O κορυφαίος νευρολόγος Όλιβερ Σακς (1933-2015) είναι πιο λογοτέχνης από πολλούς μεγάλους λογοτέχνες. Μεγάλο μέρος του παγκόσμιου κοινού τον ανακάλυψε και τον αγάπησε για την καθηλωτική και ταυτόχρονα απελευθερωτική δύναμη της αφήγησής του μέσα από το βιβλίο του Ο άνθρωπος που μπέρδεψε τη γυναίκα του με ένα καπέλο, ιστορίες ασθενών που είναι παγιδευμένοι σε νευρολογικές διαταραχές.

Αυτή την αφηγηματική ποιότητα, μαζί με χιούμορ, ευαισθησία και ενσυναίσθηση, ξαναβρίσκουμε τώρα στη συλλογή Κάθε πράγμα στη θέση του, τριάντα τρεις ιστορίες ταξινομημένες σε τρεις μεγάλες θεματικές περιοχές: στο παρελθόν, γιατί όσες επαναστατικές αλλαγές κι αν έχουν γίνει στην ιατρική και στην τεχνολογία, η ανθρώπινη εμπειρία δεν έχει αλλάξει. Το μέρος αυτό τιτλοφορείται «Πρώτες αγάπες». Στην κλινική παρατήρηση, γιατί κάθε άνθρωπος με διαταραχή είναι και μια μοναδική ιστορία. Το μέρος αυτό τιτλοφορείται «Κλινικές ιστορίες». Και στο μέλλον, καθώς η ζωή συνεχίζεται και χωρίς εμάς. Το μέρος αυτό τιτλοφορείται «Η ζωή συνεχίζεται».

Γιατί, όπως γράφει ο Όλιβερ Σακς στην ακροτελεύτια φράση του βιβλίου του, που κυκλοφόρησε στα αγγλικά το 2019,

«αντιμέτωπος με τη δική μου επικείμενη αναχώρηση από τον κόσμο, θέλω να πιστεύω πως το ανθρώπινο είδος και ο πλανήτης μας θα επιβιώσουν, πως η ζωή θα συνεχιστεί και πως αυτή δεν θα είναι η “στερνή μας ώρα”». 

Μερικά χρόνια πριν ο Όλιβερ Σακς πεθάνει, του είχε ζητηθεί να πάρει μέρος σε μια δημόσια συζήτηση με θέμα «Πληροφορία και επικοινωνία τον 21ο αιώνα». Ένας από τους συμμετέχοντες στη συνάντηση αυτή, πρωτοπόρος του διαδικτύου, είχε δηλώσει με υπερηφάνεια ότι η κόρη του πλοηγούνταν καθημερινά στο διαδίκτυο επί δώδεκα ώρες, έχοντας έτσι πρόσβαση σε ένα μεγάλο φάσμα πληροφοριών που κανένας από τις προηγούμενες γενιές δεν θα μπορούσε να είχε στη διάθεσή του.

Ο Όλιβερ Σακς τον ρώτησε αν η κόρη του είχε διαβάσει κάποιο μυθιστόρημα της Τζέιν Όστιν. Ο «πρωτοπόρος» απάντησε ότι η κόρη του δεν είχε χρόνο για τέτοια πράγματα. Τότε ο Σακς αναρωτήθηκε, στρεφόμενος στο ακροατήριο, αν αυτό το κορίτσι θα μπορούσε να κατανοήσει ουσιαστικά την ανθρώπινη φύση και την κοινωνία. Οι πληροφορίες διαφέρουν από τη γνώση, είπε, εκδηλώνοντας την ανησυχία του για το μέλλον αυτού του κοριτσιού που κινδύνευε να μείνει μ’ ένα μυαλό ρηχό και ανίκανο να επικεντρώνεται στην ουσία. Το μισό ακροατήριο χειροκρότησε τον Όλιβερ Σακς. Το άλλο μισό τον αποδοκίμασε.

Η ιστορία αυτή, με την οποία κλείνει το βιβλίο και η οποία έχει τίτλο «Η ζωή συνεχίζεται», συμπυκνώνει όλες τις ανησυχίες αλλά και την ελπίδα του Όλιβερ Σακς για το μέλλον. Ο μεγάλος νευρολόγος υποστηρίζει εδώ ότι βιώνουμε σήμερα κάτι σαν νευρολογική καταστροφή σε γιγαντιαία κλίμακα. Συστατικά αυτής της καταστροφής είναι η απώλεια της ιδιωτικής ζωής, λόγω της τεχνολογίας και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, και η παραίτηση από τις μεγάλες κατακτήσεις του πολιτισμού μας, όπως η μοναξιά, ο ελεύθερος χρόνος και το δικαίωμα του να είναι κανείς ο εαυτός του, δηλαδή να είναι πραγματικά απορροφημένος από αυτό που κοιτά, είτε είναι ένα έργο τέχνης ή μια επιστημονική θεωρία είτε ένα ηλιοβασίλεμα και το πρόσωπο ενός αγαπημένου.

Υπάρχει όμως και η ελπίδα, που είναι η επιστήμη. Πέρα από τη λογοτεχνία, την τέχνη ή τη μουσική, μόνο η επιστήμη,

«συνεπικουρούμενη από την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, την κοινή λογική, τη διορατικότητα και τη φροντίδα για τους άτυχους και τους φτωχούς, φέρνει κάποια ελπίδα στον αποτελματωμένο κόσμο μας», γράφει ο Σακς.

Για τον Όλιβερ Σακς, η επιστήμη έχει παρελθόν. Τα έξι κείμενα που αποτελούν το πρώτο μέρος του βιβλίου, τις «Πρώτες αγάπες», είναι αφιερωμένα σε παλιούς στοχαστές και επιστήμονες αλλά και στις βιβλιοθήκες, στην ελευθερία που σου δίνουν και στις εκπλήξεις που κρύβουν. Ο Σακς ομολογεί εδώ ότι το διάσημο βιβλίο του Ημικρανία εμπνέεται από ένα παλιό ομότιτλο βιβλίο του Έντουαρντ Λάιβινγκ που είχε κυκλοφορήσει το 1870 και το είχε βρει στο ιστορικό τμήμα της Βιβλιοθήκης της Ιατρικής Σχολής.

Ομολογεί, επίσης, ότι γύρω στα δεκατρία-δεκατέσσερα χρόνια του διάβασε το βιβλίο του Ούγγρου Φρίγκιες Καρίνθι (1887-1938) Ταξίδι γύρω από το κρανίο μου (η περιγραφή της επέμβασης στην οποία υποβλήθηκε ο συγγραφέας για την αφαίρεση όγκου από τον εγκέφαλό του), ένα βιβλίο που τον επηρέασε όταν ήρθε η ώρα να γράψει τις δικές του νευρολογικές ιστορίες.

«Πώς θα ήταν δυνατό να πιστεύω ότι η ιστορία της επιστήμης δεν έχει σχέση με το σήμερα;»

αναρωτιέται ο Σακς. Και ομολογεί ότι η επιστήμη προχωρά έξω από το παρελθόν της, αλλά ποτέ δεν του ξεφεύγει, όπως δεν ξεφεύγουμε ποτέ από την παιδική μας ηλικία.

Μία από τις πιο ενδιαφέρουσες «κλινικές ιστορίες» που παρουσιάζει ο Σακς στο δεύτερο μέρος του βιβλίου έχει τίτλο «Ορμές». Είναι η περίπτωση ενός 49χρονου άντρα, του Ουόλτερ, που μετά από μια επέμβαση στον κροταφικό λοβό για την αντιμετώπιση της επιληψίας άλλαξε εντελώς συμπεριφορά και χαρακτήρα. Μία από τις εκδηλώσεις αυτής της αλλαγής ήταν η ακόρεστη σεξουαλική επιθυμία. «Ήθελε να κάνει σεξ όλη την ώρα» είχε πει η γυναίκα του, η οποία έφτασε στα όρια της απόλυτης κόπωσης.

Τώρα ο ήρωας της ιστορίας βρήκε διέξοδο στον αυνανισμό με τη βοήθεια της διαδικτυακής πορνογραφίας. Άρχισε να καταναλώνει πορνογραφικό υλικό για ενηλίκους και, χωρίς να το καταλάβει, πέρασε και στην παιδική πορνογραφία.

Κάποια στιγμή συνέβη το αναπόφευκτο: τον συνέλαβε το FBI για κατοχή υλικού παιδικής πορνογραφίας. Στη δίκη που ακολούθησε, ο θεράπων ιατρός του παρουσιάστηκε ως μάρτυρας υπεράσπισης, ενώ διαβάστηκε επιστολή του Όλιβερ Σακς όπου εξηγούσε τις επιπτώσεις της επέμβασης στον εγκέφαλο και κυρίως τα συμπτώματα του συνδρόμου Κλίβερ-Μπουσί, από το οποίο έπασχε ο κατηγορούμενος, ένα σύνδρομο που προκαλεί ακόρεστη βουλιμική και σεξουαλική ορμή. Το δικαστήριο πείστηκε, αλλά καταδίκασε τελικά τον Ουόλτερ, όχι για την κατοχή υλικού παιδικής πορνογραφίας αλλά γιατί δεν είχε ενημερώσει νωρίτερα τους γιατρούς του.

Η ζωή, όμως, συνεχίζεται. Κι ένα από τα ωραιότερα κείμενα του βιβλίου του Όλιβερ Σακς έχει τίτλο «Γιατί χρειαζόμαστε τους κήπους». Ο Σακς γράφει ότι

«στα σαράντα χρόνια που ασκώ την Ιατρική, έχω βρει μόνο δύο τύπους μη φαρμακευτικής θεραπείας με ζωτική επίδραση στους ασθενείς με χρόνιες νευρολογικές παθήσεις: τη μουσική και τους κήπους». 

Θεωρεί ότι η επίδραση των χαρακτηριστικών της φύσης στην υγεία δεν είναι μόνο πνευματική και ψυχολογική αλλά και σωματική και νευρολογική. 

«Σε πολλές περιπτώσεις, οι κήποι και η φύση έχουν αποδειχτεί αποδοτικότεροι από τα φάρμακα».

Τώρα που γράφω αυτό το κείμενο για το βιβλίο του Σακς «ζω» ταυτόχρονα το δικό του κείμενο του για τους κήπους. Από το παράθυρό μου βλέπω τη ροδιά που αρχίζει να παίρνει το χρυσό χρώμα του φθινοπώρου, ενώ πίσω της απλώνεται ακόμα η πράσινη θάλασσα των φιστικόδεντρων.

Η απόλαυση του βιβλίου δεν θα ήταν δυνατή χωρίς την πολύ καλή μετάφραση των Κώστα Πόταγα και Άννυς Σπυράκου.

***

Πηγή: Νίκος Μπακουνάκης –  lifo.gr

by Αντικλείδι , https://antikleidi.com