Oταν συνάντησα πρόσφατα τον Ιρλανδό πρόεδρο Μάικλ Χίγκινς -συμμετέχοντας σε μία ομιλία στο πλαίσιο της οποίας συνέδεσε το νέο του σύγγραμμα «πρωτοβουλία ηθικής» με το βιβλίο που έγραψα μαζί με τον γιο μου με τίτλο «How Much is Enough? Money and the Good Life»- εντυπωσιάστηκα από τον τρόπο σκέψης του. Πράγματι, ο κόσμος των ιδεών αποτελεί ένα πάθος για τον πρόεδρο-ποιητή, κάτι που θα έπρεπε να είχαν μιμηθεί και άλλοι αρχηγοί κρατών.
Πέρυσι τον Μάιο, ο κ. Χίγκινς δήλωσε σε φοιτητές Οικονομικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου ότι μελετούσαν μία μορφή αλλοιωμένης πειθαρχίας, αποκομμένης από τις ηθικές και φιλοσοφικές της ρίζες.
«Η πρόσφατη οικονομική και χρηματοοικονομική αναστάτωση έχει φέρει στην επιφάνεια τις ελλείψεις των πνευματικών εργαλείων που προβάλλει ο κόσμος της οικονομίας, αλλά και τις βασικές παραδοχές σχετικά με τη βιωσιμότητα των αυτο-ρυθμιζόμενων αγορών και ειδικά των διεθνών χρηματοοικονομικών αγορών που δεν υπόκεινται σε ρυθμιστικό πλαίσιο», δήλωσε χαρακτηριστικά. Εν συνεχεία πρότεινε μία «κριτική εξέταση ορισμένων από τις βασικές αρχές που στηρίζουν τις οικονομικές θεωρίες, όπως αυτές διδάσκονται από τα πανεπιστήμια ολόκληρου του κόσμου».
Ποιος άλλος αρχηγός κράτους θα μπορούσε να υπογραμμίσει με τόσο μεγάλη ακρίβεια τις ελλείψεις των οικονομικών, στηρίζοντας τα επιχειρήματά του σε αναφορές όχι μόνο από τον Ανταμ Σμιθ, αλλά και από τον Μαξ Βέμπερ, τον Θορστάιν Βέμπλεν και τον Γιούργκεν Χάμπερμας;
Η εμπειρία του κ. Χίγκινς ως ακαδημαϊκού αλλά και η θέση του ως αναγνωρισμένου ποιητή του προσδίδουν αναμφισβήτητα πλεονέκτημα έναντι άλλων αρχηγών κρατών, γεγονός που του δίδει τη δυνατότητα να συμπορεύεται με κορυφαίους διανοητές κατά τρόπο που ελάχιστοι θα μπορούσαν να το επιτύχουν.
Ωστόσο, το πιο σημαντικό είναι η άποψή του ότι ένας πολιτικός ηγέτης θα πρέπει να είναι και ηγέτης στη σκέψη και στην κουλτούρα τόσο της ίδιας της χώρας του όσο και του κόσμου ολόκληρου.
Βεβαίως, ο αρχηγός κράτους -είτε πρόκειται για πρόεδρο είτε για μονάρχη- έχει και άλλα σημαντικά καθήκοντα, όπως για παράδειγμα να λειτουργεί ως εγγυητής του συντάγματος και ως σύμβολο εθνικής ενότητας. Πολύ περισσότερο, σε αναλογικά συστήματα ψήφου, όπως στην Ιταλία, όπου κανένα μεμονωμένο πολιτικό κόμμα δεν κερδίζει πλειοψηφία εδρών στο κοινοβούλιο, ο πρόεδρος παίζει συχνά βασικό ρόλο στον διορισμό του πρωθυπουργού.
Ο Ιταλός πρόεδρος μπορεί επίσης να αναγκάσει τους βουλευτές να ξανασκεφθούν τις αποφάσεις τους (στη Βρετανία, ο μονάρχης έχει παραχωρήσει αυτή την αρμοδιότητα στη Βουλή των Κοινοτήτων).
Ομως, υπάρχουν σημαντικά περιθώρια για τους αρχηγούς κρατών για να συμπεριφέρονται σύμφωνα με το Ecclesiasticus (44:4): «Ηγεμόνες λαών, οι οποίοι με τας συμβουλάς των, με την σοφίαν της μορφώσεώς των κατηύθυναν τους λαούς, εδίδασκον με τα σοφά των λόγια την αληθή μόρφωσιν». Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σήμερα, που ο δημόσιος διάλογος στις δημοκρατίες έχει γίνει ιδιαίτερα απλοϊκός και η ακαδημαϊκή εργασία ιδιαίτερα εξειδικευμένη.
Παρότι αρκετοί ακαδημαϊκοί και σκεπτόμενοι ταιριάζουν να είναι «ηγέτες των λαών», απαιτείται ένα ευνοϊκό περιβάλλον για να «τους βγάλει έξω από τους γυάλινους πύργους τους». Για το σκοπό αυτό, ένας ανοικτόμυαλος, μορφωμένος και ανοικτός σε ιδέες αρχηγός κράτους θα μπορούσε να διαδραματίσει ζωτικό ρόλο.
Σε ιδεολογικό επίπεδο, ένας τέτοιος αρχηγός κράτους θα μπορούσε να είναι ένας εκλεγμένος πρόεδρος και όχι ένας κληρονομικός μονάρχης. Πράγματι, οτιδήποτε αξιοσημείωτο μπορεί να κάνει ένας μονάρχης, ένας εκλεγμένος πρόεδρος μπορεί να το κάνει ακόμη καλύτερα – και όχι μόνο επειδή ένας εκλεγμένος αξιωματούχος έχει πολύ λιγότερες πιθανότητες να υπονομευθεί από σκάνδαλα που θα μπορούσαν να διαπράξουν οι απόγονοί του ή ακόμη και από την αναπόφευκτη υποκρισία και τη δουλικότητα ενός βασιλικού δικαστηρίου.
Πολύ περισσότερο, ένας εκλεγμένος πρόεδρος έχει πολύ μεγαλύτερη νομιμότητα από έναν κληρονομικό μονάρχη, του οποίου η αρχή εξαρτάται τα μέγιστα από την παράδοση και την εθιμοτυπία. Με ένα βασιλιά ή βασίλισσα ανίκανη να πει ή να κάνει κάτι που θα μπορούσε να προκαλέσει διαμάχες, ο μονάρχης στερείται της δύναμης δράσης ή σκέψης.
Πράγματι, οι μονάρχες -και ειδικά οι σύζυγοι, οι κληρονόμοι και οι συγγενείς τους- καταπιάνονται συχνά με μία ασχολία – από την προστασία της άγριας φύσης έως αθλήματα και φιλανθρωπίες. Οι μονάρχες και τα δικαστήριά τους μπορούν, έως κάποιο βαθμό, να προβάλλονται και ως προασπιστές της τέχνης, της μουσικής και της μόδας, όπως συνέβαινε και το 18ο αιώνα.
Ομως, αυτός ο ρόλος έχει τώρα ατονήσει, εν μέσω της αυξανόμενης προσδοκίας ότι θα πρέπει να συμπεριφέρονται ως «κανονικοί άνθρωποι», εκπροσωπώντας τις συνήθειες και τις προτιμήσεις των λαών τους όσο το δυνατόν περισσότερο.
Ενας εκλεγμένος πρόεδρος έχει ισχυρότερη εντολή να μπορεί να αμφισβητεί, ειδικά σε τομείς σκέψης και κουλτούρας που ξεφεύγουν από τις καθημερινές πολιτικές, αλλά διαμορφώνουν την ποιότητα του δημόσιου περιβάλλοντος στο οποίο οι πολιτικές παίζουν μεγάλο ρόλο. Θα ήταν αδιανόητο για έναν μονάρχη να χτυπήσει την οικονομική ολιγαρχία, όπως έκανε ο κ. Χίγκινς με την ομιλία του στο Σικάγο.
Ακόμη και το 1936, όταν ο βασιλιάς Εδουάρδος ο 8ος της Βρετανίας διακήρυξε ότι «θα πρέπει να γίνει κάτι» για την ανεργία, επικρίθηκε ότι έκανε υπέρβαση. Τον Μάιο, ο κ. Χίγκινς διακήρυξε ότι η θέση του ως αρχηγός κράτους τον υποχρεώνει να «εκπροσωπήσει την εντολή και τα προβλήματα του ιρλανδικού λαού» στα δύσκολα χρόνια που ακολούθησαν την οικονομική κρίση.
Ομως, ο πιο σημαντικός λόγος για τον οποίο ένας εκλεγμένος πρόεδρος βρίσκεται σε πολύ πιο πλεονεκτική θέση από έναν μονάρχη για να καταλύσει μία δημόσια συζήτηση σχετικά με τις αξίες και τις προτεραιότητες μιας κοινωνίας είναι ότι έχει πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να είναι ένα άτομο πολύ υψηλών ικανοτήτων. Για τον λόγο αυτό και ένα αξιοκρατικό σύστημα προσφέρει πάντα καλύτερα αποτελέσματα από ένα κληρονομικό.
Σήμερα, οι μονάρχες μεγαλώνουν και συμπεριφέρονται ως συνηθισμένοι άνθρωποι.
Ομως, οι δημοκρατικές χώρες χρειάζονται σύμβολα που να ξεχωρίζουν, εάν δεν θέλουν να βυθιστούν σε μία μόνιμη μετριότητα.
ROBERT SKIDELSKY – Mέλος της Βρετανικής Βουλής των Λόρδων, είναι επίτιμος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Warwick University.
Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ – Τετάρτη, 07 Ιανουαρίου 2015
Αντικλείδι , https://antikleidi.com
Συναφές:
[…] Φιλόσοφοι βασιλείς και φιλόσοφοι πρόεδροι […]