Η φιλία υπό ερώτηση μας αφορά αποφασιστικά, ακόμη κι αν δεν το αντιλαμβανόμαστε. Η φιλία αποτελεί πρόβλημα, ή μάλλον συνιστά μια ερώτηση. Δεν αποκλείει το παιχνίδι της έλξης-απώθησης, αντιθέτως το συμπεριλαμβάνει. Η φιλία δεν μας αποκαλύπτει το μυστικό της όταν προσεγγίζεται ψυχολογικά ή κοινωνιολογικά, αν και οι προσεγγίσεις αυτές μπορούν κάπως να την φωτίσουν. Η προβληματική της φιλίας αποκτά ρίζες στη σχέση της με τον εαυτό της, τους άλλους, τον κόσμο. Η φιλική σχέση δεν θεωρεί τον εαυτό της, τους άλλους, τον κόσμο σαν μια κτήση και δεν υποκύπτει σε μια ιδεαλιστική ή ρομαντική αντίληψη της φιλίας.
Το κέντρο της φιλίας δεν τοποθετείται μέσα στο υποκείμενο, το οποίο, διατηρώντας τα πρωτεία, αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και αντιλαμβάνεται αυτό που δεν είναι σαν ένα αντικείμενο ή ένα σύστημα αντικειμένων. Η φιλία διατρέχει το σύνολο της σχέσης άνθρωπος και κόσμος. Ξετυλίγεται με μια κάποια ηρεμία, αλλά η κίνησή της είναι επίσης συγκρουσιακή, γεννά συγκρούσεις, γεννιέται από αυτές, και συνεπώς είναι αμφίσημη. Θαρραλέα φιλία και αποστασιοποιημένη μαχητικότητα μπορούν κάλλιστα να συμπορευτούν. Και η φιλία, όπως όλες οι παρορμήσεις και όλες οι καταστάσεις, αποτυγχάνει, έχοντας επιτύχει σχεδόν το μέγιστο δυνατόν.
Η φιλία, ή, για να την ονομάσουμε διαφορετικά, η φιλικότητα, παραμένει εξαιρετικά αινιγματική. Η επίκλησή της δεν ισοδυναμεί με την απονομή ενός πρωτοκόλλου οδηγιών χρήσεως. Ακόμη και η λέξη «φιλία» έχει τόσο πολύ παραφθαρεί που μας υποχρεώνει να υπερβούμε τις συνήθεις έννοιές της, για να μάθουμε αυτό που σήμαινε η αρχαία φιλία, η οποία παρέμεινε, όπως και η φιλία, άσκεφτη, γιατί δεν είχε τοποθετηθεί στο κέντρο με αφετηρία το. οποίο μπορούσε να εκδηλωθεί.
Την εποχή της θριαμβεύουσας και παραπλανητικής τεχνικής, η φιλία δεν προσφέρει ένα άνετο καταφύγιο απέναντι στη σκληρότητα της τεχνικ’ότητας. Το κέντρο της ίδιας τής τεχνικής και ολόκληρη η κατακλυσμιαία εμφάνιση του τεχνικού μηχανισμού μπορούν, ίσως, να προσεγγιστούν φιλικότερα, χωρίς να θεωρούμε τους εαυτούς μας κυρίους ή σκλάβους του τεχνικού πεπρωμένου. Αν διερευνήσουμε την πορεία μιας φιλικότερης προσφέρουσας φύσης, του χαμένου θεού, του ανθρώπου που βαδίζει προς την ανάληψη. Αν η πορεία αυτή αποδεικνυόταν παραγωγική, θα μπορούσαμε τότε να μάθουμε να ζούμε και να πεθαίνουμε πέρα από την ελπίδα και την ψευδαίσθηση, την απελπισία και την απογοήτευση.
Αυτή η φιλική σχέση με τον κόσμο, καινούργια και ήδη αιώνια, σημαίνει επίσης σκεπτόμενη και ποιητική αποδοχή του Όλου-Τίποτα. Ασφαλώς η παγκόσμια τεχνική συνιστά μια αλλαγή στην ιστορία της σχέσης άνθρωπος-κόσμος, ολοκληρώνοντας ταυτόχρονα, μέσα στη γενική μη ολοκλήρωση, τα ήδη αναγγελθέντα προλεγόμενα. Ωστόσο δεν είναι με την τεχνική μόνο ή κυρίως μ’ αυτήν που μπορεί να δημιουργηθεί ένα άνοιγμα το οποίο απαιτεί σκέψη και εμπειρία του κόσμου και των κόσμων όπου παρελθόντα, παρόντα και μέλλοντα θα ειδώνονταν ταυτόχρονα από κοντά κι από μακριά.
Ο χρόνος στην ολότητά του, όλος και αδυσώπητος, απαιτεί μια προσέγγιση, αυτός που εξουσιάζει τους ισχυρότερους τ«ιν νικητών. Δεν απαιτεί από εμάς να είναι διαρκιδς _ και τεχνητά γεμάτος, όπως και δεν αντέχει να αδειάζεται από τους παλμούς του. Η φιλικότητά μας, έναντι της χρονικότητας της οποίας είμαστε οι δρώντες και οι μάρτυρες, μπορεί να δώσει ένα στυλ λιγότερο συγκρατημένο στα λόγια και τις πράξεις μας. Ο στόχος της ανθρώπινης κοινότητας στο σύνολό της, αν υπάρχει τέτοιος στόχος, δεν είναι η παγκόσμια αγάπη, όλων για όλους, μια αγάπη σχεδόν χριστιανική. Ο κόσμος ο οποίος ακολουθεί το ρυθμό του χρόνου δεν είναι ο τόπος της γενικευμένης ευτυχίας.
Η φιλία ή η για την οποία μιλάμε, δεν είναι ένα υποκατάστατο αυτής της αγάπης. Ισχυρότερη από την αγάπη, διαφορετική από την αγάπη, γνωρίζει ότι διατρέχεται από την αρνητικότητα. Παραμένει εξίσου διαφορετική από τον έρωτα όπως και από τη συντροφικότητα που για ορισμένο καιρό αποκαλείτο σοσιαλιστική. Οι δεσμοί μεταξύ της φιλίας και της αγάπης είναι και παραμένουν εξαιρετικά πολύπλοκοι και τοποθετούνται σε διάφορα επίπεδα. Η φιλία είναι άραγε ο γενικός όρος που περιέχει την αγάπη; Είναι τόσο δύσκολο να μιλάμε για την αγάπη σε όλες τις μορφές της, να χρησιμοποιούμε το ρήμα αγαπώ. Γεμάτες πολυφωνία και αμφισημία, οι λέξεις και τα ονόματα του έρωτα και του μη έρωτα εξαρτώνται, πέραν της ψυχολογίας, από την ψυχή, και ακόμη στενότερα από τον κόσμο. Η φιλία δεν είναι κάτι το χλιαρό ή κάτι το ψυχολογικά εμπαθές. Υποκείμενη στο ανικανοποίητο και φερόμενη προς τη δράση, ανοικτή στην οδύνη και τείνοντας προς μια ορισμένη υπέρβαση της αποδεκτής και μεταλλαχθείσας δυστυχίας, δεν είναι καμωμένη μόνο από τη στόφα των ονείρων. Το εμπειρικό επίσης είναι άξιο ερώτησης και δεν λειτουργεί ποτέ μόνο του. Λιτή και περιέχουσα τη σκιά που της αναλογεί, με μια συναισθηματική χροιά που δεν βουλιάζει μέσα στο ψυχολογικό, ασυνεπή ς με τον τρόπο της και γεμάτη ζωντάνια, η εν λόγω φιλία είναι προσφέρουσα και αποτελεί ένα με την αμφισημία η οποία σημαδεύει με τη σφραγίδα της κάθε ανθρώπινο ον, κάθε ανθρώπινο παιχνίδι που παλεύει μ’ ένα άλλο ανθρώπινο παιχνίδι και την ίδια τη σχέση του παιχνιδιού του ανθρώπου με το παιχνίδι του κόσμου. Γνωρίζοντας ότι συμβιβασμοί, ψέματα και συγκαλύψεις δεν μπορούν ποτέ να εκριζωθούν εξ ολοκλήρου, μια φιλία όσο το δυνατόν διαυγέστερη τολμά να αναγνωρίσει όλες τις μεταμορφώσεις που γνωρίζει, είτε αυτό της αρέσει είτε όχι.
Πικάσο – Φιλία
Η φιλία δεν προσφέρει πρότυπα, και δεν είναι από μόνη της πρότυπο. Τα πρότυπα γίνονται για να εγκαταλείπονται και η εφαρμογή τους, πάντοτε κατακριτέα, περιέχει ήδη την αρχή του τέλους τους. Είναι πολύ δύσκολο να μιλάμε για τη φιλία. Κι εδώ, όπως κι αλλού, οι λέξεις μάς λείπουν. Αλλά μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την εμπειρία της γλώσσας, και συνεπώς της γλώσσας της φιλίας, ακριβώς εκεί όπου οι λέξεις μάς λείπουν. Ωστόσο η φιλία δεν γίνεται μια περιπέτεια του άφατου βιωμένου. Ούτε το βιωμένο ούτε η σκέψη προσφέρουν ένα τελευταίο καταφύγιο, ακόμη κι αν η ζωή προστιθέμενη στη σκέψη μπορεί να ανοίγει. Χωρίς να δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στον ακατάλυτο δεσμό που συνδέει «ζωή» και «σκέψη», δεν παύουμε να φλυαρούμε για τις επιρροές και τις περιπέτειες του βιωμένου, ‘λες και το βιωμένο δεν μπορεί να είναι εξίσου άψυχο όσο και η πιο απενσαρκωμένη, η πιο αφηρημένη, όχι όμως η πιο αφαιρετική «σκέψη». Το παιχνίδι της φιλίας μάς αφορά όλους μας, όντα ζωντανά και σκεπτόμενα, όντα που περνούν, όντα περαστικά. Ωστόσο, για τον άνθρωπο, είμαι σημαίνει βαθύτερα με διαπερνάει το παιχνίδι που συντονίζει τον άνθρωπο με τον κόσμο. Η φιλία δεν είναι υπερφυσική, θεία, ή κυρίως ανθρώπινη και κοινωνική. Δεν είναι επιβαλλόμενη ή ηθελημένη, αποφασισμένη ή διεκδικούμενη. Είναι ικανή να υφάνει δεσμούς, ταυτόχρονα ισχυρούς και λεπτούς, μεταξύ όσων ανοίγονται σ’ αυτήν, την υποδέχονται και την επεξεργάζονται, δηλαδή μεταξύ όσων τολμούν να την δεχτούν και να την προσφέρουν. Ούτε είναι θέμα διαλόγου ή αμοιβαίας κατανόησης. Ο καθένας μας ξεφεύγει από τον άλλο, όπως ξεφεύγει πρώτα απ’ όλα από τον εαυτό του. Η φιλία παραμένει αντιφατική, καθ6τι συνδεδεμένη με τη μη φιλία, και το παιχνίδι της, που δεν συνδέει απλώς άτομα, διαπερνάει όλους αυτούς που υπό τον ρυθμό του χρόνου δεν είναι «όντα» που μπορούν να πουν τα πάντα ο ένας σtoν άλλο ή να κάνουν τα πάντα μαζί, αλλά αποσπάσματα μιας μεγάλης περιπέτειας, που υπερβαίνει κατά πολύ τις ψυχολογικές και κοινωνικοϊστορικές περιπέτειες. Εν πάση περιπτώσει, ακόμη κι αν γίνεται κατανοητή με βάση το παιχνίδι της ολόκληρης σχέσης, κάθε φιλία παραμένει συγκεχυμένη.
Δεν αναπτύσσεται μέσα σto χρόνο, αλλά, από αυτόν, μπορεί να δοκιμαστεί σε μια άλλη σχέση με το χρόνο. Καθώς δεν απελπίζεται από το παρελθόν, δεν εξαντλείται στην επικαιρότητα αλλά υποδέχεται το κάλεσμα της παρουσίας, γνωρίζοντας ότι ολόκληρα τμήματα του μέλλοντος ανήκουν ήδη σtO παρελθόν, παραμένει διαθέσιμη σ’ αυτό που οδηγεί σtO μέλλον, το οποίο δεν είναι απλώς ο μελλοντικός χρόνος και δεν θα συμβεί ποτέ σε όλη του την αγνότητα, δεδομένου ότι καμιά στρoφή δεν είναι ολοκληρωτικά ριζική. Ούτε κοινό ούτε αστρικό, το παιχνίδι της φιλίας μπορεί να πάλλεται, πέραν του ανθρώπινου και των ορίων του, προς το απεριόριστο, αλλά όχι προς το άπειρο. Αυτό που πάλλεται μέσω της φιλίας μπορεί να ακολουθήσει την πορεία του με κατεύθυνση το άστρo που προσανατολίζει την περιπλάνησή μας.
Όσο αρκoύμαστε να βυθίζουμε τα πάντα σε μια εξέπου απαρτίζεται από μεγάλους σταθμoύς, ξεκινώντας από τη φυσικοχημική ύλη-ενέργεια και φτάνοντας στη βιολογική ζωή και από αυτή σtις ψυχοκοινωνιολογικές ομαδοποιήσεις και τα λεγόμενα πoλιτιστικά έργα, εξερεύνηση που έχει ήδη γνωρίσει θαυμαστές νίκες, χάνουμε τη «φύση» και τη «ζωή», το «ανθρώπινο», την «κοινότητα» και τα «έργα» που δεν είναι προπάντων ή εν κατακλείδι πολιτιστικά . Στο μακρύ γίγνεσθαι των μορφών-και-περιεχομένων ο άνθρωπος τείνει να θεωρεί τον εαυτό του ως τον τελευταίο σταθμό. Τρόπον τινά, είναι ο τελευταίος σταθμός, μέχρι νεωτέρας διαταγής. Είναι «αυτός» που απoκαθιστά θεωρητικά αυτό που προηγείται του εαυτού του και τον περιβάλλει, δρώντας σtην πράξη όσο μακριά μπορεί να πάει η ερμηνεία του ανθρώπου παραμένει ωστόσo ουμανιστική, καθιστώντας τον κέντρο, έννοια και τέλος του σ’ύμπαντoς. Η άλλη αυτοερμηνεία του ανθρώπου τον – καθιστά ένα απόσπασμα, το ομιλών και δρων απόσπασμα του κόσμου. Σύμφωνα με την ερμηνεία αυτή, το παιχνίδι που διαπερνάει τον άνθρωπο τον ανοίγει διαφορετικά σtoν κόσμο που διακυβεύεται. Αυτό που καλείται ακόμη ανθρωπος μπορεί τότε να πάψει, στην κυριολεξία, να «είναι» ή να «γίνεται», όχι για να βρεθεί εκμηδενισμένος αλλά για να βρεθεί μεταμορφωμένος πέρα από την υποκειμενικότητα, πρότυπο της αντικειμενικότητας.
Φιλία – Mikalojus Ciurlionis 1907
Αυτό που διαπερνάει τον άνθρωπο έχει «ανάγκη» τον άνθρωπο. Ωστόσο δεν πρόκειται πλέον για τον άνθρωπο του ουμανισμού, τoυτέστιν του αντιουμανισμού. Ο άνθρωπος, νοούμενος ως αυτό που ξεπερνάει την κούραση του ανθρώπου για τον άνθρωπο, έχει ανάγκη από άλλους ανθρώπους. Αλλά αυτοί δεν γίνονται πλέον αντιληπτοί με τον παραδοσιακό τρόπο. Γιατί ακόμη και η ιστορία της μεταφυσικής δεν παύει να είναι ανθρωπομορφική. Η σκέψη που πηγαίνει πέρα από τη μεταφυσική δεν ορίζει μια μορφή του ανθρώπου. Η φιλία δεν είναι απλώς ένας δεσμός που συνδέει. Αν για να ασκηθεί απαιτεί την ισότητα, το ζήτημα της ισότητας νoούμενης χωρίς υποκρισία είναι ιδιαίτερα πολύπλοκο, γιατί συνεπάγεται ταυτόχρονα το μηδενισμό -όλα είναι ίσα- και τις ευκαιρίες που δίνονται στον καθένα, ενώ οι ευκαιρίες αυτές εξακολουθούν να παραμένουν άνισες. Και ούτε προσφέρει ένα τελευταίο καταφύγιο ή μια έσχατη σανίδα σωτηρίας και δεν αποτελεί ένα συναίσθημα ή μια κίνηση αντιστάθμισης μπρος στην σκληρότητα της ύπαρξης. Η φιλία δεν αφορά μόνο ή πρωταρχικά αυτό που στον άνθρωπο υπάγεται στο παιχνίδι. Αυτό το παιχνίδι δεν είναι καθόλου αυτόνομο. Είναι αδιανόητο χωρίς τη σχέση με τα πράγματα του κόσμου και, ακόμη περισσότερο, με τον κόσμο.
Η παρόρμηση της φιλίας εκδηλώνεται τόσο έναντι του κοντινού και του οικείου όσο και έναντι του ανοικτού ορίζοντα και του μακρινού. Γιατί ασκείται; Για όλα και για τίποτα. Προορισμένη να γνωρίσει πολλαπλά ρήγματα, ανοίγει ένα δρόμο που ανοίγεται σ’ αυτήν. Αυτοί που σκέφτονται αυτή την παρόρμηση και έχουν βιώσει την εμπειρία της μπορούν επίσης να αναγνωρίζουν ότι είναι άρρηκτα δεμένη με τις κοπώσεις και τις κρίσεις της.
Η παγκόσμια κρίση γίνεται όλο και πιο ευρεία, όλο και πιο βαθιά, σαν να ήταν η ομαλή κατάσταση των όντων και των πραγμάτων. Το όπλο της κριτικής, η οποία γενικά είναι διαρκής και αναποτελεσματική, δεν καταφέρνει να προσεγγίσει αυτή τη διαρκή κρίση. Μέσα σ’ αυτή, η διαρκής και πάντοτε ατελής κριτική δεν είναι κατά κανέναν τρόπο σε θέση να αγγίξει, ως κριτική, τις βάσεις αυτού στο οποίο ασκεί κριτική. Ταράσσει τους ανθρώπους και τους λαούς, αλλά και τους αποκοιμίζει. Τα ενδοκοσμικά προβλήματα και οι παρεχόμενες λύσεις, η δυσφορία που γενικεύεται και οι προτεινόμενες λύσεις παραμένουν εκτός της περιμέτρου της ιστορικής ερώτησης. Οι ανθρωπολογικές, ψυχολογικές, και μάλιστα υπαρξιακές, κοινωνιολογικές, πολιτικές ή πολιτιστικές προοπτικές αγνοούν το κέντρο βάρους της ερώτησης. Οι παρηγορητικές προοπτικές που υπάγονται στο μυστικισμό, τη θεολογία ή τη θρησκεία δεν μπορούν ούτε αυτές να μας σώσουν, γιατί δεν υπάρχει δυνατή σωτηρία και δεν καταφέρνουμε να δούμε αν υπάρχει μεγάλος κίνδυνος και πού βρίσκεται.
Όλα ακολουθούν το δρόμο τους πάνω σε καθορισμένες τροχιές. Ολόκληρα τμήματα του ορατού κόσμου έχουν πέσει, εξακολουθούν και θα εξακολουθούν να πέφτουν, ενώ δυνάμεις ξέφρενες, αλλά ήδη φθαρμένες, εργάζονται, ενίοτε με μεγαλοπρέπεια, στα οικοδομήματα που χτίζονται. Οι καταστροφές ακολουθούν η μία την άλλη σύμφωνα με την τάξη του χρόνου. Τα ενδοκοσμικά προβλήματα παραμένουν στην κατάσταση του προβλήματος και, ενώ εξελίσσονται, τρόπος του λέγειν, παραμένουν ουσιαστικά άλυτα. Ούτε κι αυτή η οξυδερκής διαπίστωση αρκεί. Ένα βλέμμα και μια κίνηση που είναι δυνατά χάρη σε μια φιλική διαθεσιμότητα, μπορούν άραγε να μας βοηθήσουν να εξακολουθήσουμε ένα δρόμο που ανοίγει, ο οποίος διακρίνει τις ίδιες του τις αδυναμίες;
Η δεκτικότητα παίζει ένα σημαντικό ρόλο, υπεράνω κάθε γνώσης. Αναλαμβάνοντας αυτό που δίνει, επιλέγουμε αυτό που μας επιλέγει, παράγοντας αυτό που μας επιβάλλεται. Η ανθρώπινη ανάπτυξη δεν μοιάζει να έχει στόχο. Οπωσδήποτε το πνεύμα ή η καλλιέργεια δεν είναι ο στόχος αυτής της ανάπτυξης, το απώτατο πεπρωμένο του ατόμου και της κοινωνίας. Ένα είδος γενικευμένης φιλίας, εκτός από το γεγονός ότι είναι αδύνατη, δεν είναι αυτό που μας περιμένει στη διάρκεια της πορείας μας ή ακόμη και στην κατάληξή της, αν υπάρχει κατάληξη. Μέσω της φιλίας δεν παύουν να παίζουν δυνάμεις που δεν εκμηδενίζονται αλλά μπορούν να βρεθούν, στην καλύτερη περίπτωση, ανειλημμένες.
Γενικώς, η φιλία δεν είναι απαραίτητη. Γίνεται απαραίτητη όταν συμβαίνει, αδιάρρηκτα δεμένη με την απόσυρσή της, και συνδέει συμμετέχοντες στο παιχνίδι του κόσμου. Δεν εμπίπτει ούτε στο είναι ούτε στο έχω. Δεν είναι φιλία παρά μόνο αποσυρόμενη, και δεν έχουμε φίλους ή έναν (-καλύτερο) φίλο. Βιώνεται και λέγεται με πολλαπλούς τρόπους. Ο ίδιος ο όρος «φιλία» παραμένει πολυσήμαντος και δεν είναι σε θέση να αποφύγει κάθε είδους αμφισημία. Άνοιγμα στον κόσμο και ανοικτή στον κόσμο, η φιλία η οποία εγγίζει διαρκώς τα ημίμετρα και την αποτυχία μπορεί να είναι σταθερή για ένα διάστημα, και μάλιστα μακρύ, αν και πάντοτε χαρακτηρίζεται από την αστάθεια. Δεν σχηματίζει έναν κόσμο, αλλά εξελίσσεται μέσα σε μια προσέγγιση του κόσμου που δεν είναι το θεμέλιο των κόσμων. Αυτοί μπορούν να ανοιχτούν στον κόσμο όπως αυτός ανοίγεται στους κόσμους, ενώ συγκαλύπτεται. Η φιλία δεν είναι ποτέ αγνή. Ούτε απαραίτητη, ούτε ενδεχόμενη, υπακούει στο κάλεσμα που απευθύνεται σ’ αυτήν και στο οποίο ανταποκρίνεται παραγωγικά χτίζοντας ένα τρέμον οικοδόμημα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο συνδέονται οι άνθρωποι με τους ανθρώπους και με αυτό που αποκαλούμε, τόσο αδέξια, πράγματα.
2 φίλες – Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας 1959
Αυτό που στέκεται μπροστά μας και μας προκαλεί αποτελείται από τα φυσικά πράγματα που έχει παραγάγει η φύση μόνη της, από τα πράγματα που έχει παραγάγει ο άνθρωπος ή από ένα μείγμα και των δύο. Κυριαρχεί όλο και περισσότερο μια πολύμορφη ανθρώπινη επιθετικότητα, χαρακτηριστικό της εποχής της τεχνικής, μια παραγωγή σχεδόν απεριόριστη πραγμάτων που έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος, τα οποία καταναλώνονται πολύ γρήγορα. Μια νηφάλια προσπάθεια, μια συνένοχη προσοχή, μια κάποια ποιητική φιλικότητα, μια άλλη σκέψη και μια άλλη συμπεριφορά θα επέτρεπαν άραγε μια πιο γαλήνια προσέγγιση του ανθρώπου από τον άνθρωπο, των πραγμάτων για τον άνθρωπο, καθώς πράγματα και κόσμοι προβάλλουν πάνω στον καμβά του κόσμου; Αν γνωρίζαμε ότι ο άλλος βυθίζει τις ρίζες του μέσα στο αυτό, και οδεύοντας προς ένα τοπίο μη μεταφυσικό, θα μπορούσαμε άραγε να κάνουμε το επόμενο βήμα; Η εν λόγω φιλικότητα δεν θα κατέληγε σε μια οικουμενική και ειρηνική κατάσταση. Οι συγκρούσεις θα εξακολουθούσαν να μαίνονται, ακόμη και σε μια καταπονημένη εποχή, η καταστροφικότητα θα εξακολουθούσε το έργο της, ο υπαρκτός θάνατος θα εξακολουθούσε να κατακλύζει τα πάντα. Διαμέσου και πέραν της μελανότητας της εικόνας, τι θα εμπόδιζε αυτούς που έχουν την τόλμη να αντιληφθούν ότι όχι μόνο η ζωή αλλά και ο θάνατος απαιτεί κάποια φιλικότητα;
Αυτός που μιλάει για τη φιλία η οποία συνδέει άλλους με μη κτητικό τρόπο, και πάντοτε μέσα από τη διάσταση της απόσυρσης, συναντά στο δρόμο του το πρόβλημα του εχθρού. Η υπερβολική εχθρότητα ξεγλιστράει, όπως και η φιλικότητα, από κάθε περιοριστική προσπάθεια σύλληψης. Και η μια όπως και η άλλη περιλαμβάνουν πολλά επίπεδα.
Ο εχθρός είναι «εντός μας» και «εκτός μας». Ποιος είναι; Να μια ερώτηση που δεν κλείνει με μια μονοσήμαντη απάντηση. Στην πράξη υπάρχουν ασφαλώς εχθροί εμπειρικοί, απειλητικοί, τους οποίους είμαστε έτοιμοι να πολεμήσουμε σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο. Ωστόσο το ιδιωτικό και το κοινωνικό δεν μπορούν να διαχωριστούν επιφανειακά. Σε φιλοσοφικό, θεωρητικό, ψυχολογικό, ιστορικό επίπεδο αναδύονται εχθροί, ήπιοι ή σκληροί. Δεν υπάρχει μια απόλυτη διαχωριστική γραμμή που να χωρίζει αυτούς που πρέπει να πολεμήσουμε κι αυτούς που πρέπει να αγνοήσουμε. Άλλωστε συχνά συγχέονται οι μεν με τους δε. Ακόμη και χωρισμένοι, ο καθένας διατηρεί στοιχεία του άλλου. Ποιον και τι πολεμούμε λοιπόν όταν τον αντιμετωπίζουμε πολεμικά; Ο εχθρός είναι αυτός που περιορίζει το παιχνίδι του κόσμου; Σ’ ένα παιχνίδι που δεν είναι παιχνίδι ρόλων οι ρόλοι του φίλου και του εχθρού συχνά αντιστρέφονται. Για να συντομεύουμε, ας πούμε ότι η εχθρότητα είναι προβληματικότερη από τη φιλία και ότι ο πόλεμος συνεχίζεται, ισχυρότερος από τους πολεμιστές ή τους ειρηνιστές. Πόλεμος και ειρήνη -πολύμορφοι- συγχέονται όλο και πιο αδιάρρηκτα.
Η αρμονία πάλι απευθύνεται σ’ εμάς, αλλά, εν γένει, μας διαφεύγει. Η εποχή που μας έλαχε να ζήσουμε κινείται από μια ισχυρή μυθο-τεχνο-λογική ορμή. Λιγότερο ορθολογική απ’ όσο την σκέφτεται ο ορθολογισμός, υπακούει ωστόσο σε μια λογική που ο μη ορθολογισμός αδυνατεί να συλλάβει. Η εποχή αυτή θα παραταθεί. Στο πλαίσιό της, πολεμώντας μαζί της, οφείλουμε να την επαναφέρουμε στις βάσεις της, να την ερωτήσουμε και να προβλέψουμε την παράτασή της. Πώς να βιώσουμε την εμπειρία της φιλίας μέσα στη δυναμική κοινοτοπία; Το πολιτικό, ένα από τα φαινόμενα της εποχής αλλά όχι το κυρίαρχο, δεν συνιστά ένα μέσο ιδιαίτερα γόνιμο, ούτε ένα προνομιούχο κλίμα για την ανάδυση και τη συντήρηση αυτού που αποκαλούμε φιλία. Η φιλία δεν αποτελεί πρόγραμμα ή ουτοπία, γιατί εδράζεται κάπου στο ρήγμα. Αν η εποχή μάς επιβάλλει τους περιορισμούς της, θα μπορούσαμε να δοκιμάσουμε όχι να πηδήξουμε πάνω από τη σκιά μας, αλλά να επιδοθούμε σε κάποια κίνηση υπέρβασης όπου η φιλικότητα θα εμπλεκόταν και θα μας ενέπλεκε. Αναγνωρίζοντας ότι δεν υπάρχει τέλεια φιλία, γιατί κάθε φιλική σχέση, κάθε συμπάθεια κατά το μάλλον ή ήττον αμοιβαία, παραμένει αμφίσημη, πρέπει να υποστούμε τη δοκιμασία αυτού που μας επισκέπτεται και μας εγκαταλείπει. Αν υποθέσουμε ότι η φιλία έχει κατά κάποιον τρόπο τη θέση της και ότι μπορεί να μας κάνει να γνωρίσουμε κάποιες στιγμές ή μια μεγάλη περίοδο ξαστεριάς, έχει τις ρίζες της και εξακολουθεί την πορεία της’μέσα στην αμοιβαία «ιδιοποίηση », χωρίς καμιά έννοια ιδιοκτησίας, του ανθρώπου και του κόσμου.
Κώστας Αξελός – Γράμματα σ ένα νέο στοχαστή
by Αντικλείδι , https://antikleidi.com
Συναφές :
Κώστας Αξελός «Η έλλειψη οράματος, ήταν κάτι που με πονούσε αφάνταστα»
Από το “εργαστήρι” της σκέψης.. του Κώστα Αξελού
Κώστας Αξελός – Η μοίρα της σύγχρονης Ελλάδας
[…] Κώστας Αξελός – Η φιλία υπό ερώτηση […]