Γιατί οι διαμάχες στο πεδίο της οικονομίας τείνουν να μετατρέπονται σε προσωπικές επιθέσεις;
Το πιο γνωστό, ίσως, πρόσφατο παράδειγμα είναι η εκστρατεία του νομπελίστα Οικονομίας, Πολ Κρούγκμαν, κατά των οικονομολόγων Κάρμεν Ράινχαρτ και Κένεθ Ρογκόφ, που πέρασε πολύ γρήγορα από την κριτική για ένα σφάλμα σε μία από τις εκθέσεις τους σε κατηγορίες σχετικά με παραβίαση της αρχής της ακαδημαϊκής διαφάνειας.
Για όλους όσοι γνωρίζουν προσωπικά αυτούς τους δύο εκπληκτικούς οικονομολόγους, όπως εγώ, είναι προφανές ότι οι κατηγορίες αυτές θα πρέπει άμεσα να απορριφθούν. Το μεγάλο ερώτημα που προκύπτει, ωστόσο, είναι γιατί το στιλ των παρανοϊκών ισχυρισμών και κατηγοριών έχει αναδειχθεί σε κυρίαρχο.
Μέρος της απάντησης βρίσκεται στο γεγονός ότι τα οικονομικά είναι μία μη ακριβής επιστήμη, με εξαιρέσεις σε όλα σχεδόν τα πρότυπα συμπεριφοράς, που οι οικονομολόγοι συχνά λαμβάνουν ως δεδομένα. Για παράδειγμα, οι οικονομολόγοι προβλέπουν ότι οι υψηλότερες τιμές ενός αγαθού θα μειώσουν τη ζήτηση για αυτό. Οι φοιτητές Οικονομικών, ωστόσο, ίσως να θυμούνται ότι, σε κάποιες περιπτώσεις, ο κανόνας αυτός παραβιάζεται. Οταν οι τορτίγιες γίνονται πιο ακριβές, ένας φτωχός Μεξικανός εργαζόμενος μπορεί να αναγκαστεί να καταναλώσει περισσότερες, γιατί περιορίζει την κατανάλωση φαγητού που ακριβαίνει ακόμη περισσότερο, όπως το κρέας.
Τέτοιου είδους εξαιρέσεις έχουμε και αλλού. Οι καταναλωτές συχνά εκτιμούν περισσότερο ένα αγαθό, όταν η τιμή του αυξάνεται. Ενα ακριβό, χειροποίητο μηχανικό ρολόι μπορεί να μη λέει την ώρα με μεγαλύτερη ακρίβεια από ένα πιο φθηνό μοντέλο. Επειδή, όμως, είναι προσιτό σε λίγους, η αγορά του υποδεικνύει ότι ο ιδιοκτήτης του είναι πλούσιος. Ομοίως, αρκετοί επενδυτές σπεύδουν να αγοράσουν μετοχές, των οποίων η τιμή έχει ανέβει, πιστεύοντας ότι οι μετοχές αυτές έχουν ανοδικό «μομέντουμ».
Η οικονομική συμπεριφορά είναι περίπλοκη και μπορεί να διαφέρει σημαντικά από άτομο σε άτομο, από καιρού εις καιρόν, μεταξύ αγαθών ή και μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών. Οι φυσικοί δεν χρειάζεται να γνωρίζουν τη συμπεριφορά κάθε μορίου, προκειμένου να προβλέψουν πώς θα συμπεριφερθεί ένα αέριο υπό πίεση. Οι οικονομολόγοι, ωστόσο, δεν μπορούν να είναι τόσο σίγουροι και αισιόδοξοι. Υπό ορισμένες συνθήκες, οι παρεκκλίσεις στη συμπεριφορά του κάθε ατόμου αναιρούν η μία την άλλη, καθιστώντας τα πλήθη πιο προβλέψιμα από τους μεμονωμένους ιδιώτες. Υπό άλλες συνθήκες, όμως, τα άτομα επηρεάζουν το ένα το άλλο κατά τρόπο που το πλήθος μετατρέπεται σε μία αγέλη, καθοδηγούμενη από λίγους.
Οι δυσκολίες για τους οικονομολόγους δεν σταματούν εκεί. Οι οικονομικοί θεσμοί μπορούν να έχουν διαφορετικές επιδράσεις, ανάλογα με την ποιότητά τους. Στον απόηχο της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, οι ειδικοί της μακροοικονομίας έτειναν να αποτιμούν την κατάσταση στο χρηματοπιστωτικό τομέα στη βάση των μοντέλων τους για τις ανεπτυγμένες οικονομίες. Καθώς δεν είχε υπάρξει άλλη μεγάλη χρηματοπιστωτική κρίση από την περίοδο της Μεγάλης Υφεσης, ήταν βολικό να λαμβάνει κανείς ως δεδομένο ότι οι θεωρίες αυτές λειτουργούσαν.
Απλοποιημένα μοντέλα υπέδειξαν πολιτικές, οι οποίες στην αρχή φάνηκε να λειτουργούν. Στη συνέχεια, όμως, κατέρρευσαν, εξαιτίας της συμπεριφοράς της αγέλης, η οποία υπαγορεύθηκε από πολιτικές, που μόλις σήμερα αρχίζουμε να κατανοούμε.
Γιατί, λοιπόν, δεν αφήνουμε τις αποδείξεις, αντί της θεωρίας, να κατευθύνουν την πολιτική μας; Δυστυχώς, και η συλλογή ξεκάθαρων αποδείξεων είναι δύσκολη. Εάν το υψηλό δημόσιο χρέος συνδέεται με τη βραδεία ανάπτυξη, είναι επειδή το υπερβολικό χρέος υπονομεύει την ανάπτυξη ή επειδή η βραδεία ανάπτυξη οδηγεί μία χώρα στο να συσσωρεύει περισσότερα χρέη;
H καριέρα πολλών ειδικών της Οικονομετρίας οικοδομήθηκε πάνω στην εύρεση ενός έξυπνου τρόπου, που να καθορίζει την κατεύθυνση της αιτιότητας. Δυστυχώς, πολλές από αυτές τις μεθόδους δεν μπορούν να έχουν εφαρμογή στα πιο σημαντικά ζητήματα, με τα οποία έρχονται σήμερα αντιμέτωποι οι υπεύθυνοι της οικονομικής πολιτικής. Δεν υπάρχουν ενδείξεις που να μας λένε πραγματικά εάν μία υπερχρεωμένη χώρα πρέπει να πληρώσει το χρέος της ή να δανειστεί και να επενδύσει περισσότερο.
Επιπλέον, αυτό που πολλές φορές μοιάζει προφανές, οι λύσεις της κοινής λογικής, έχει συχνά ανεπιθύμητες επιπτώσεις, γιατί οι στόχοι μίας πολιτικής δεν είναι παθητικοί, όπως στη φυσική, αλλά ενεργοί δρώντες, οι οποίες αντιδρούν με απρόβλεπτους τρόπους. Για παράδειγμα, οι περιορισμοί στις τιμές, αντί να οδηγήσουν σε πτώση των τιμών, συχνά προκαλούν ελλείψεις προϊόντων στην αγορά και την ανάδυση μίας μαύρης αγοράς, στην οποία τα εμπορεύματα στοιχίζουν αισθητά περισσότερο.
Ολα αυτά καταδεικνύουν ότι οι υπεύθυνοι της οικονομικής πολιτικής απαιτείται να έχουν μεγάλη δόση ταπεινότητας, να είναι ανοιχτοί σε ποικίλες εναλλακτικές (συμπεριλαμβανομένης της πιθανότητας να έχουν σφάλει) και πρόθυμοι να πειραματιστούν. Αυτό δεν σημαίνει ότι η οικονομική μας γνώση δεν μπορεί να μας κατευθύνει, σημαίνει απλώς ότι κάτι που αποδίδει στη θεωρία ή έχει αποδώσει στην πράξη στο παρελθόν, κάπου αλλού πρέπει να συστήνεται με επαρκή δόση αμφιβολίας.
Για τους οικονομολόγους που εμπλέκονται ενεργά στα κοινά, είναι δύσκολο να αποτιμήσουν από πριν την ανάλυση κάποιου ή να λάβουν μέτρα που θα θωρακίζουν τη συνιστώμενη πολιτική. Συχνά, αποδέχονται απερίφραστα τις γνώσεις κάποιου, ειδικά εάν η εμπειρία του επιβεβαιώνει τα όσα υποστηρίζει. Δεν είναι εντελώς λάθος προσέγγιση, εάν οδηγεί σε ένα δημόσιο διάλογο. Η σκοτεινή πλευρά αυτής της προσέγγισης, ωστόσο, έχει να κάνει με το πώς επηρεάζει τους οικονομολόγους, που εμπλέκονται στην αντιπαράθεση. Πώς πείθεις τους ένθερμους υποστηρικτές σου, εάν άλλοι, εξίσου αξιόπιστοι οικονομολόγοι, υποστηρίζουν την αντίθετη άποψη; Πολύ συχνά, ο τρόπος για το να το πετύχει κανείς αυτό είναι να αμφισβητήσει τα κίνητρα και τις μεθόδους της άλλης πλευράς, αντί να αναγνωρίσει τα σωστά σημεία και να αντικρούσει το λάθος της άλλης άποψης. Αντί να προωθηθεί ο δημόσιος διάλογος και να ενημερωθεί καλύτερα η κοινή γνώμη, συχνά η κοινή γνώμη μένει στο σκοτάδι. Αυτό αποθαρρύνει νεότερους, λιγότερο αναγνωρισμένους οικονομολόγους, από το να συμμετάσχουν στη δημόσια αντιπαράθεση. Στη μνημειώδη έρευνά τους για το δημόσιο χρέος ανά τους αιώνες, οι συνήθως πολύ προσεχτικοί Ράινχαρτ και Ρογκόφ έκαναν λάθος σε μία από τις εργασίες τους.
Το λάθος δεν βρίσκεται ούτε στο βιβλίο τους, που απέσπασε το Νόμπελ το 2009, ούτε σε άλλες ευρέως διαδεδομένες μελέτες τους. Η έρευνα των Ράινχαρτ και Ρογκόφ καταδεικνύει, σε γενικές γραμμές, ότι οι ρυθμοί ανάπτυξης του ΑΕΠ είναι βραδύτεροι, όταν το δημόσιο χρέος κινείται σε υψηλά επίπεδα. Αν και υπάρχει εύλογη αντιπαράθεση σχετικά με το εάν αυτό σημαίνει πως τα υψηλά χρέη προκαλούν βραδεία ανάπτυξη ή το αντίθετο, ο Κρούγκμαν επέλεξε να αμφισβητήσει τα κίνητρά τους. Τους κατηγόρησε ότι εσκεμμένα απέκρυψαν στοιχεία από την κοινή γνώμη. Σοκαρισμένοι οι δύο οικονομολόγοι από την κατηγορία, η οποία ισοδυναμεί με ακαδημαϊκή ανεντιμότητα, δημοσιοποίησαν μία προσεχτική απάντηση, με στοιχεία που καταδείκνυαν ότι ποτέ δεν απέφυγαν να μοιραστούν τα στοιχεία τους. Για να είμαστε δίκαιοι, δεδομένων των ισχυρών θέσεων που λαμβάνει δημοσίως ο Κρούγκμαν, έχει και ο ίδιος έλθει αντιμέτωπος με οξύτατη προσωπική κριτική από τα δεξιά. Ισως το στιλ της παράνοιας στη δημόσια αντιπαράθεση, το οποίο εστιάζει στα κίνητρα και όχι στην ουσία, είναι μία χρήσιμη στρατηγική άμυνας έναντι λυσσαλέων επικριτών.
Δυστυχώς, αυτό υπερκαλύπτει ακόμη και τις πιο λογικές διχογνωμίες. Ισως μία αντιπαράθεση βασισμένη στο σεβασμό να είναι δυνατή μόνο σε ακαδημαϊκό περιβάλλον. Η δημόσια αντιπαράθεση υστερεί σε αυτόν τον τομέα.
___
Raghuram Rajan – Ο νέος διοικητής της κεντρικής τράπεζας της Ινδίας
Copyright: Project Syndicate, 2013
Πηγή: εφημερίδα Ναυτεμπορική της 19/8/2013
Αντικλείδι , https://antikleidi.com
Συναφές:
Μπορούμε να εμπιστευόμαστε τους οικονομολόγους;
