Το προηγούμενο Σάββατο ο Στέλιος Ράμφος έδωσε μια ομιλία στη Θεσσαλονίκη με τίτλο “Απορίες για την Ελλάδα και τους Έλληνες”. Το Αντικλείδι παραβρέθηκε στην εκδήλωση που έγινε σε μια κατάμεστη αίθουσα στον κινηματογράφο Ολύμπιον. Απομαγνητοφωνήσαμε ένα μέρος της ομιλίας και το υπόλοιπο το αντιγράψαμε από το προσωπικό του (?) ιστολόγιο .
Θα κάνω κάποιες ερωτήσεις κι απορίες στον εαυτό μου και θ απαντήσω ο ίδιος. Πρώτη απορία με την οποία θα ξεκινήσω την έχετε κι εσείς
Πως ο λαός που ανακάλυψε τη λογική κατέληξε να παραλογίζεται
Νομίζω είναι μια ερώτηση που έχουμε θέσει όλοι στον εαυτό μας. Θα προσπαθήσω λοιπόν να δώσω μια απάντηση κατά δύναμιν σ αυτό το ερώτημα, σ αυτήν την απορία.
Απλώς πριν απ όλα θα σας πω το κριτήριό μου, με ποιο κριτήριο θα προχωρήσω. Και το κριτήριο μου έγκειται στο γεγονός ότι έχει διαταραχθεί πολύ σοβαρά το μέτρο και η ισορροπία μεταξύ λογικής και συναισθήματος. Ενδεχομένως να έχετε ακούσει η να έχετε διαβάσει που επιμένω σ αυτό το θέμα, την ιεραρχία του συναισθήματος, θα επιμείνω σήμερα διεξοδικότερα και ιστορικότερα.
Και θα πω ότι αυτή η ιστορία της διαταραχής του λόγου και του συναισθήματος συνδέεται με ένα πολύ παλαιό, παλαιά χρονολογούμενο, προϊόντα εξανατολισμό της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου, και της πάλαι ποτέ Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ποιος είναι αυτός ο προϊών εξανατολισμός χαρακτηριστικό του οποίου είναι η κυριαρχία του συναισθήματος επι της λογικής των ανθρώπων και επομένως η διαταραχή ενός συσχετισμού ο οποίος όταν υφίσταται είναι ευεργετικός για τη ζωή μας;
Δεν θα μπω στις απαρχές του προβλήματος που ενδεχομένως να πηγαίνουν σε επιγόνους του Αλεξάνδρου αλλά θ αρχίσω από μια κρίσιμη στιγμή , την περίοδο του Ιουστινιανού. Ο Ιουστινιανός που ήταν σημαντικός σε πολλά πράγματα αυτοκράτωρ έλαβε μια απόφαση πολύ κρίσιμη το 553 η οποία είχε ως προηγούμενο μια λογική την οποία ακολουθούσε, βάση της οποίας έπρεπε να υπάρξει αποκλεισμός του στοιχείου του λόγου που καλλιεργούσε, η που ήτανε ισχυρό ας πούμε στον Παγανιστικό Ελληνισμό, και που είχε να κάνει με τη φιλοσοφία, και τη θεωρητική σκέψη κυρίως. Το 529 αποφάσισε να καταργηθεί η σχολή των Αθηνών, η σχολή της Ακαδημίας του Πλάτωνος. Η απόφαση αυτή καθυστέρησε 50 χρόνια διότι δίνανε φακελάκια στο Διοικητή της περιοχής οι Αθηναίοι, αλλά το 579 κατέστει αναπόφευκτο και έκλεισε η σχολή. Κλείνοντας η σχολή και όλα τα συμπαρομαρτούντα αυτής της καταστάσεως, και μάλιστα η σχολή έκλεισε και πήγαν όλοι στη Περσία οι φιλόσοφοι με επικεφαλής τον πλατωνικό διάδοχο τότε τον Δαμάσκιο, αλλά δεν άντεξαν και σε ένα χρόνο πήγαν στη Συρία γύρισαν πίσω. Εν πάσι περιπτώσει εκεί έχουμε μια ιστορική αναδιάταξη του προβλήματος, έχουμε έναν αποχωρισμό μέσα στη κουλτούρα ας πούμε της Ανατολικής Αυτοκρατορίας του λόγου από το αίσθημα. Εκεί πια το στοιχείο του λόγου παύει να υπάρχει, μέχρι τότε συνυπήρχαν άνετα Εθνικοί και Χριστιανοί υπήρχαν προστριβές (η ιστορία της Υπατίας και άλλα τέτοια θέματα) αλλά γενικώς συνυπήρχαν, κι όταν διαβάζεις βιβλία του καιρού εκείνου τα πράγματα είναι σχεδόν συνδεδεμένα μεταξύ τους με μια ικανοποιητική αρμονία, άλλωστε οι Μεγάλοι Πατέρες της Καππαδοκίας, Βασίλειος, Νανζιαζηνός, Νύσης, ήταν υπέρμαχοι της συνθέσεως. Της συνθέσεως του Ελληνικού πνεύματος στην καλλίτερη του εκδοχή, και του Χριστιανικού. Θυμόμαστε ίσως όλοι εδώ το λόγο του Μεγάλου Βασιλείου ακριβώς για αυτό το θέμα. Ποιο ήτανε στο στοιχείο εκείνο το πολιτισμικό το οποίο κάλυψε το κενό. Ήταν ορισμένα πράγματα τα οποία έπαιξαν μοιραίο ρόλο στην ιστορία, ήταν ότι κυρίαρχο ανάγνωσμα επί αιώνες σχεδόν, μέχρι το 1950 θα έλεγα, έγιναν οι Βίοι Αγίων, στη θέση ας πούμε των συγγραμμάτων των φιλοσόφων, η λατρεία των αγίων λειψάνων, επίσης, τα φυλαχτά, και όλα αυτά τα στοιχεία, τα οποία φούντωναν μια άλλη διαθεσιμότητα της πίστεως απέναντι στο πρόβλημα το οποίο συζητάμε, και ακριβώς για αυτό το λόγο η ρήξη αυτή ήταν αποφασιστική επειδή πια ένα καινούργιο στοιχείο βγήκε, και άρχισε να παίζει ρόλο εξαιρετικά σημαντικό στην πνευματική εξέλιξη των πραγμάτων.
Το δεύτερο συμβάν το οποίο θα είχα να σας πω, χοντρικά πάντα μιλώντας, ήτανε οι εικονομαχίες και η συμβιβαστική τους κατάληξη, βάση της οποίας καταλήξεως, έγιναν αποδεκτές οι εικόνες, αλλά ως σύμβολα, δηλαδή όχι ο Άγιος Δημήτριος, αλλά η αγιότης του, δεν υπήρχε δηλαδή η ανάγκη αναγνωρίσεως προσώπου η πραγματικότητος. Επομένως η πραγματικότης άρχισε να γίνεται συμβολική. Έχουμε λοιπόν διακοπή των σχέσεων προς την πραγματικότητα με τον λόγο, η πραγματικότης στη φάση αυτή έγινε καθαρά συμβολική πια μετά, διότι το πεδίο το οποίο άνοιγε είχε έναν τέτοιο χαρακτήρα, δεν είχε την ειδική εκείνη ας πούμε πραγματικότητα, που πολλές εικόνες είχαν πριν τις εικονομαχίες, και που βλέπουμε χαρακτηριστικά στις εικόνες του Σινά και ιδίως στον Άγιο Πέτρο του Σινά, την εικόνα η οποία είναι εξαιρετικής καθαρότητος, και θυμίζει αφάνταστα τον Ζαν Γκαμπέν. Συμβαίνει λοιπόν ότι αρχίζει μια συμβολική πραγματικότης να υπεισέρχεται εκεί, που η πραγματικότης ας πούμε είχε πάψει να γίνεται πειστική.
Ένα άλλο στοιχείο το οποίο έρχεται να προστεθεί, είναι η αποτυχία της πρώτης αλλά και της δευτέρας αλλά κυρίως της πρώτης αναγεννήσεως τον 10ο 11ο αιώνα, όπου γίνεται μια προσπάθεια μέσα στην αναδιάταξη των πραγμάτων στην αυτοκρατορία, τη δημιουργία αυτού του ας πούμε πανεπιστημίου της Μαγναύρας, την ανάθεση στον Ψελλό της διοικήσεως της σχολής, την επάνοδο των φιλοσόφων κτλ, για ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα έχουμε μια μικρή επάνοδο, αυτό το λένε οι ιστορικοί πρώτη Βυζαντινή Αναγέννηση. Κλείνει κι αυτό το πράγμα πάρα πολύ γρήγορα γιατί ανησυχεί το Πατριαρχείο και ζητάει, διεκδικεί, και αναλαμβάνει την διεύθυνση, επιβάλλοντας μάλιστα εβδομαδιαία αν θυμάμαι καλά, αναφορά από τον καινούργιο διοικητή του τι ελέχθη, και τι διημείφθη, και τι διδάχτηκε. Τελείωσε το πανεπιστήμιο. Σημειωτέον ήτανε η περίοδος που έχουμε και τα πρώτα σκιρτήματα στη Δύση, παρομοίου φαινομένου. Εκεί δεν υπήρξε αυτό το πρόβλημα, εκεί ξέρουμε πάρα πολύ καλά και κυρίως στο Παρίσι, στη Σορβόννη του καιρού εκείνου, λίγο αργότερα, ακριβώς για να μην μπορεί να διαταραχθεί το κλίμα και να μην μπορεί να παρέμβει ο καρδινάλιος των Παρισίων στις συζητήσεις των φιλοσόφων, οι οποίοι ήταν θεολόγοι, είτε ελλαδικοί, αλλά άνθρωποι ας πούμε της χριστιανικής πίστεως, καθιερώθηκε το πανεπιστημιακό άσυλο. Για να μην μπορεί να παρεμβαίνει ο Καρδινάλιος στις συζητήσεις των φιλοσόφων στη Σορβόννη και επηρεάζει τα πράγματα.
Εκεί προχώρησε η κατάσταση και ένα δεύτερο σημείο, μαζί με την δεύτερη αναγέννηση, ήτανε η οριστική νίκη το 1351 των Ησυχαστών και του δευτέρου πολιούχου σας του Γρηγορίου του Παλαμά, του οποίου το σκήνωμα περιφέρεται εδώ τη δεύτερη Κυριακή των Νηστειών, η οριστική επιβολή των αντιλήψεών του, βάση των οποίων, ο πιστός δεν μπορεί να φτάσει το Θεό με τη λογική γιατί είναι μια διαδικασία κατώτερη αλλά με την προσευχή. Μέσα σ αυτό το κλίμα η ρήξη γινότανε συνεχώς και βαθύτερη και βιωματικά ισχυρότερη. Δηλαδή υπήρχαν πια οι εμβιώσεις, επειδή περνούσαν πια και οι αιώνες, οι οποίες ήτανε τρανές, με αποτέλεσμα αυτός ο βαθμιαίος εξανατολισμός, να οδηγήσει στη γνωστή επιλογή καλλίτερα «Φακιόλι» παρά «Παπική Τιάρα», στην κατ ουσία αυτοπαράδοση της Κωνσταντινουπόλεως στους Τούρκους, και στα τετρακόσια χρόνια που ακολούθησαν μετά, τα οποία ήταν η ένταξη και η λειτουργία μιας εθνότητος ενός Μιλλέτ όπως το έλεγαν τότε, ακριβώς στο αντίστοιχο κλίμα μιας απόλυτης οργανώσεως κρατικής, η οποία βασιζόταν σε μια κουλτούρα πίστεως, και σε μια διοίκηση και οργάνωση απολυταρχική.
Ήταν πολύ φυσικό τα πράγματα να κυλήσουν από αυτή την πλευρά ομαλά, αλλά στην άλλη πλευρά απέναντι γινότανε μια επανάσταση τρομακτική στις τεχνολογίες, στη δομή των πόλεων, στην ανακάλυψη και ίδρυση του κράτους, και όλα αυτά τα πράγματα. Έχουμε την επαναστατική ανακάλυψη του πρυμναίου πηδαλίου, για πρώτη φορά δηλαδή οδηγούνται τα καράβια με πηδάλιο, πια κι όχι με τα κουπιά, πράγμα το οποίο καθιερώνει την απόλυτη υπεροχή της Δύσεως έναντι όλου του κόσμου, και υποχρεώνει τον Αλέξιο Κομνηνό κατά τα άλλα αξιόλογο αυτοκράτορα, να παραδώσει τα λιμάνια σ αυτούς, και να αυτοκτονήσει ως θαλασσία δύναμις έκτοτε το Βυζάντιο, γιατί όταν χάνεις τα λιμάνια σου χάνεις τα πάντα. Και η δεύτερη τεραστίας σημασίας ανακάλυψη των δυτικών σε τεχνολογικό επίπεδο ήταν η βαθιά άροση, το βαθύ άροτρο, γιατί στο Βυζάντιο ακόμη είχαμε ησιόδειο άροτρο, από το 600 π.Χ. μέχρι το 1100, 1200, το άροτρο που έσκιζε απλώς, το άλλο τίναζε τη γη, είχαμε μεγάλη έγγειο ιδιοκτησία, μεγάλη παραγωγή που διαμορφώθηκε, κι όλα αυτά τα πράγματα, και βεβαίως παντοκρατορία της Δύσεως σιγά-σιγά, εξ αιτίας του συνδυασμού καινούργιων επιτευγμάτων οργανώσεως, πολιτειακής, τεχνολογικών, οικονομικών, και βεβαίως απελευθερώσεως δυνάμεων, επειδή μια καινούργια πραγματικότητα μπορούσε να δημιουργηθεί τον καιρό εκείνο.
Εννοείται ότι όταν έφθασε η καλή ώρα του 21 τα ανακλαστικά αυτά ήταν πλέον κυρίαρχα, και δημιούργησαν με τη σειρά τους ένα επι πλέον πρόβλημα το οποίο μας τυραννεί και μας βασανίζει ακόμη και σήμερα, δηλαδή, ότι έπρεπε να γίνει ένας αγώνας για την ανεξαρτησία, ο αγώνας για την ανεξαρτησία είχε μόνους συμμάχους στη Δύση. Οι Δυτικοί άνθρωποι καταλάβαιναν μόνο ως πολιτική υπόσταση το κράτος, και έπρεπε οι κοινότητες, οι χωρικές της Ανατολής και της Ελλάδος, να παρουσιαστούν με μία νομική μορφή. Υπ αυτήν την έννοια ξεσπάει ο πρώτος εμφύλιος πόλεμος, το 1823 αρχίζουν να σφάζονται μεταξύ τους, διότι οι μεν οπλαρχηγοί που πολεμούσαν και σκοτώνονταν ήθελαν να αντικαταστήσουν τους Τούρκους να γίνουν οι ίδιοι ας πούμε Πασάδες, δεν μπορούσαν να καταλάβουν την έννοια της ευρύτερης ενότητος, παρά επέμεναν στη χωρική που καταλάβαιναν, ενώ αντιθέτως οι δολοπλόκοι Φαναριώτες, αλλά που γνώριζαν ακριβώς τα πράγματα, είπαν ότι χωρίς κράτος δεν μπορεί να γίνει τίποτα, διότι δεν θα σας αναγνωρίσει κανείς, οπότε από εκεί αρχίζει το ελληνικό πρόβλημα, γιατί μια από τις όψεις του πιο αιχμηρού προβλήματος, είναι η μόνιμη κρίση του κράτους, στην οποία θα σταθούμε σήμερα, αργότερα, γιατί κι αυτή είναι ένα πρόβλημα πολύ σοβαρό.
Θα πρέπει να πούμε λοιπόν, ότι δεν είναι καθόλου τυχαίο επίσης ότι ήδη πριν δύο αιώνες, το ίδιο σενάριο έχει επαναληφθεί όσον αφορά το Ισλάμ, γιατί στη μεγάλη ακμή το 12ο αιώνα και το φιλοσοφικό προβάδισμα που είχαν τότε έναντι της Δύσεως οι Άραβες, δημιουργείται ένα πρόβλημα πάρα πολύ σοβαρό. Οι καθηγητές του νόμου οι Ουλεμάδες, θέτουν πρόβλημα στους φιλοσόφους και τους λένε, απαντήστε μας ο κόσμος είναι ο κόσμος του Κορανίου, η αυτό το άγνωστο πράγμα που ψάχνετε εσείς με τις επιστήμες; Βεβαίως δεν μπορούσε να υπάρξει άλλη απάντηση, η απάντηση ήταν το Κοράνι, κι έτσι από κοινού οι Ουλεμάδες με τους Σούφι προχώρησαν, και αρχίζει η παρακμή των Αράβων. Με τον ίδιο τρόπο και με τις ίδιες αναλογίες που συμβαίνει το πράγμα στη Ρωμαίικη Ανατολή, συμβαίνει ακριβώς με τους Άραβες της εποχής εκείνης. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι ούτε εκείνες οι χώρες μπορούν να φτιάξουν κράτος, μπορούν να φτιάχνουν ισχυρές αστυνομίες, αλλά το κράτος δεν είναι αστυνομία, ούτε εμείς μπορούμε, έχουμε λίγο καλλίτερη κατάσταση η όχι λίγο αρκετά καλλίτερη, αλλά εν πάσει περιπτώσει το ίδιο πρόβλημα υπάρχει και για τους δύο,
Γιατί το συναίσθημα και η κρίση δεν μπορούν να συνεργασθούν, δεν έχουμε ένα αποτέλεσμα τέτοιο το οποίο να επιτρέπει μορφές αντικειμενικές ας πούμε και ταυτόχρονα διεξόδους συναισθηματικές, στην κοινωνική ζωή και την ιστορική ζωή των ανθρώπων. Αυτό έχει να κάνει πια μ έναν εξ ολοκλήρου κυρίαρχο συναισθηματισμό στην περιοχή.
Τι είναι το συναίσθημα; Μια σκέψη της καρδιάς, χωρίς να χει ανάγκη κρίσεως, έχει ανάγκη επιθυμίας. Το συναίσθημα είναι η σκέψη της επιθυμίας, της καρδιάς. Το άλλο (η λογική) έχει και τη διάσταση αν ωφελεί ή ωφελεί μόνο για μένα ή και για τους άλλους. Καταλαβαίνουμε όσο γοητευτικό και καθάρσιο μπορεί να είναι , αλλά και πόσο καταστροφικό αν έχει να εφαρμοστεί μεταξύ ανθρώπων αγνώστων. Γιατί αν είναι μεταξύ παιδιού μαμάς το πράγμα είναι απλό, ότι η καρδιά λέει αλλά είναι και μικρή η κλίμακα
Έχουμε έναν κυρίαρχο συναισθηματισμό που συνεπάγεται το εξής: η κυριαρχία του συναισθηματισμού σ έναν λαό κατά τρόπο απόλυτο έχει ως αποτέλεσμα να κρατάει τους ανθρώπους του πολιτισμού ας πούμε παιδιά. Αν φανταστούμε τώρα ένα κλίμα απόλυτα κυρίαρχου συναισθηματισμού έχει να κάνει με καταστάσεις πεδισμού ανεξαρτήτως ηλικίας των ανθρώπων και ηλικίας των λαών. Υπό αυτή την έννοια μπορεί να χουμε πεδισμούς αιώνων ή να είναι όπως είμαστε, «νήπια αιώνων».
Και μπαίνω τώρα ακριβώς στο δεύτερο, για να καταλάβουμε και να δούμε ποιες είναι οι προεκτάσεις, ποια είναι μια αδιέξοδη κατανόηση του προβλήματος ενός κράτους, πεδισμός ιδρυτικός καταστατικός, μια κουλτούρας που δεν μπορεί να μεγαλώσει, άρα κινείται συνεχώς με συναισθηματικά κριτήρια (κι άλλοτε αυτά είναι σημαντικά κι ενδιαφέροντα κι άλλοτε μπορεί καταστροφικά). Σ ένα επίπεδο λοιπόν κοινωνικής ψυχολογίας, δεν είναι δυνατό με μια κουλτούρα που κυριαρχείται από το συναίσθημα, δεν είναι δυνατόν να περάσει αυτή η κουλτούρα, στη νεωτερικότητα .
Τι λέμε νεωτερικότητα; Ονομάζουμε την περίοδο εκείνη της σύγχρονης ιστορίας που διεκδικεί δικαιώματα δικαίως και τα κερδίζει (αυτό λέγεται διαφωτισμός).
Από τη στιγμή που δεν νομιμοποιείται η έλλογη κρίση, και άλλα στοιχεία πίστεως, η συναισθήματος, όλου αυτού του συμπλέγματος επικρατούν, γίνεται δύσκολή έως αδύνατη και οπωσδήποτε προβληματική η μετάβαση στη Νεωτερικότητα, με ατελείωτα μπρος, πίσω. Η ιστορία είναι γεμάτη από αυτά δηλαδή τι; Γεμάτη από δημοκρατίες, κινήματα, και δικτατορίες. Το ένα πίσω απ’ τ’ άλλο, λίγο να τα δει κανείς, μέχρι το 67, αυτή η ιστορία παίζεται συνεχώς, είτε με ωμό τρόπο, είτε με κεκαλυμμένο. Δηλαδή δεν πρόκειται για κακούς ανθρώπους, πρόκειται για αντιλήψεις τρόπου ζωής, οι οποίες δεν βρίσουν έναν τελικό παρανομαστή, ώστε να οδηγήσουν σε μια ισορροπημένη εκτίμηση, που να συνθέτει αυτά τα δύο στοιχεία. Διότι το ζητούμενο δεν είναι οι αποκλεισμοί, το ζητούμενο είναι η σύνθεση, η οποία με τη σειρά της δίνει δικαιώματα και διεξόδους στη ζωή, πολύ πιο ευεργετικά και δημιουργικά.
Τι σημαίνει πρακτικά Νεωτερικότης και τι συνεπάγεται; Συνεπάγεται και σημαίνει ενηλικίωση. Ο ορισμός που δίνει ο Καντ όταν τον ρωτήσανε τι είναι διαφωτισμός, είπε ότι είναι το μεγάλωμα του ανθρώπου. Όπως το παιδί πρέπει να φτάσει στα 10τόσο του για ν αρχίσει να λειτουργεί καλά η λογική του και να μπορεί να καταλαβαίνει μαθηματικά, να είναι κριτική η σκέψη του, αυτό το μεγάλωμα το οποίο προυποθέτει μια ενηλικίωση και μια ανάκληση του μηχανισμού του ελλόγου. Αυτό το πράγμα θέλησε στην πραγματικότητα να ενσαρκώσει η νεοτερικότις
Ως ένα βαθμό το ενσάρκωσε, ως ένα βαθμό δεν μπορούσε να το ενσαρκώσει, γιατί του έδωσε τόση απόλυτη σημασία, ώστε οδήγησε τη λογική σε παραλογισμούς, του τύπου πρώτου και δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, αλλά αυτό εδώ, δεν μας ενδιαφέρει εν προκειμένω. Εκείνο που μας ενδιαφέρει είναι ακριβώς αυτή η ενηλικίωση η οποία, στο μέτρο που δεν επέρχεται και στο μέτρο που εξωτερικές μορφές ζωής επιβάλλουν μια μορφή της δηλαδή, πρέπει κάποιο κράτος να υπάρχει, να πάνε κάποιοι πρέσβεις στην πρωτεύουσα, να συνομιλήσουν με κάποιους. Στο βαθμό που αυτό δεν μπορεί να αποδώσει πραγματικά, τα υποκείμενα μιας τέτοιας ας πούμε αβέβαιης ψυχολογίας και ταυτότητος, ένας διχασμός παραδόσεων, και αναγκών πιο συγχρόνων, γεμίζει τους ανθρώπους του καιρού εκείνου με ανασφάλεια και αρνητικότητα. Γιατί κάθε κλονισμός της ταυτότητος, είναι βαθιά ανασφάλεια, και η ανασφάλεια βγαίνει αρνητικά πάντα προς τα έξω, ένας εχθρός πάντα, είναι αυτός που θα βρεθεί και θα κάνουμε μια κίνηση ανάλογη να τον αποκαλύψουμε, φοβίες, εμπάθειες, συνωμοσιολογίες, και όλα αυτά τα πράγματα. Και ένα επιπλέον στοιχείο σ αυτό το βαθύ κλονισμό της ταυτότητος περί της ασφαλείας, ένας συντελεστής πρωτόγνωρος, δυσπιστίας.
Είμαστε δύσπιστος λαός, και πιστεύουμε μόνο στα παραμύθια.
Έχει σημασία να καταλάβουμε ότι αυτά τα στοιχεία έχουν επιπτώσεις ψυχικές και με τη σειρά τους διαμορφώνουν ανάγκες πολιτικές, κοινωνικές, τέτοιου είδους πράγματα. Αυτά τα προβλήματα που σας παρουσιάζω τώρα μπορεί κανείς τηρουμένων των αναλογιών να τα παρατηρήσει πολύ προσεκτικά από την Κύπρο ως το Βλαδιβοστόκ. Όλη αυτή η γκάμα των λαών που έχουν ένα χαρακτηριστικό τρόπο πίστεως και συναισθηματικής ας πούμε ζωής. Γινόμαστε λοιπόν επιρρεπείς στις ιδεολογίες. Οι ιδεολογίες είναι παραμύθια, πιο οικονομικά η ιστορικά συντεταγμένα. Είναι η μοντέρνα παραμυθολογία. Επιρρεπείς λοιπόν, στις ιδεολογίες, όπου η αλήθεια είναι γενικώς συναισθηματική και γενική, συνοδεύεται δε πάντοτε, από την ανάγκη ενός εσχάτου τέλους λυτρωτικού για τους πάντες. Οι άνθρωποι αυτό περιμένουνε, για να μην κάνουνε τίποτα οι ίδιοι, να έρθει το αποκαλυπτικό τέλος, εξ ου και οι μεγάλες αναγνώσεις αποκαλύψεως τους τελευταίους αιώνες.
Ενώ η Αποκάλυψη ήτανε ένα πολύ ύποπτο βιβλίο, και χρειάστηκε μόνο τον 7ο αιώνα, να μπει στον κανόνα της Καινής διαθήκης με χίλια βάσανα. Μετά έγινε το πιο αγαπημένο βιβλίο του καιρού εκείνου, και βεβαίως κατά την Τουρκοκρατία και μετά έχουμε σωρεία ερμηνειών, οι οποίες προετοιμάζουν τις ερμηνείες που ακολούθησαν μετά, είτε υπό μορφή μεγάλης ιδέας, είτε υπό μορφή ας πούμε Μαρξισμού στην Ελλάδα κ.τ.λ. που όλα στο βάθος είναι υποσχέσεις ενός εσχάτου τέλους λυτρωτικού, ενός χιλιασμού δηλαδή sui generis, τον οποίο έχουμε γνωρίσει και αλλού. Σ όλες αυτές τις περιπτώσεις αληθές είναι το επιθυμητό, επομένως απαγορεύεται η δυσαρέσκεια. Πρέπει όλα να είναι καλά. Όλα να σε ευχαριστούν, οτιδήποτε και να γίνεται, και με αληθές το επιθυμητό μια μορφή ρεαλισμού μπορεί να υπάρξει πάντοτε.
Ποια μορφή ρεαλισμού; Η κυριαρχία του παρελθόντος, γιατί μόνο στο παρελθόν έχουμε ένα σίγουρο επιθυμητό. Το μέλλον δεν έχει σιγουριά στην επιθυμία, η αβεβαιότητα μεγάλη. Έχουμε λοιπόν μια κυριαρχία παρελθόντος κι ένα μέλλον ως επανάληψη παρελθόντος. Έχει πολύ μεγάλη σημασία ότι θέλουμε το μέλλον που θα μας υποσχεθούν, να το ξέρουμε. Και που το μάθαμε αυτό; Μα επί αιώνες τελείται η Θεία Ευχαριστία με τον ίδιο τρόπο σ όλες τις εκκλησίες, όλων αυτών των περιοχών, επαναλαμβάνεται ως μέλλον το παρελθόν, και ως αιωνιότης. Η εγγραφή στο υποσυνείδητο έχει αυτό τον χαρακτήρα. Η χρονικότητα που εγγράφεται μέσα στους ανθρώπους έχει αυτή την έννοια. Εξ ου και αυτοί που υπόσχονται μεγάλες αλλαγές, δεν κάνουν ακριβώς τίποτα. Για να επιβεβαιωθεί το παρελθόν, γιατί δεν αλλάζει τίποτα στην Ελλάδα; Γιατί ο μόνος τρόπος μέλλοντος που ξέρουμε, είναι το παρελθόν.
Υπάρχει μια βαθύτερη εσωτερικότητα, μια διεργασία ψυχολογική που πρέπει να την παρακολουθήσουμε να την καταλάβουμε, όχι απλώς για να αποδώσουμε ευθύνες, δεν έχει σημασία αυτό. Για να καταλάβουμε την κρισιμότητα των φαινομένων τα οποία είναι πολύ πιο βαθιά από αυτά που φαίνονται, και από τις καταδικαστέες οπωσδήποτε αρπαχτές, και άλλες κομπίνες που γίνονται. Δεν είναι αυτό που πρέπει να συσταθεί εξεταστική επιτροπή, πρέπει να συσταθεί εξεταστική επιτροπή, για το ποιο είναι το μέλλον, να καταλαβαίνουμε, αλλιώς δεν γίνεται τίποτα. …
Ενώ η ουσία ενός μέλλοντος είναι η δυνατότητα απελευθερώσεως δυνατοτήτων, αυτό θα πει μέλλον, το καινούργιο, εδώ είμαστε εγγυημένα στην αδυναμία, στον αποκλεισμό αυτής της απελευθερώσεως, και βεβαίως ξεχνάμε ότι το μέλλον δεν έρχεται ποτέ. Το μέλλον το προκαλούμε μόνο. Δεν είναι μέλλον αύριο, Κυριακή ούτε μετά από τόσες μέρες η Ανάσταση, το Πάσχα, είτε του χρόνου. Δεν είναι μέλλον το φυσικό αύριο, είναι οι δυνατότητες που ανοίγονται και με τις οποίες προκαλούμε πραγματικότητες αυτό είναι το μέλλον. Όταν λοιπόν δεσμευτούν οι δυνατότητες, είναι καταδικασμένος ένας λαός. Το μέλλον έρχεται ως μέρα και εβδομάδα, αλλά το μέλλον ως βίωμα, κι ως ιστορική ζωή, δεν υπάρχει πουθενά. Το λέω για να καταλαβαίνουμε που ζούμε, και κυρίως σ αυτή την πόλη, που είναι γεμάτη παράδοση.
Επομένως λοιπόν έχουμε ένα νήπιο αιώνων, συναισθηματικά δυσμεταχείριστο, που δεν μπορούμε να το μεταχειριστούμε καλά, έναν τέτοιο τύπο του οποίου το κρίσιμο κοινωνικό πλαίσιο είναι η οικογένεια, στη οποία μεγαλώνει. Γιατί απ τη στιγμή που υπάρχει ταλάντευση, και αδυναμία κρατικής ας πούμε υποστάσεως, το κυρίαρχο στοιχείο μένει η οικογένεια, και η εντοπιότης, που έχουν να κάνουν με την Προνεωτερική μορφή της κοινωνίας ας πούμε, και της διακυβερνήσεώς της. Έχουμε λοιπόν τον άνθρωπο ο οποίος μεγαλώνει μέσα στην οικογένεια, και που σ αυτό πάντα το Προνεωτερικό πλαίσιο βιώνει την κυριαρχία της μητρικής εικόνας, τη μαμά του, και ενός γαλακτισμού επ’ άπειρον. Μέχρι τα 30 έχει χαρτζιλίκι, και ενδεχομένως συναισθηματικούς δεσμούς, δεν ξέρω μέχρι πότε.
Θυμάμαι μια ιστορία γύρω στο 1960 κάτι, όπου ένας δικαστής, παντρεύτηκε αφού έγινε εφέτης κι έκανε γαμήλιο ταξίδι, και είπε στη σύζυγο ας πάρουμε και τη μαμά που είναι μόνη. Να την πάρουμε (συναίνεσε η σύζυγος). Πήρανε τη μαμά ήρθε το βράδυ και λέει ο δικαστής, να πάω να χαιρετήσω τη μαμά. Βεβαίως λέει η σύζυγος, περνάει η ώρα 5 λεπτά δέκα, μισή ώρα που είναι ο δικαστής; Αυτό τώρα στις εφημερίδες. Πάει φοβισμένη η σύζυγος μήπως συμβαίνει κάτι και τι βλέπει; Φασκιωμένο το δικαστή να θηλάζει τη μαμά του. Αυτό στις εφημερίδες. Φασκιωμένο να θηλάζει τη μαμά του, δηλαδή ξαναζούσε το γαλακτισμό τον βρεφικό. Αυτά δεν γίνονται τόσο έντονα πάντα, αλλά επι της ουσίας συμβαίνουν κατά κόρον.
Η Ελλάδα έχει τέτοια στοιχεία. Όταν βλέπουμε ένα ωραίο κορίτσι λέμε, μάνα μου.
Γιατί δεν λέμε κάτι άλλο, έχει σημασία, χώρια η λατρεία της Παναγίας, η οποία είναι ένα είδος Θείου προσώπου, δηλαδή είναι πολύ σημαντική εγγραφή, γιατί οι εμπειρίες της μητρικής σχέσεως, μιας γυναίκας που είναι χτισμένη μέσα στην κουζίνα ώσπου να πεθάνει, και που όλο το απωθημένο, όλο το απραγματοποίητο, το βγάζει στην αγάπη του παιδιού. Μ αυτή την έννοια το λέω. …
Έχουμε λοιπόν μια τέτοια πραγματικότητα η οποία μεταφέρει πια συμβολικά τη σχέση του στη σχέση με το κράτος. Τι περιμένουμε από το κράτος; Περιμένουμε απ το κράτος ατμόσφαιρα οικογένειας. Τι σημαίνει ατμόσφαιρα οικογένειας, χαρτζιλίκι πρώτα απ όλα.
Τι σημαίνει οικογένεια; Σημαίνει περιμένουμε μια εύνοια τέτοιου τύπου, εξ ου και οι πολιτικές εκφάνσεις του προβλήματος, είναι άνθρωποι, οι οποίοι θα αρμέξουν για να μοιράσουν χαρτζιλίκι. … Πως δηλαδή, σε ωριμότερες καταστάσεις, έχουμε μια μεταβίβαση της αρχικής ψυχικής δομής, σε ένα τρόπο ζωής των ανθρώπων, όπου χωρίς να το καταλαβαίνουνε, το μεταβάλουν και σε πολιτικό διακύβευμα, διότι ανάλογα με το ποιος τάζει τι, έχουμε και πολλές φορές αποτελέσματα, αν εξαιρέσουμε περιπτώσεις όπως ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, δηλαδή περιπτώσεις δακτυλοδεικτούμενες, μια πρώτη περίοδος Σημίτη, ένα τέτοια πράγμα. …
Αυτή η εικόνα της μητέρας δεν αιμοδοτεί απλώς το συναίσθημα και δεν του δίνει απλώς ορισμένο περιεχόμενο, αλλά δυσκολεύει και την εσωτερίκευση της πατρικής εικόνας. Όλοι μας είμαστε τσαντισμένοι με τον μπαμπά μας σε μεγάλο βαθμό, αυτή η δυσκολία της εσωτερικεύσεως της πατρικής εικόνας έχει μια μεγάλη σημασία γιατί η πατρική εικόνα ενδυναμώνει, δίνει αυτοπεποίθηση και σπρώχνει στην πράξη, γιατί αυτός πάει στη δουλειά και έρχεται το βράδυ. Αυτομάτως λοιπόν οι αντιστοιχίες της εσωτερικής ζωής, και οι ισορροπίες, αποκτούν χαρακτηριστικά γνωρίσματα τα οποία εξηγούν συμπεριφορές σε κάποιο βαθμό, η σε μεγαλύτερο, αν θελήσουμε να δούμε υπό το πρίσμα της κοινωνικής ψυχολογίας το πρόβλημα. Τι αντιστοιχίες έχουν δηλαδή τα βιώματα τα πολύ τρυφερά των ανθρώπων για τη ζωή τους, όταν γίνονται πιο ώριμοι. Που σημαίνει όταν ένας άνθρωπος η ένας πολιτισμός δυσκολεύεται με τις πράξεις, τότε έχει έτι περαιτέρω λογική υστέρηση, γιατί η πράξη είναι εκείνη που ζητάει, που διεκδικεί λογική. Αν για σκεφθούμε πρέπει να προσευχηθούμε, η να κλειστούμε κάπου, και να παραμείνουμε εκεί ακίνητοι, αν η ουσία της αμαρτίας είναι η πράξη, και η θέλησή μας, τότε μοιραία έχουν μια τέτοια ατροφικότητα του χαρακτηριστικού ας πούμε της πράξεως και της λογικής, η οποία οδηγεί σε ριζική παθητικότητα. Η ριζική παθητικότητα έναντι του δυναμισμού των Νεωτέρων κοινωνιών οφείλεται σ αυτό. Η Δύση και κυρίως με την επίδραση των Βορείων λαών, επέλεξε την πράξη, η Ανατολή επέλεξε την παθητικότητα. Αυτό είναι και το λεγόμενο πολιτικό κόστος. Μην τύχει και χαλάσει η εικόνα διότι ένας πολιτικός που τολμήσει να κάνει μεταρρυθμίσεις, μόνο δικαιούται να τις εκστομίσει, αν αρχίσει να πάει να κάνει κάτι εξαφανίστηκε. Γιατί βάζει σε κίνδυνο κι όλους εκείνους που λένε, δηλαδή τώρα πρέπει να κάνω κάτι; Πρέπει να διοριστώ για να μην κάνω κάτι. Πως θα γίνει αυτό το πράγμα, και αρχίζει δίκην χιονοστιβάδος το φαινόμενο που γνωρίζουμε όλοι μας.
Κάθε λοιπόν πολιτική εξέλιξη συνδέεται με την κατασκευή ενός μισητού εχθρού. Αντί να υπάρξει μια ιδέα, ένα όραμα, υπάρχει ένας εχθρός, και που βεβαίως η νοσηρή συνέπεια αυτής της κατασκευής ενός εχθρού, είναι η ρήξη με την πραγματικότητα, και με τον εαυτό μας. Η ρήξη με την πραγματικότητα προεκτείνεται ευθέως, μαζί με όλα τα άλλα που είπαμε, και σε μειωμένη αυτοεκτίμηση. Έχουμε πάρα πολύ μικρή αυτοεκτίμηση, για τον εαυτό μας, και για αυτό προσπαθούμε να αναπληρώσουμε με φαντασιώσεις μεγαλείου, αυτή την χαμηλή αυτοεκτίμηση. Περαιτέρω όμως προεκτείνεται και σε μια παθολογική σχέση με το νόημα του χρόνου, και των ενεργειών μας, της ενεργείας μας. Δηλαδή, ο νήπιος άνθρωπος, ζει το πριν σαν μετά.
Υπ αυτήν τη έννοια έχουμε μια εντελώς διεστραμμένη αντίληψη της παραδόσεως.
Γιατί διεστραμμένη; Διότι θεωρούμε ότι παράδοση είναι να μεταφέρεις το απολίθωμα, από ένα σημείο σε ένα άλλο, επομένως έχουμε πολλαπλασιασμό των απολιθωμάτων. Ενώ η παράδοση είναι κάτι διαφορετικό, και τότε γίνεται ζωντανή. Η παράδοση δεν είναι η μετακίνηση ενός πράγματος από ένα σημείο σε ένα άλλο, είναι η ίδια η χειρονομία του παραδιδόναι, του παραδίδειν, δηλαδή η ιστορική παρέμβαση και εμπλουτισμός αυτού που είναι πριν, σε ένα μετά το οποίο το φέρνει καινούργιο. Αυτή είναι η έννοια της ζωντανής παραδόσεως, άρα δεν έχει να κάνει με το αντικείμενο, αλλά με τη χρήση, με το παραδίδειν. Το παραδίδειν δεν υπάρχει σ μας εδώ, έτσι και τολμήσει κανείς να το υπενθυμίσει θα υποστεί τα μύρια όσα, όμως το απολίθωμα να επαναλαμβάνεται αιωνίως, το ζούμε. Έχει σημασία να καταλάβουμε πως και τίμια πράγματα, τα οποία θα μπορούσαν να έχουν ευεργετική σημασία για τη συνέχεια του χρόνου, με αυτό τον τρόπο οδηγούν σε βαθύτατες διακοπές του χρόνου, και ρήξεις, και επομένως σε εσωτερικές ταραχές, που δεν ξέρουμε ποια είναι η πραγματικότης, το 2ωρο 8-10 στην εκκλησία κάθε Κυριακή, η οι άλλες εφτά μέρες που είναι μια άλλη ζωή, με το αυτοκίνητο, με το κινητό, με τις υποθέσεις, κτλ. Δηλαδή σχιζοείδεια, για να το πούμε πάλι ψευτοϊατρικά. Ζούμε λοιπόν το πριν, σαν μετά, και κατ επέκτασιν απολαμβάνουμε ένα ασάλευτο παρόν. Ένα, δεν αλλάζει ποτέ και τίποτα, το οποίο είναι χαρακτηριστικό καταθλίψεως. Στον καταθλιπτικό δεν αλλάζει ποτέ ο χρόνος. Και στον συλλογικά καταθλιπτικό, συμβαίνει αυτό.
Μα είναι τυχαίο ότι τώρα με την κρίση έχουμε άνθιση των καφενείων; Γιατί τα καφενεία γίνονται συνέχει το ένα πίσω απ το άλλο. Γιατί απολαμβάνουν καταθλιπτικά την ακινησία τους με 2,5 Ευρώ όλη μέρα, δεν είναι καθόλου τυχαίο αυτό, και με σύμβολο και έμβλημα Θεσσαλονικιό το φραπέ. Είναι ακριβώς η πραγματικότητα εκείνη που δίνει μια βιωμένη αίσθηση χρόνου ως καταθλιπτικό σύνδρομο το οποίο δημιουργεί και προκαλείται από τέτοιου είδους φαινόμενα. …Δηλαδή ψυχικά ζούμε ένα δράμα, είμαστε μέσα στη Ευρωπαϊκή Ένωση, κι ανήκουμε στην Μεσοποταμία, δεν ξέρω που βρισκόμαστε..
Ο χρόνος για μας είναι η επιβεβαίωση του παθητικού, δεν είναι η ενεργοποίηση.
Εκεί δηλαδή που κυλάνε οι χρόνοι με ιλιγγιώδεις ταχύτητες, και δεν ξέρουνε πως οι κοινωνίες να προλάβουνε, και φτάνουνε σε παρανοϊκές ας πούμε καταστάσεις, εδώ ο χρόνος είναι απολύτως ακίνητος, τίποτα δεν έχει νόημα να συμβεί, και δεν χρειάζεται να συμβεί, παρά μόνο να παραμένουν οι αδράνειες. Εξ ου και την διαχείριση των αδρανειών την έχουν αναλάβει πάλι με ένα τρόπο, οι πολύ διαδεδομένες μορφές τελετουργίας στη ζωή μας. Τι εννοώ τελετουργία; Δεν εννοώ ας πούμε αυτό το οποίο μπορεί να γίνεται στην εκκλησία. Εννοώ πράξεις οι οποίες εξαγιάζουν την αμεταβλησία των πραγμάτων, και μάλιστα με στερεότυπους συμβολισμούς. Παράδειγμα: Ένα μέτρο. Τελετουργική διαδικασία. Στάση εργασίας, πρώτο βήμα. Πορεία διαμαρτυρίας, δεύτερο βήμα. Απεργία, τρίτο βήμα. Κατάληψη, τέταρτο βήμα. Τελετουργικά, και βεβαίως κανένα αποτέλεσμα, γιατί δεν είναι για να αλλάξει τίποτα, είναι για να μην αλλάξει τίποτα. Άλλη τελετουργία, η γιορτή του Πολυτεχνείου, σαράντα χρόνια όλοι στην Αμερικάνικη Πρεσβεία, για να διατηρείται ο συμβολισμός του κακού, και για να προθερμαίνονται οι δυνάμεις και οι κομματικές ομάδες. …Και ξέρουμε πάρα πολύ καλά το μόνο που ο συνδικαλιστής θέλει, είναι να μην γίνει τίποτα. …
Πρώτη απορία, πως ένας λογικός λαός έγινε παράλογος; H άλλη απορία ήτανε ακριβώς τι συνεπάγεται ο συναισθηματισμός; Και είδαμε ότι έχει προβλήματα στη συλλογικότητα σοβαρά. Τρίτη απορία. Πως ζούμε σε συλλογικό επίπεδο αυτή την παθογένεια που μέχρι τώρα περιγράφουμε; Την νηπιώδη κατάσταση, την αποχή από την πράξη, όλα αυτά. …
Αυτή την παθογένεια την ζούμε στην κρίση του κράτους. … Το κράτος είναι αποκλειστική κατάκτηση της Δύσεως που αρχίζει το 13ο αιώνα με τη Magna Charta και το 1215 και ολοκληρώνεται το 1600. Και ειδικώς στη Βρετανία και στη Γαλλία, διότι η Γερμανία με τον Μπίσμαρκ είδε φως τον 19 αιώνα, λόγω των μικρών πριγκιπάτων κτλ. …Δεν είναι κράτος η Αρχαία Πόλις. Ακόμη και Αυτοκρατορίες Ρωμαϊκού τύπου, δεν είναι κράτη, είναι εξουσίες επι λαών, οι οποίοι έχουν ηττηθεί, αλλά απλώς με τη δυνατότητα μιας βίαιης περιχωρήσεως, που η Αρχαία Πόλη εν είχε. … Η Αρχαία Πόλη είναι ανίκανη να ενσωματώνει. Μόνο να καταστραφεί η Θήβα μπορεί, δεν μπορεί να ενσωματωθεί στην Αθήνα. Μόνο να ισοπεδωθούν τα Μέγαρα γίνεται, δεν μπορούν να ενσωματωθούν. …Η δημοκρατία των ελευθέρων είναι καταστροφική, διότι η μειοψηφία εξαφανίζει τη μειοψηφία.
Το κράτος είναι η συνύπαρξη της μειοψηφίας με την πλειοψηφία. … Μόνο μυθολογικά μας επιτρέπεται να μιλήσουμε για Αρχαία Πόλη που είναι κράτος. … Άρα στις Προνεωτερικές μορφές «κράτους» συλλογικής ας πούμε συσσωματώσεως, έχουμε ατελή επιβιοτική κοινότητα, με κυρίαρχους δεσμούς του αίματος, και του τόπου. Δηλαδή η φυλή, και ο χώρος. … Τον 13ο 14ο αιώνα στην Αγγλία και στη Γαλλία έχουμε μια διαμόρφωση πολιτικής οργανώσεως, με ιδιαίτερα στοιχεία. Μία στην αρχή στοιχειώδης αντιπροσωπευτικότης. …όπου με την Magna Charta δεν μπορεί ο Βασιλεύς να λάβει απόφαση, χωρίς την συναπόφαση των Βαρόνων. …έχουμε μια σχέση δικαιοσύνης όπου δεν θυμίζει τη Βυζαντινή, όπου ο Αυτοκράτωρ ήταν έμψυχος νόμος, ο ίδιος τα κανόνιζε ας πούμε. Και μια σχέση του κράτους με την οικονομία. Άρα Αντιπροσωπευτικότης, Οικονομία, Δικαιοσύνη, είναι δομικά ιδρυτικά χαρακτηριστικά, ενός μορφώματος συλλογικής συνυπάρξεως το οποίο έχει πια ιδιαίτερες απαιτήσεις. …απαιτήσεις περιχωρήσεως μέσω ενός ειδικού μέσου, των Θεσμών. Γιατί οι άνθρωποι σ αυτά τα μορφώματα καλούνται να ζουν, υπό το κράτος του νόμου.
… Οι δεσμοί του τόπου και του αίματος χωρίζουν τους τόπους, και τα αίματα, οι Θεσμοί ενώνουν. …το κράτος έχει μηχανισμούς ενώσεως, μπορεί δηλαδή η Αθήνα και Θεσσαλονίκη να ανήκουν στο κράτος Ελλάς σήμερα. … η αντίσταση στο κράτος προέρχεται από το αίμα, και τον τόπο, δηλαδή απ την παλιά χωρική κοινότητα, η οποία επιβιώνει στις ψυχές μας. …Άρα το κράτος, και αυτός είναι ο ρόλος του, αποτελεί πολιτικό εγγυητή της κοινωνικής συνοχής. …εναντίον του κράτους, στη λογική του κράτους, είναι πια η συνοχή, ως επαναλαμβανόμενο παρελθόν.
Πως να υπάρξει κράτος στην Ελλάδα κανονικό όταν η ουσία είναι μια συνοχή με το επαναλαμβανόμενο πριν; Επειδή όμως μπορεί να προβάλλεται στο μέλλον η κοινωνία, έχει μια άλλη δυνατότητα στα χέρια της. Τι δηλαδή; Διαθέτει και μπορεί να πετύχει δημιουργική χρήση ανθρωπίνων πόρων. Μόνο όπου υπάρχει κυνηγητό του μέλλοντος απελευθερώνονται δυνάμεις και έχουμε δημιουργική χρήση ανθρωπίνων πόρων, και δυνάμεων. Υπ αυτή την έννοια, καταλαβαίνουμε γιατί υπερέχουν οι Δυτικές κοινωνίες, η Αμερική, ο Καναδάς, η Αυστραλία, όλων των κοινωνιών του κόσμου. Γι αυτούς τους λόγους. Δεν είναι πιο έξυπνοι εκείνοι, δεν είναι τίποτα ιδιαίτερο ας πούμε. Υπάρχουνε κοινωνικά μορφώματα, κεκτημένα κοινωνικοπολιτισμικά, τα οποία επιτρέπουν ρυθμούς πλέον ενεργητικότητος τέτοιους, που δεν μπορούν να τους κυνηγήσουν άλλοι, οι οποίοι έχουν τα προβλήματα ενός χρόνου, που είναι επαναληπτικό παρελθόν, και όλα αυτά τα πράγματα.
Μα είναι τυχαίο ότι αν πας στη Μόσχα, θα προσκυνήσεις τον Λένιν, όπως τους αγίους ας πούμε πριν από 200 χρόνια; Δεν μπορεί να γίνει αυτό το πράγμα. Στα Μαυσωλεία; Καταλαβαίνουμε, δηλαδή. Τι μέλλον έχει; Tο πολύ-πολύ να σκοτώνουν κανέναν αντίπαλο ας πούμε απ εδώ κι από εκεί. …. ο χρόνος είναι η ενέργειά μας, ο χρόνος δεν είναι το ημερολόγιο που σήμερα λέει 16, και αύριο θα πει 17, και μεθαύριο θα πει 18, είναι κάτι άλλο.
…Το κράτος προϋποθέτει τόπο και χρόνο, οφείλει και μπορεί να περιχωρήσει δημιουργικά και την κοινωνία, και την κοινότητα, και την θρησκεία, η τις οποιεσδήποτε θρησκείες, ελεύθερα, αλλά επιπλέον έχει σαν κόρη οφθαλμού μονίμως θεσμούς, ώστε να επιτυγχάνεται η συνοχή του συνόλου, ανεξαρτήτως της διαφορετικότητος, και όχι τη διαφορετικότητα να επιβάλλεται σε τέτοιο βαθμό ώστε να καταλύονται οι νόμοι, όπως έγινε στη Γαλλία, με την πολυπολιτισμική αντίληψη. Προϋποθέτει και κάτι άλλο, προϋποθέτει ότι τα συλλογικά συμφέροντα, είναι ανώτερα των επιμέρους συμφερόντων, και ότι μόνο η εξυπηρέτηση των ανωτέρω συλλογικών, μπορεί να είναι εξυπηρέτηση πραγματική, των επι μέρους. Και να έχει επιπλέον το ηθικό πλεονέκτημα του αισθήματος ευθύνης, το οποίο έχει καθοριστική σημασία προκειμένου να καταλάβουμε, τι ζητάει το κράτος από μας. Τι ζητάει το κράτος από μας; Ζητάει ευθύνη. Τι ζητάει η φυλή και το αίμα; Ζητάει τιμή.
… Όπου δεν γίνεται συναίνεση ελευθερώνεται η αναρχία. Ελευθερώνεται ο μηδενισμός για να το πούμε καθαρότερα. …σκεφτόμαστε ιδιωτικά και είμαστε εξαιρετικοί σ αυτό, οφείλουμε κάποια στιγμή να σκεφθούμε δημόσια. Εκεί είναι το μεγάλο πρόβλημα, εκεί είναι η μεγάλη κρίση. … είμαστε αναγκασμένοι στην αδυναμία μας να σκεφθούμε το καθολικό επειδή έχουμε στο μυαλό μας πάντα το μικρό συμφέρον να λέμε πια θεσμικά ψέματα. Το ψέμα δεν είναι μόνο η κακή συνήθεια ενός νεαρού ψεύτη, εντάξει είναι αυτό, στην πραγματικότητα πρέπει να αντικαταστήσει το έλλειμμα καθολικότητος, και γιαυτό είναι θεσμικό πρόβλημα τεράστιο. Πέρα του γεγονότος ότι η ανάμειξη της αλήθειας και του ψέματος, είναι το στοιχείο της προπαγάνδας, και κατ εξοχήν το στοιχείο του ολοκληρωτισμού, στη λογική του μέσα, το αθώο, ψεματάκι. Ότι, ναι αλλά όχι , όχι, αλλά ναι, και δεν ξέρω τι άλλο. Και επι πλέον δημιουργούνται φαινόμενα όπως το φαινόμενο του λαϊκισμού, που βεβαίως αρχίζει προς το 81 να αναπτύσσεται, αλλά παίρνει ιδιαίτερη μορφή και ένταση στις μέρες μας τα τελευταία χρόνια, όπου ο λαϊκισμός, δεν είναι πελατειακές σχέσεις και εξυπηρετήσεις, εκείνο είναι μια ιστορία άλλης τάξεως που δεν έχει βαθιές ρίζες πέρα από την εξυπηρέτηση. Ο λαϊκισμός τουλάχιστον στην τελευταία του, στη σύγχρονη μορφή, είναι η ταύτιση της μάζας με τον ηγέτη, ο οποίος ξέρει και κολακεύει τις ψυχικές αδυναμίες των ανθρώπων, και τους υποδουλώνει δίπλα του. …Την ψυχική τους αποτυχία πολλά κοινωνικά στρώματα την αντικαθιστούν με την θωπεία, του, «ο λαός είναι θεσμός». Και αποκτούν εσωτερική υπόσταση. Το κενό τους αποκτά εσωτερική υπόσταση. .. Το πρόβλημα είναι μεγάλο και είδαμε τέτοια πράγματα να δημιουργούνται, να ανδρώνονται, και του 30 στην Γερμανία ας πούμε και αλλού. … Η παρακμή έχει να κάνει με το δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής. Κάθε κλειστό σύστημα παράγει δυνάμεις φθοράς. Αν κλείσουμε ένα σπίτι θα καταρρεύσει, επειδή είναι κλειστό. Δημιουργεί εντροπία.
Θα πρέπει ακριβώς να προσπαθήσουμε να αποκτήσουμε μια επαφή με την πραγματική, και όχι μια φανταστική Ελλάδα.
… Η αξία της Ευρώπης δεν είναι τα δανεικά, είναι ότι προσφέρει τις χαμένες ευκαιρίες, μέσα στους αιώνες, για ενηλικίωση, δηλαδή για ζωή υπό κανόνες. Εξ ου και όταν οι Έλληνες πηγαίνουν στην Ευρώπη και δουλεύουν υπό κανόνες, πάνε πολύ καλά. Γιατί τελειώνει η αναρχία μέσα τους. … Αντί να ισχύει η θεσμοποίηση του φθόνου, ότι όλοι πρέπει να κάνουμε τα ίδια, μην τύχει και κάνει κανείς τίποτα διαφορετικό, σαν ο ταλαντούχος να μην του κάνει, όπως και να γίνει, εκεί θα μπορούσαμε να έχουμε μία παιδεία, και μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, με διαφορετική βάση. Δηλαδή μία ισορροπία, είτε με μια υπεροχή των ασκήσεων επικοινωνίας, και κοινής δουλειάς των μαθητών, επι του βάρους των εξετάσεων, των αποστηθίσεων, και των απομνημονεύσεων. Στο επίπεδο που μπορεί να γίνει αυτό, στο επίπεδο δηλαδή που μαθαίνει να μεγαλώνει, και να διδάσκεται μέσα στην εργασία το παιδί, έχουμε αμέσως τροφοδοσία της λογικής και τροφοδοσία μιας κοινωνικής απαιτήσεως και πραγματικότητος, που είναι ακριβώς η περιχωρητικότητα των ανθρώπων, την οποία πεισματικά μας αρνείται η οικογένεια, και ο τόπος, στο μέτρο και στο βαθμό που επικρατούν. … Η εξωστρέφεια ενισχύει, και τροφοδοτεί την ευθύνη, και μ’ αυτή την έννοια, ανεξαρτήτως των αιώνων που πέρασαν μια διαυγής αντίληψη ενός αναπροσανατολισμού πλήρους, της εθνικής στρατηγικής μας προς τα έξω, μπορεί να οδηγήσει σε απροσδόκητα θετικά αποτελέσματα.
Ευχαριστώ πολύ.
Αντικλείδι , https://antikleidi.com
Συναφές:
[…] Στ. Ράμφος – Απορίες για την Ελλάδα και τους Έλληνες […]