Μ.Φουκώ – Αρχαίοι Έλληνες: το φαγητό πιο ενδιαφέρον από το σ εξ

 Για τη γενεαλογία της ηθικής  – Ιστορία του σχεδίου

ΕΡΩΤΗΣΗ : Ο πρώτος τόμος της Ιστορίας της σεξουαλικότητας εκδόθηκε το 1976. Εξακολουθείτε να πιστεύετε ότι η κατανόηση της σεξουαλικότητας είναι βασική για να καταλάβουμε ποιοι είμαστε;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Πρέπει να ομολογήσω ότι ενδιαφέρομαι πολύ περισ­σότερο για προβλήματα σχετικά με τεχνικές του εαυτού και παρό­μοια προβλήματα παρά με το σεξ· το σεξ είναι βαρετό.

ΕΡ.: Φαίνεται πως ούτε οι αρχαίοι Έλληνες ενδιαφέρονταν γι’ αυτό.

ΑΠ.: Πράγματι, δεν ενδιαφέρονταν και πολύ για το σεξ. Δεν ήταν μεγάλο θέμα. Συγκρίνετε, για παράδειγμα, τι λένε για τη θέση του φαγητού και της δίαιτας. Νομίζω πως είναι πολύ πολύ ενδιαφέ­ρον να δούμε την κίνηση, την πολύ αργή κίνηση από την προνο­μιακή αντιμετώπιση του φαγητού, που ήταν εντυπωσιακή στην Ελλάδα, στο ενδιαφέρον για το σεξ. Το φαγητό εξακολουθούσε να ’ναι πιο σημαντικό από το σεξ κατά τη διάρκεια των πρώτων χρι­στιανικών ημερών. Για παράδειγμα, στους κανονισμούς για τους μοναχούς το πρόβλημα ήταν φαγητό, φαγητό, φαγητό. Ύστερα μπορείτε να δείτε μια πολύ αργή στροφή κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, όπου βρίσκονταν σε ένα είδος ισορροπίας… και μετά τον 17ο αιώνα έχουμε το σεξ.

ΕΡ.: Ωστόσο, ο δεύτερος τόμος της Ιστορίας της σεξουαλικότητας, L’ Usagedes Plaisirs, ασχολείται σχεδόν αποκλειστικά με το σεξ

ΑΠ.: Ναι. Ένας από τους πολλούς λόγους που είχα τόσους μπελά­δες μ’ αυτό το βιβλίο ήταν το ότι έγραψα πρώτα ένα βιβλίο για το σεξ, το οποίο το άφησα στην άκρη. Ύστερα έγραψα ένα βιβλίο για τον εαυτό και τις τεχνικές του εαυτού· το σεξ εξαφανίστηκε, και υποχρεώθηκα να ξαναγράψω για τρίτη φορά ένα βιβλίο στο οποίο προσπάθησα να κρατήσω την ισορροπία ανάμεσα στο ένα και στο άλλο.

Βλέπετε, αυτό που ήθελα να κάνω στον δεύτερο τόμο της Ιστο­ρίας της σεξουαλικότητας ήταν να δείξω πως έχουμε περίπου τον ίδιο περιοριστικό, τον ίδιο απαγορευτικό κώδικα τον 4ο αιώνα π.Χ. και στους μοραλιστές και γιατρούς στις απαρχές της Αυτο­κρατορίας. Νομίζω όμως ότι ο τρόπος με τον οποίο ενσωμάτωναν αυτές τις απαγορεύσεις σε σχέση με τον εαυτό είναι τελείως δια­φορετικός. Δεν νομίζω ότι είναι δυνατόν να βρεθεί κάποια φυσιολογικοποίηση στη στωική ηθική π.χ. Ο λόγος είναι ότι ο κυριότερος σκοπός, ο κυριότερος στόχος αυτού του είδους ηθικής ήταν αισθη­τικός. Πρώτον, αυτό το είδος ηθικής ήταν μόνο ένα πρόβλημα προσωπικής επιλογής. Δεύτερον, προοριζόταν για πολύ λίγους στον συνολικό πληθυσμό^– δεν επρόκειτο να δοθεί ένα πρότυπο συμπεριφοράς για τον καθένα. Ήταν μια προσωπική επιλογή για μια μικρή ελίτ. Ο λόγος για να γίνει αυτή η επιλογή ήταν η θέληση να ζεις μια ωραία ζωή και να αφήνεις στους άλλους αναμνήσεις μιας ωραίας ύπαρξης. Δεν νομίζω ότι μπορούμε να πούμε ότι αυ­τό το είδος ηθικής ήταν μια απόπειρα να φυσιολογικοποιηθεί ο πληθυσμός.

Η συνέχεια των θεμάτων αυτής της ηθικής είναι κάτι πολύ χτυ­πητό, νομίζω όμως ότι πίσω, κάτω από τούτη τη συνέχεια υπήρ­ξαν κάποιες αλλαγές τις οποίες προσπάθησα να αναγνωρίσω.

ΕΡ.: Έτσι, η ισορροπία στο έργο σας μετατοπίστηκε από το σεξ στις τεχνικές του εαυτού;

ΑΠ.: Αναρωτιόμουν τι ήταν η τεχνολογία του εαυτού πριν το χρι­στιανισμό ή από πού προέκυψε η χριστιανική τεχνολογία του εαυ­τού και ποιο είδος σεξουαλικής ηθικής χαρακτήριζε την αρχαία κουλτούρα. Και τότε ήμουν αναγκασμένος, μετά το τέλειωμα του LesAveuxdelaChair,του βιβλίου για το χριστιανισμό, να επανε­ξετάσω αυτά που είχα πει στην εισαγωγή στο UUsagedesPlaisirsγια την παγανιστική ηθική, γιατί αυτά που είχα πει, ήταν μόνο κλισέ τα οποία είχα δανειστεί από δευτερεύουσες πηγές. Και τότε ανακάλυψα: πρώτον, ότι αυτή η παγανιστική ηθική δεν ήταν κα­θόλου φιλελεύθερη, ανεκτική κ.ο.κ., όπως θεωρούνταν ότι ήταν δεύτερον, ότι τα περισσότερα από τα θέματα της χριστιανικής αυ­στηρότητας ήταν παρόντα σχεδόν από τις απαρχές αλλά και ότι στην παγανιστική κουλτούρα το κυριότερο πρόβλημα δεν ήταν οι κανόνες της αυστηρότητας αλλά πολύ περισσότερο οι τεχνικές του εαυτού.

Διαβάζοντας τον Σενέκα, τον Πλούταρχο και όλους αυτούς τους ανθρώπους, ανακάλυψα ότι υπήρχε ένας πολύ μεγάλος αριθ­μός από προβλήματα ή θέματα σχετικά με τον εαυτό, την ηθική του εαυτού, την τεχνολογία του εαυτού, και είχα την ιδέα να γρά­ψω ένα βιβλίο που θα αποτελούνταν από μια σειρά χωριστές με­λέτες γι’ αυτές και για κείνες τις πλευρές της αρχαίας, παγανιστικής τεχνολογίας του εαυτού.

ΕΡ.: Ποιος είναι ο τίτλος;

ΑΠ.: Le Souci de Soi.Λοιπόν,για τη σειρά σχετικά με τη σεξουαλι­κότητα: το πρώτο είναι το L’UsagedesPlaisirs,και σ’ αυτό το βιβλίο υπάρχει ένα κεφάλαιο για την τεχνολογία του εαυτού επειδή νομί­ζω ότι δεν είναι δυνατό να καταλάβουμε τι ήταν η ελληνική σε­ξουαλική ηθική χωρίς να τη συνδέσουμε με τούτη την τεχνολογία του εαυτού. Μετά, ένας δεύτερος τόμος, στη ίδια σειρά για το σεξ, το LesAveuxdelaChair,ασχολείται με τις χριστιανικές τε­χνολογίες του εαυτού. Και ύστερα, το LeSoucideSoi,ένα βιβλίο το οποίο δεν ανήκει σ’ αυτή τη σειρά και αποτελείται από διάφο­ρα δοκίμια σχετικά με τον εαυτό -για παράδειγμα, περιέχει ένα σχόλιο του Αλκιβιάδη του Πλάτωνα, όπου βρίσκετε την πρώτη επεξεργασία της έννοιας της επιμέλειας εαυτού, «φροντίδας για τον εαυτό», σχετικά με το ρόλο του διαβάσματος και του γραψί­ματος στη συγκρότηση του εαυτού, ίσως το πρόβλημα της ιατρικής εμπειρίας του εαυτού κ.ο.κ…

ΕΡ.: Και τι θά ’ρθει μετά; Όταν τελειώσετε αυτά τα τρία, θα γρά­ψετε περισσότερα για τους χριστιανούς;

ΑΠ.: Θα πρέπει να φροντίσω τον εαυτό μου!… Έχω κάτι παραπά­νω από ένα σχέδιο για ένα βιβλίο σχετικά με τη σεξουαλική ηθική κατά τον 16ο αιώνα, όπου επίσης είναι πολύ σημαντικό το πρόβλήμα των τεχνικών του εαυτού, η αυτοεξέταση, η γιατρειά των ψυχών, τόσο στην προτεσταντική όσο και στην καθολική εκκλη­σία.

Αυτό που μ’ εντυπωσιάζει είναι ότι στην αρχαιοελληνική ηθικέ οι άνθρωποι ασχολούνταν με την ηθική συμπεριφορά τους, την ηθική τους, τις σχέσεις τους με τους εαυτούς τους και με τους άλλους πολύ περισσότερο απ’ ό,τι με θρησκευτικά προβλήματα. Για παράδειγμα, τι μας συμβαίνει μετά το θάνατο; Τι είναι οι θεοί; Παρεμβαίνουν ή όχι; -Αυτάείναι ασήμαντα προβλήματα για τους Έλληνες και δεν συνδέονται άμεσα με την ηθική, τη συμπερι­φορά. Το δεύτερο είναι ότι η ηθική δεν συνδεόταν με κανένα κοι­νωνικό -ή τουλάχιστον με κανένα νομικό- θεσμικό σύστημα. Για παράδειγμα, οι νόμοι εναντίον της άπρεπης σεξουαλικής συμπερι­φοράς ήταν πολύ λίγοι και όχι πολύ υποχρεωτικοί. Το τρίτο είναι αυτό για το οποίο ανησυχούσαν περισσότερο, το θέμα τους, ήταν να συγκροτήσουν ένα είδος ηθικής που θα ήταν μια αισθητική της ύπαρξης.

Νομίζω ότι και το δικό μας πρόβλημα σήμερα είναι κατά κάποι­ον τρόπο παρόμοιο μ’ αυτό, στο βαθμό που οι περισσότεροι από μας δεν πιστεύουμε πια ότι η ηθική είναι θεμελιωμένη στη θρη­σκεία ούτε θέλουμε να επεμβαίνει ένα νομικό σύστημα στην ηθική, προσωπική, ιδιωτική ζωή μας. Τα σύγχρονα απελευθερωτικά κι­νήματα πάσχουν από το ότι δεν μπορούν να βρουν καμιά αρχή στην οποία θα στηρίξουν την επεξεργασία μιας νέας ηθικής. Χρει­άζονται μια ηθική αλλά δεν μπορούν να βρουν άλλη ηθική από μια ηθική θεμελιωμένη στη λεγάμενη επιστημονική γνώση αυτού που είναι ο εαυτός, αυτού που είναι η επιθυμία, αυτού που είναι το ασυνείδητο κ.ο.κ. Με έχει εντυπωσιάσει αυτή η ομοιότητα προ­βλημάτων.

ΕΡ.: Νομίζετε ότι οι Έλληνες προσφέρουν μια ελκυστική και ευλογοφανή εναλλακτική λύση;

ΑΠ.: Όχι! Δεν ψάχνω για εναλλακτική λύση· δεν μπορείτε να βρείτε τη λύση ενός προβλήματος στη λύση ενός άλλου προβλήμα­τος που δόθηκε σε μια άλλη στιγμή από άλλους ανθρώπους. Βλέ­πετε, εγώ δεν θέλω να κάνω την ιστορία των λύσεων και γι’ αυτό δεν δέχομαι τον όρο εναλλακτική λύση. Θα ’θελα να κάνω τη γε­νεαλογία των προβλημάτων, των προβληματικών. Δεν θέλω να πω ότι το καθετί είναι κακό, αλλά ότι το καθετί είναι επικίνδυνο, πράγμα που δεν είναι ακριβώς το ίδιο με το κακό. Αν το καθετί είναι επικίνδυνο, τότε πάντα έχουμε κάτι να κάνουμε. ’Έτσι, η θέση μου δεν οδηγεί στην απάθεια αλλά σε έναν υπέρ- και πεσιμι- στικό ακτιβισμό.

Νομίζω ότι η ηθικοπολιτική επιλογή που έχουμε να κάνουμε κάθε μέρα είναι να προσδιορίσουμε ποιος είναι ο κυριότερος κίν­δυνος. Πάρτε για παράδειγμα την ανάλυση του RobertCastelγια την ιστορία του κινήματος της αντιψυχιατρικής (LaGestiondesRisques).Συμφωνώ απόλυτα μ’ αυτό που λέει ο Castel, αλλά αυ­τό δεν σημαίνει, όπως νομίζουν μερικοί, ότι τα “ψυχιατρεία ήταν καλύτερα από την αντιψυχιατρική· δεν σημαίνει ότι δεν είχαμε δίκιο όταν κάναμε κριτική σ’ αυτά τα ψυχιατρεία. Νομίζω πως κάναμε καλά γιατί αυτά ήταν ο κίνδυνος. Και τώρα είναι ολοφά­νερο ότι ο κίνδυνος έχει αλλάξει. Για παράδειγμα, στην Ιταλία έκλεισαν όλα τα ψυχιατρεία και υπάρχουν περισσότερες «ανοι­χτές» κλινικές κ.ο.κ. -όπως και καινούρια προβλήματα.

  Απόσπασμα από:

   Σύνοψη συζητήσεων του Michel Foucault με τους Paul Rabinow και Hubert Dreyfous στο Μπέρκλεϊ  τον Απρίλιο του 1983.

  ~ Μισέλ Φουκό – εξουσία , γνώση και ηθική . Εκδόσεις Ύψιλον

by Αντικλείδι , https://antikleidi.com

Συναφές: 

Μ.Φουκώ “Η ιστορία της τρέλας”

Ουμπέρτο Έκο – Το εκκρεμές του Φουκώ