Η παγίδα της ανισότητας

Του Kemal Dervis * – Ενώ πληθαίνουν οι ενδείξεις ότι η ανισότητα των εισοδημάτων αυξάνεται σε πολλά σημεία του πλανήτη, το πρόβλημα αυτό απασχολεί όλο και περισσότερο πανεπιστημιακούς και πολιτικούς. Στις ΗΠΑ λόγου χάρη, το μερίδιο εισοδήματος για το ανώτατο 1% του πληθυσμού έχει υπερδιπλασιαστεί από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, από 8% περίπου του ετήσιου ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ σε πάνω από 20% πρόσφατα, επίπεδα που έχουν να καταγραφούν από τη δεκαετία του 1920.


Αν και είναι προφανείς οι ηθικοί και κοινωνικοί λόγοι ανησυχίας για την ανισότητα, δεν έχουν μεγάλη σχέση με αυτή καθ’ αυτή τη μακροοικονομική πολιτική. Ομως στις αρχές του 20ού αιώνα υπήρχε η αντίληψη μίας τέτοιας σύνδεσης: Ο καπιταλισμός, υποστήριζαν ορισμένοι, τείνει να παράγει χρόνια κάμψη στην ουσιαστική ζήτηση λόγω της αυξανόμενης συγκέντρωσης του εισοδήματος, που οδηγεί σε «κορεσμό αποταμίευσης», καθώς οι πολύ πλούσιοι αποταμιεύουν σε μεγάλη έκταση. Αυτή η κατάσταση μπορεί να πυροδοτήσει «εμπορικούς πολέμους» με τις διάφορες χώρες να αναζητούν άλλες πηγές ζήτησης στο εξωτερικό.

Ωστόσο, από τα τέλη της δεκαετίας του 1930 και εφεξής, η αντίληψη αυτή ξεθώριασε, καθώς οι οικονομίες της αγοράς στη Δύση παρουσίασαν δυναμική ανάπτυξη στην περίοδο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και η κατανομή των εισοδημάτων έγινε περισσότερο ίση. Παρ’ ότι ήταν εμφανής η ύπαρξη του οικονομικού κύκλου, δεν διαφαινόταν κάποια ορατή τάση προς μία χρόνια κάμψη της ζήτησης. Τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια, θα ισχυρίζονταν οι περισσότεροι μακρο-οικονομολόγοι, μπορούν πάντα να καθορίζονται σε τόσο χαμηλά επίπεδα ώστε να διασφαλίζεται μία ικανοποιητική απασχόληση και ζήτηση.

Σήμερα όμως, με την ανισότητα πάλι στην ανιούσα, έχουν επανέλθει οι θεωρίες που συνδέουν τη συγκέντρωση του εισοδήματος με τα μακροοικονομικά προβλήματα. Ο κ. Ραγκουράμ Ρατζάν από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, παρουσιάζει ένα πιστευτό σενάριο στο πρόσφατα βραβευθέν βιβλίο του με τον τίτλο «Fault Lines», με θέμα τη σχέση μεταξύ της εισοδηματικής ανισότητα και της χρηματοοικονομικής κρίσης του 2008.

Ο κ. Ρατζάν ισχυρίζεται ότι η τεράστια συγκέντρωση εισοδήματος στα ανώτατα κλιμάκια των ΗΠΑ, οδήγησε σε πολιτικές που είχαν στόχο να ενθαρρύνουν τον μη βιώσιμο δανεισμό από χαμηλές και μεσαίες εισοδηματικά ομάδες, μέσω επιδοτήσεων και εγγυητικών πιστώσεων στην αγορά ακινήτων και μίας χαλαρής νομισματικής πολιτικής. Παράλληλα παρατηρήθηκε μία έκρηξη του δανεισμού μέσω πιστωτικών καρτών. Οι ομάδες αυτές προστάτευσαν την αυξημένη κατανάλωση στην οποία είχαν συνηθίσει, βυθιζόμενες ακόμη περισσότερο στα χρέη. Εμμέσως, οι πολύ πλούσιοι, ορισμένοι εκ των οποίων εκτός ΗΠΑ, δάνεισαν στις άλλες εισοδηματικές ομάδες, με τον χρηματοοικονομικό τομέα να παίζει έναν επιθετικό διαμεσολαβητικό ρόλο. Αυτή η μη βιώσιμη διαδικασία κατέρρευσε απότομα το 2008.

Ο κ. Τζόζεφ Στίγκλιτς στο βιβλίο του «Freefall» και ο κ. Ρόμπερτ Ράιχ στο δικό του «Aftershock», παρουσιάζουν παρόμοιες θεωρίες, ενώ οι οικονομολόγοι κκ. Μάικλ Κούμχοφ και Ρομέν Ρανσιέρ επινόησαν μία μαθηματική εκδοχή της πιθανής σχέσης μεταξύ της συγκέντρωσης του εισοδήματος και της χρηματοοικονομικής κρίσης. Αν και στη βάση τους τα μοντέλα διαφέρουν, οι κεϋνσιανές εκδοχές τονίζουν ότι αν οι υπερβολικά πλούσιοι αποταμιεύουν σε μεγάλο βαθμό, η σταθερά αυξανόμενη συγκέντρωση του εισοδήματος μπορεί να οδηγήσει σε μία χρόνια υπεροχή των προγραμματισμένων αποταμιεύσεων έναντι των επενδύσεων.


Η μακροοικονομική πολιτική μπορεί να επιχειρήσει μία εξισορρόπηση μέσω της ελλειμματικής χρηματοδότησης (deficit spending) και των πολύ χαμηλών επιτοκίων. Επίσης μία υποτιμημένη συναλλαγματική ισοτιμία μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση των εξαγωγών ως αντίβαρο στην απουσία της εγχώριας ζήτησης. Αν όμως το μερίδιο των υψηλότερων εισοδηματικά στρωμάτων βαίνει σταθερά αυξανόμενο, το πρόβλημα θα παραμείνει χρόνιο. Σε κάποιο σημείο όμως, όταν το δημόσιο χρέος έχει γίνει υπέρμετρα μεγάλο ώστε να είναι εφικτή η ελλειμματική χρηματοδότηση ή όταν τα επιτόκια βρίσκονται κοντά σε μηδενικά επίπεδα, το σύστημα ξεμένει από λύσεις.

Η ιστορία αυτή έχει μία μη ρεαλιστική διάσταση. Δεν ισχύει ότι το πρόβλημα στις ΗΠΑ ήταν η πολύ χαμηλή αποταμίευση κι όχι η πολύ μεγάλη; Επίσης, το επίμονα υψηλό έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της χώρας δεν αντανακλά την ακραία κατανάλωση, αντί για την υποτονική πραγματική ζήτηση;

Το πρόσφατο έργο των Ρατζάν, Στίγκλιτς, Κούμχοφ, Ρανσιέρ και άλλων, εξηγεί το εμφανές παράδοξο: Αυτοί στην κορυφή της κλίμακας χρηματοδότησαν τη ζήτηση όλων των υπολοίπων, συμβάλλοντας στην ενίσχυση της απασχόλησης και στη δημιουργία μεγάλων ελλειμμάτων στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Οταν ξέσπασε η κρίση το 2008, η μεγάλης κλίμακας δημοσιονομική και νομισματική επέκταση απέτρεψε την κατάρρευση της κατανάλωσης στις ΗΠΑ. Το ερώτημα όμως είναι αν κατάφερε να θεραπεύσει το πρόβλημα στη ρίζα του.

Αν και η δυναμική που οδηγεί σε αύξηση της συγκέντρωσης των εισοδημάτων δεν έχει αλλάξει, δεν είναι πλέον εύκολο να δανειστεί κάποιος, οπότε με αυτή την έννοια είναι μάλλον απίθανο να εκδηλωθεί άλλος ένας κύκλος άνθησης / κατάρρευσης (boom and bust cycle). Αυτό όμως εγείρει άλλη μία δυσκολία. Οταν ερωτήθηκαν γιατί δεν επενδύουν περισσότερο, οι περισσότερες επιχειρήσεις επικαλέστηκαν την ανεπαρκή ζήτηση. Πώς όμως είναι δυνατόν η εγχώρια ζήτηση να είναι δυναμική αν τα εισοδήματα εξακολουθούν να συσσωρεύονται προς τα πάνω;

Η καταναλωτική ζήτηση για πολυτελή προϊόντα είναι απίθανο να λύσει το πρόβλημα. Επιπλέον, τα επιτόκια δεν είναι δυνατόν να περάσουν σε αρνητικό έδαφος σε ονομαστικούς όρους, ενώ το ανερχόμενο δημόσιο χρέος μπορεί να δημιουργήσει όλο και μεγαλύτερα προβλήματα στη δημοσιονομική πολιτική.

Αρα, αν η δυναμική που τροφοδοτεί τη συγκέντρωση των εισοδημάτων δεν είναι δυνατόν να αντιστραφεί, οι παρα-πολύ πλούσιοι αποταμιεύουν μεγάλο μέρος των εισοδημάτων τους, τα πολυτελή αγαθά δεν μπορούν να δημιουργήσουν επαρκή ζήτηση, τα χαμηλά εισοδηματικά στρώματα δεν μπορούν πλέον να δανείζονται, η δημοσιονομική και νομισματική πολιτική έχει εξαντλήσει τα όριά της και η ανεργία δεν μπορεί να εξαχθεί, τότε υπάρχει ο κίνδυνος η οικονομία να περιέλθει σε τέλμα.

Η ανάκαμψη που παρατηρήθηκε στις αρχές του 2012 στην οικονομική δραστηριότητα των ΗΠΑ, οφείλει ακόμη πολλά στην πρωτοφανώς επεκτατική νομισματική πολιτική και στα μη βιώσιμα δημοσιονομικά ελλείμματα. Αν η συγκέντρωση των εισοδημάτων μπορούσε να περιοριστεί, όπως περιορίζεται το έλλειμμα του προϋπολογισμού, η ζήτηση θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί από βιώσιμα, ευρείας κλίμακας ατομικά εισοδήματα. Το δημόσιο χρέος θα μπορούσε να περικοπεί χωρίς τον φόβο της ύφεσης, διότι η ατομική ζήτηση θα ήταν ισχυρότερη. Οι επενδύσεις θα αυξάνονταν παράλληλα με τη βελτίωση στις προοπτικές της ζήτησης.

Αυτή η γραμμή συλλογισμού έχει άμεση αναφορά στις ΗΠΑ, δεδομένου του εύρους της συγκέντρωσης των εισοδημάτων και των δημοσιονομικών προκλήσεων που επιφυλάσσει το μέλλον. Ομως η ευρύτερη τάση προς τη συσσώρευση μεγαλύτερου μεριδίου εισοδημάτων στην κορυφή παρατηρείται σε παγκόσμια κλίμακα και οι δυσκολίες που ίσως δημιουργήσει για τη μακροοικονομική πολιτική δεν μπορούν πλέον να αγνοούνται.

___________

* Ο κ. Κεμάλ Ντερβίς, πρώην υπουργός Οικονομικών στην Τουρκία, administrator στο Πρόγραμμα Ανάπτυξης του ΟΗΕ και αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας, κατέχει σήμερα τον τίτλο του αντιπροέδρου και του διευθυντή στο Πρόγραμμα Παγκόσμιας Οικονομίας και Ανάπτυξης του Brookings Institute.

Copyright: Project Syndicate, 2012  Κέρδος 18/3/2012 

by Αντικλείδι , http://antikleidi.wordpress.com

Συναφές: 

Πως 8 χώρες έχασαν τελείως τον έλεγχο του πληθωρισμού 

Η θεωρία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας 

Οι 10 αρχές για έναν κόσμο χωρίς μαύρους κύκνους

Η ιστορία του χρέους στην Ευρωζώνη

Οι 15 πιο υπερχρεωμένες χώρες του πλανήτη.

Σχετικά Άρθρα

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -


- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -