Ντοπαμίνη: Η ουσία που εκκρίνει ο εγκέφαλος και μας παρακινεί να αναλάβουμε δράση σε κρίσιμες περιστάσεις όπως η τροφή, η αναπαραγωγή και η απόκτηση χρημάτων.
Η τιμή της μετοχής μιας μικρού μεγέθους εταιρείας, στην οποία έχεις επενδύσει χρήματα, αυξάνεται απρόσμενα και αμέσως η ανεκτικότητά σου στον κίνδυνο μεγαλώνει με συνέπεια να αγοράσεις και άλλες μετοχές της ίδιας εταιρείας. Κατά τη διάρκεια μιας πρόσφατης μεγάλης ανόδου του χρηματιστηρίου ακούς καθημερινά ότι ένα μεγάλος αριθμός επενδυτών αγοράζει μετοχές εταιρειών που συνδέονται με μεγάλο κίνδυνο. Μαθαίνεις ότι ο καλύτερός σου φίλος έπαιξε πρόσφατα ένα σημαντικό ποσό στο λόττο, όπως κάνει κάθε εβδομάδα. Ακουσες ότι η γυναίκα του διευθυντή της εταιρείας που εργάζεσαι επισκέπτεται τακτικά το καζίνο και τις περισσότερες φορές χάνει χρήματα. Τι προκαλεί αυτές τις μη ορθολογικές και εκθεμελιωτικές συμπεριφορές;
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποτελείται από ξεχωριστές περιοχές, έκαστη των οποίων έχει την υπευθυνότητα να εκτελεί διαφορετικές λειτουργίες. Στο κέντρο του εγκεφάλου βρίσκεται το κύκλωμα της ανταμοιβής (reward circuit) που διεγείρεται από μια μεγάλη ανταμοιβή ή από την πρόβλεψη μιας ανταμοιβής (Βλέπετε Σχήμα). Το κύκλωμα αυτό παράγει μια έντονη ευχαρίστηση και μας παρακινεί στο κυνηγητό παρόμοιας ανταμοιβής ούτως ώστε να αισθανθούμε ξανά αυτή την έντονη αίσθηση ευχαρίστησης. Κατά την ενεργοποίησή του ορισμένοι νευρώνες του εξαπολύουν μια χημική ουσία που ονομάζεται ντοπαμίνη (ένα νευρο-διαβιβαστή που μεταφέρει μηνύματα μεταξύ νευρώνων και παράγει ένα απολαυστικό αίσθημα).
Η αίσθηση της ντοπαμίνης είναι υπέροχη και δημιουργεί ένα ισχυρό αίσθημα αυτοπεποίθησης που σε κινεί στη λήψη κινδύνων για την απόκτηση μεγαλύτερης ανταμοιβής. Με άλλα λόγια αυξάνει την πλεονεξία για μελλοντικές ανταμοιβές και ενθαρρύνει το άτομο να παίρνει μεγαλύτερους κινδύνους. Η ντοπαμίνη είναι σημαντική για την επιβίωση του ανθρώπου επειδή μας προκαλεί μια αίσθηση απαλής ευφορίας και μας παρακινεί να αναλάβουμε δράση σε κρίσιμες περιστάσεις όπως η τροφή, η αναπαραγωγή και η απόκτηση χρημάτων.
Ο εγκέφαλος του ενήλικου ατόμου κατανοεί ότι το κέρδος χρημάτων είναι μια εμπειρία ανταμοιβής. Ετσι τα κέρδη από επενδύσεις, από τυχερά παιχνίδια κ.λπ. επηρεάζουν το κύκλωμα της ανταμοιβής. Η έντονη αίσθηση ευφορίας που προκαλείται οδηγεί το άτομο στην ανάληψη υψηλοτέρου κινδύνου, που μπορεί να έχει σαν συνέπεια τη λήψη μη ορθολογικών αποφάσεων.
Επανάληψη της διαδικασίας
Ας υποθέσουμε ότι βρίσκεσαι μπροστά από την οθόνη του υπολογιστή σου και κοιτάς τους αριθμούς λόττο που έχεις παίξει πριν από λίγες ημέρες. Φαντάζεσαι τον εαυτό σου να κερδίζει και να πηγαίνει ένα ταξίδι στην Ταϊτή. Με προσοχή και υπομονή ελέγχεις τους αριθμούς που κερδίζουν. Ξαφνικά ανακαλύπτεις ότι κέρδισες 50.000 ευρώ και αισθάνεσαι μια απότομη αίσθηση ευχαρίστησης. Αυτή η αίσθηση δημιουργείται επειδή ειδικοί νευρώνες του κυκλώματος ανταμοιβής προκαλούν μια ορμητική έκκριση της χημικής ουσίας της ντοπαμίνης. Ο εγκέφαλος θυμάται αυτή την ορμητική έκκριση και θέλει την επανάληψη της διαδικασίας. Συνεχίζεις να παίζεις συστηματικά λόττο με την πρόβλεψη ότι θα κερδίσεις και ένα άλλο σημαντικό ποσό. Γνωρίζεις ότι η πιθανότητα να κερδίσεις ένα σημαντικό ποσό είναι ελάχιστη αλλά το ξεχνάς αυτό και συγκεντρώνεσαι μόνο στην αίσθηση ευχαρίστησης που παράγεται από το κέρδος. Τελικά η επιθυμία της επανάληψης της διαδικασίας υπερνικά την ορθολογική σκέψη σου, με συνέπεια η βιολογία σου να οδηγεί τη συμπεριφορά σου.
Απαραίτητη στις αποφάσεις
Το φαγητό, το σεξ, το κατόρθωμα ενός στόχου, η συσσώρευση χρημάτων, οι καταναγκαστικές αγορές πραγμάτων, το παίξιμο τυχερών παιχνιδιών, μια υψηλόμισθη εργασία αυξάνουν την ντοπαμίνη που με τη σειρά της ενεργοποιεί το κύκλωμα της ανταμοιβής. Η ντοπαμίνη είναι απαραίτητη για τη λήψη αποφάσεων, την ευτυχία και την επιβίωση. Παρά ταύτα δημιουργούνται προβλήματα όταν δεν βρίσκεται σε ισορροπία. Για παράδειγμα, πιο πολλή ντοπαμίνη από την κανονική συνδέεται με άγχος και λιγότερη από την κανονική συνδέεται με κατάθλιψη. Ακόμη η θέα ενός εντυπωσιακού αντικειμένου αυξάνει το επίπεδο της ντοπαμίνης. Αυτή είναι η αιτία που πολλές χρηματιστηριακές εταιρείες παρουσιάζουν έγχρωμα γραφικά που προκαλούν ζωηρή αίσθηση, ιδιαίτερα όταν παρουσιάζουν ανοδικές τιμές. Σε ενθαρρύνουν να δράσεις άμεσα πριν από το τέλος της επιρροής της ντοπαμίνης.
Παράγοντες επιρροής
Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι το εγκεφαλικό σύστημα ντοπαμίνης διαφέρει μεταξύ ατόμων και δυο βασικοί παράγοντες που το επηρεάζουν είναι η βιολογική σύνθεση των ατόμων και η ηλικία τους. Αυτό μας βοηθάει να κατανοήσουμε καλύτερα γιατί μερικά άτομα έχουν καταναγκαστικές ή ριψοκίνδυνες συμπεριφορές σε σχέση με το παίξιμο τυχερών παιχνιδιών, την απόκτηση χρημάτων, τα ψώνια, τα αθλήματα κ.λπ.
Η πρόβλεψη της απόκτησης κέρδους από τις επενδύσεις κάνει τον επενδυτή να αισθάνεται μια ευχαρίστηση. Επιπλέον, παρατηρώντας την απόδοση του χαρτοφυλακίου του να αυξάνεται αισθάνεται μια θετική εικόνα για τον εαυτό του και πιστεύει περισσότερο στις επενδυτικές του ικανότητες. Ενας κίνδυνος όμως που μπορεί να παραχθεί από την άνοδο του κέρδους του επενδυτή είναι ο συχνός έλεγχος της πορείας του χαρτοφυλακίου του. Ο Odean το 2001 υποστηρίζει ότι ο συχνός έλεγχος των επενδύσεων αποφέρει σε πολλούς επενδυτές λιγότερα κέρδη επειδή η αύξηση της ευχαρίστησης συμβάλλει στην αγνόηση υπαρχόντων. Ακόμη μια τυχαία ανταμοιβή είναι πιο ελκυστική από μια αναμενόμενη ανταμοιβή. Όταν κερδίσουμε χρήματα απρόβλεπτα, βιώνουμε μια ισχυρή έκκριση ντοπαμίνης που πλημμυρίζει τον εγκέφαλό μας με ευφορία. Γενικά η επιτυχία των προσδοκιών παράγει υψηλότερες προσδοκίες μέχρι τη στιγμή που φτάνουμε σε ένα σημείο αλλαγής της ανοδικής πορείας, όπου ο φόβος και η απογοήτευση είναι αναπόφευκτα.
Η προσδοκία του κέρδους
Κάτι πολύ ενδιαφέρον που αποδείχτηκε επίσης εμπειρικά είναι ότι η πρόβλεψη μιας ανταμοιβής είναι πιο έντονη από τη λήψη της ανταμοιβής. Με τη βοήθεια της Λειτουργικής Απεικόνισης Μαγνητικού Συντονισμού ερευνήθηκε η εγκεφαλική δραστηριότητα ενός δημοσιογράφου, κατά τη διάρκεια που έπαιζε ένα επενδυτικό παιχνίδι. Στην περίπτωσή αυτή εντοπίζονται με ακρίβεια στιγμιαίες αλλαγές στο επίπεδο του οξυγόνου, όπως το αίμα αποτραβιέται και ρέει στον εγκέφαλο, με συνέπεια να χαρτογραφηθούν οι νευρωτικές εγκεφαλικές περιοχές που ενεργοποιούνται για την επένδυση.
Αρχικά στο παιχνίδι ο δημοσιογράφος έχανε χρήματα. Παρά ταύτα τη στιγμή που προσδοκούσε να κερδίσει χρήματα το μηχάνημα έδειχνε ότι οι νευρώνες που βρίσκονται στο κύκλωμα της ανταμοιβής και ιδιαίτερα στον επικλινή πυρήνα άρχισαν να πυροδοτούνται έντονα (ο επικλινής πυρήνας είναι μια συλλογή νευρώνων που βρίσκονται βαθιά πίσω από τα μάτια και μας παρακινούν στο κυνήγι ενδεχομένων ανταμοιβών, ο πυρήνας αποτελεί μέρος του συναισθηματικού εγκεφάλου). Η αναμονή του κέρδους περισσοτέρων χρημάτων έκανε το κύκλωμα ανταμοιβής να εργάζεται εντονότερα σε σχέση με τη δουλειά που έκανε όταν αναμενόταν το κέρδος λιγότερων χρημάτων.
Κάτι πολύ βασικό που παρατηρήθηκε σε αυτό το πείραμα ήταν ότι οι νευρώνες που βρίσκονται στο κύκλωμα ανταμοιβής (και ιδιαίτερα στον επικλινή πυρήνα) πυροδοτούνταν περισσότερο όταν ανέμενε την ανταμοιβή παρά όταν λάμβανε την ανταμοιβή. Δηλαδή υπήρχε πιο μεγάλη ευχαρίστηση κατά τη διάρκεια της αναμονής παρά την ώρα που πραγματικά ήξερε ότι κέρδισε ένα συγκεκριμένο ποσό.
Η πρόβλεψη της απόκτησης μιας ανταμοιβής κάνει τους επενδυτές να αισθάνονται καλύτερα. Η πορεία της απόδοσης ενός αξιόγραφου κατά τη διάρκεια του παρελθόντος δεν προβλέπει τη μελλοντική πορεία της απόδοσής σου αλλά αυξάνει τις ελπίδες μας για μελλοντικά κέρδη, με συνέπεια να νιώθουμε ευχάριστα. Οταν τα άτομα προβλέπουν ένα κέρδος, το οποίο είτε δεν υλοποιείται ή είναι μικρότερο από το αναμενόμενο, αισθάνονται φόβο και απογοήτευση.
Ελαχιστοποίηση των επιδράσεων
Δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι για να διακόψουμε τελείως τη λειτουργία του συστήματος ανταμοιβής, αλλά η κατανόηση του συστήματος μας βοηθάει να κάνουμε κάτι για να ελαχιστοποιήσουμε την επίδρασή του στις επενδυτικές μας αποφάσεις.
1. Ακολούθησε πιστά ένα επενδυτικό πρόγραμμα. Οταν λάβουμε απρόσμενα επενδυτικά κέρδη, αισθανόμαστε μια ευφορία με συνέπεια να κυνηγάμε μια μελλοντική παρόμοια ανταμοιβή. Αυτό το κυνηγητό συχνά μας οδηγεί σε μη ορθολογικές αποφάσεις που αποφέρουν ζημιές. Με το να δώσουμε στον εαυτό μας περισσότερο χρόνο για να σκεφτούμε και να αναλύσουμε τις υπάρχουσες καταστάσεις, μειώνουμε την επίδραση του συστήματος ανταμοιβής στις επενδυτικές μας αποφάσεις. Μπορούμε επίσης να ακολουθήσουμε την πιο κάτω διαδικασία: Γράφουμε μερικούς ξεκάθαρα περιγραφόμενους κανόνες που χρησιμοποιούμε για να αγοράσουμε ή να πουλήσουμε μετοχές και δεν τους παραβαίνουμε καθόλου. Εχοντας ένα επενδυτικό πρόγραμμα που ακολουθείται πιστά, μας βοηθάει να αποφεύγουμε να λαμβάνουμε επενδυτικές αποφάσεις που οδηγούνται από ανυψωμένα επίπεδα ντοπαμίνης.
2. Μην ξεχνάς ότι οι αγορές είναι αποτελεσματικές και η διαφοροποίηση των χρημάτων μπορεί να μειώσει τις ζημιές. Η υπόθεση της αποτελεσματικής αγοράς ισχυρίζεται ότι είναι αδύνατον να προβλέψουμε τις εκβάσεις της αγοράς. Είναι εύκολο να αναγνωρίσουμε τα αξιόγραφα που είχαν ανερχόμενες τιμές στο πρόσφατο παρελθόν αλλά είναι δυσκατόρθωτο να εντοπίσουμε εκείνα που θα συνεχίσουν να έχουν ανοδικές τιμές. Ενα αξιόγραφο που μας είχε αποφέρει υψηλά κέρδη στο παρελθόν δεν μας εξασφαλίζει παρόμοια κέρδη στο μέλλον. Επομένως η επένδυση όλων των χρημάτων μας σε ένα τέτοιου είδους αξιόγραφο, που οδηγείται καθαρά από το σύστημα ανταμοιβής, μπορεί να αποτελεί μια συνταγή μεγάλης ζημιάς. Η χρηματοοικονομική μας ασφάλεια θα ενδυναμωθεί αν επενδύσουμε σε ένα καλά διαφοροποιούμενο χαρτοφυλάκιο αξιογράφων, με σκοπό τη μακροχρόνια αύξηση της αξίας του.
3. Εχε ένα σχέδιο με δύο επενδύσεις. Υπάρχουν άτομα που τους αρέσει να επιδίδονται σε χρηματιστηριακές συναλλαγές για να βιώνουν ένα αίσθημα ευχαρίστησης. Φυσικά αυτό το κυνήγι της ευχαρίστησης μπορεί να αποφέρει μη επιθυμητά αποτελέσματα. Αν σου αρέσει αυτό το κυνήγι, μπορείς να ακολουθήσεις την πιο κάτω διαδικασία: Χώρισε το επενδυτικό σου ποσό σε δύο ξεχωριστά κομμάτια, ένα π.χ. 90% του κεφαλαίου σου, το οποίο θα επενδύεις σε ένα καλά διαφοροποιούμενο χαρτοφυλάκιο (π.χ. αγορά μεριδίων ενός αμοιβαίου κεφαλαίου που να ανταποκρίνεται στο επίπεδο κινδύνου που προτιμάς) και ένα πολύ μικρότερο, π.χ. 10% του κεφαλαίου σου, που θα χρησιμοποιείς για να κάνεις συχνές αγοραπωλησίες. Μην ανακατεύεις τις δύο επενδύσεις. Ακόμη και αν το πολύ μικρότερο κεφάλαιο μειωθεί, μην προσθέτεις επιπλέον χρήματα σε αυτό. Από την άλλη πλευρά, αν ο καταναγκασμός σου να επιδίδεσαι σε συχνές χρηματιστηριακές συναλλαγές δεν μπορεί να χαλιναγωγηθεί, αποφάσισε να αναθέσεις τη διαχείριση των επενδύσεών σου σε έναν έμπειρο επαγγελματία.
 |
Aναζήτηση επενδύσεων μεγάλου κινδύνου
Ο εγκέφαλος του ενήλικα αναγνωρίζει σαν μια ανταμοιβή το κέρδος χρημάτων. Ο νευρο-επιστήμονας Brian Knutson, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Stanford, βρήκε έπειτα από μια εμπειρική μελέτη που έκανε ότι η αναμονή ενός μεγάλου και αβέβαιου χρηματικού κέρδους εξυψώνει το επίπεδο της ντοπαμίνης που παράγεται στο σώμα. Επομένως η χημεία του εγκεφάλου είναι υπεύθυνη εν μέρει όταν ένας επενδυτής αναζητά ξανά τα κέρδη του παρελθόντος και χάνει την ευκαιρία να πουλήσει τις μετοχές του σε καλή τιμή ή όταν λαμβάνει άλλες δαπανηρές μη ορθολογικές αποφάσεις. Επίσης ο Knutson παρατήρησε ότι η προσμονή μιας χρηματικής ανταμοιβής ενεργοποιεί κυρίως τον επικλινή πυρήνα. Αν ένας επενδυτής αισθάνεται ενθουσιασμό για νέες μετοχές ή μετοχές εταιρειών υψηλής ανάπτυξης, τότε ενεργοποιείται ο επικλινής πυρήνας του/της και αισθάνεται απληστία για κέρδη. Αυτό μπορεί να τον οδηγήσει στην αναζήτηση επενδύσεων που συνδέονται με μεγάλο κίνδυνο.
Ανεκτικότητα στον κίνδυνο
Η έκκριση ντοπαμίνης αυξάνει την ανεκτικότητα στον κίνδυνο που μπορεί να σε οδηγήσει στη λήψη μη ορθολογικών επενδυτικών αποφάσεων. Αυτό μας παρέχει την αιτία, που μερικά άτομα αγαπούν τον τζόγο ακόμη και αν το ποσοστό πιθανότητας να κερδίσουν είναι απειροελάχιστο. Επίσης μας εξηγεί γιατί μερικοί επενδυτές λαμβάνουν περισσότερο κίνδυνο προς το τέλος μιας ανερχόμενης αγοράς.
Αρθρο του ΓΙΩΡΓΟΥ ΔΙΑΚΟΓΙΑΝΝΗ
* Ο Γιώργος Διακογιάννης είναι καθηγητής Διαχείρισης Χαρτοφυλακίου στο Πανεπιστήμιο του Πειραιά και επιστημονικός υπεύθυνος του Συμβουλευτικού Κέντρου του Πανεπιστημίου Πειραιώς από το 1999 μέχρι σήμερα.
Βιβλιογραφία
Breiter, H. C., Aharon, I., Kahneman, D., Dale, A., & Shizgal, P. (2001). Functional imaging of neural responses to expectancy and experience of monetary gains and losses. Neuron, 30, 619-639.
Knutson, B., Adams, C. S., Fong, G. W. & Hommer, D. (2001). Anticipation of monetary reward selectively recruits nucleus accumbens. Journal of Neuroscience, 21, 1-5.
Kuhnen, C., and B. Knutson. 2005. “The Neural Basis of Financial Risk-Taking.” Neuron, 47, September 1, .
Mora, F., Mogenson, G. J., & Rolls, E. T. (1977). Activity of neurons in the region of the substantia nigra during feeding in the monkey. Brain Research., 133(2), 267-276.
Οdean, Τ. And B. Barber (2001), “The Internet and the Investor , The Journal of Economic Perspectives, 15, 41-54.
Ono, T., Nakamura, K., Nishijo, H., & Fukuda, M. (1986). Hypothalamic neuron involvement in integration of reward, aversion, and cue signals. Journal of Neurophysiology., 56(1), 63-79.
Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ Δευτέρα, 31 Οκτωβρίου 2011
by Αντικλείδι , http://antikleidi.wordpress.com
Συναφές: Η τεστοστερόνη και άλλες χρηματιστηριακές καταχρήσεις
Συναφές: Μύθος ότι μέσο-μακροπρόθεσμα όλοι κερδίζουν στο χρηματιστήριο
