλοσοφικές σχολές και αντικείμενο μανιώδους πολεμικής από τους χριστιανούς. Στους τελευταίους, που έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο για τον καθορισμό της σωτηρίας ή της καταδίκης της «βέβηλης» λογοτεχνίας, οι επικούρειοι ήταν ιδιαίτερα δυσάρεστοι: ίσως όχι τόσο για τη «σκανδαλώδη» θεωρία τους περί ηδονής, όσο για τη θεολογία τους.
«Ο αληθινά ευτυχισμένος είναι ο ελεύθερος. Μιλώ για εκείνον που μήτε ελπίζει μήτε φοβάται τίποτα.»
Δημώναξ (Δημώνακτος Βίος, Λουκιανός Ζ΄, 20).
«Από νωρίς το πρωί να λες στον εαυτό σου: σήμερα θα συναντηθώ με τον πολυπράγμονα, με τον αχάριστο, με τον αλαζόνα, τον δολερό, τον φθονερό, τον ακοινώνητο. Τους συμβαίνουν αυτά επειδή αγνοούν το αγαθό και το κακό.
