Περνάμε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας στη δουλειά -όμως είναι εκπληκτικό πόσα λίγα πράγματα έχουν γραφτεί σχετικά με το τι κάνει την εργασία μία απ’ τις πιο συναρπαστικές και ταυτόχρονα επίπονες από όλες τις δραστηριότητές μας.
Το συγκεκριμένο απόσπασμα αφορά τη λογιστική και το λογιστικό επάγγελμα μέσα από το μάτια του Αλαίν ντε Μποττόν στο βιβλίο του “Οι χαρές και τα δεινά της εργασίας”
1.
Αν στέκεστε με την πλάτη στον Πύργο του Λονδίνου κοιτώντας πέρα από τον Τάμεση, ίσως προσέξετε μία οικογένεια καινούριων οικοδομικών τετραγώνων με γραφεία κατά μήκος της νότιας όχθης. Χρειάστηκαν μόλις έξι μήνες για να κατασκευαστούν -έχοντας συναρμολογηθεί από μεταλλικά πλαίσια που τα περιβάλλει ένα κάλυμμα φιμέ τζαμιών- κι ακόμη μοιάζουν να μην ανήκουν πλήρως στην πόλη, όντας αλλόκοτα καθαρά και απρόσβλητα από την ιστορία που τα περιβάλλει, κομίζοντας μία αίσθηση αισιοδοξίας που συναντάμε στους μη-γηγενείς και θα ταίριαζε περισσότερο στο κεντρικό Τορόντο ή στο Κλίβελαντ. Λίγο ανατολικότερα, σε μια πλατεία γεμάτη σιντριβάνια και δέντρα που τα συντηρούν ιδιώτες, ομάδες ξένων μαθητών σχολείων φτάνουν με λεωφορεία για να φωτογραφίσουν το ποτάμι, ενώ διάφοροι εργαζόμενοι, που έχουν βγει εκτός προγράμματος λόγω του σπάνιου δώρου της ακριβούς άφιξης ενός τρένου ή ενός δρόμου δίχως κίνηση, κάθονται σε παγκάκια και ασχολούνται με μηνύματα που μεταδίδονται αόρατα στα τηλέφωνά τους μέσω του φωτεινού πρωινού αέρα.
Το διακριτικό λογότυπο στην κορυφή ενός από τους πύργους αποτελεί το μόνο εξωτερικό σημάδι ότι έχει φτάσει κανείς στα ευρωπαϊκά κεντρικά γραφεία μιας από τις μεγαλύτερες εταιρείες λογιστικής στον κόσμο. Ανεξάρτητα από αυτή τη λιγολογία, το κτίριο προσφέρει στο φιλοπερίεργο περαστικό αξιοσημείωτα απρόσκοπτες δυνατότητες να παρατηρήσει ορισμένα απ’ τα τεκταινόμενα στο εσωτερικό. Έχοντας κατά τα φαινόμενα μεγαλύτερη επίγνωση της θέας που βλέπουν και όχι του θεάματος που παρουσιάζουν, οι εργαζόμενοι ακουμπούν τα καλτσοφορεμένα πόδια τους σε κουτιά με μελάνια εκτυπωτών, καταναλώνουν χωρίς καμία συστολή το φαγητό τους δίπλα στα παράθυρα, στρέφονται στις εργονομικές καρέκλες τους, στέκονται ημικυκλικά σε απροσδιόριστες ομαδικές ασκήσεις και γράφουν αρκτικόλεξα σε λευκούς πίνακες σε δωμάτια γεμάτα συναδέλφους που μοιάζουν προσηλωμένοι – με τις κινήσεις τους να ξεδιπλώνονται πίσω από τριπλές τζαμαρίες, λες και πρωταγωνιστούν σε κάποια απόκοσμη βουβή ταινία που συνοδεύεται αποκλειστικά από τη μουσική υπόκρουση των γλάρων, της κίνησης στο ποτάμι και του ανατολικού ανέμου.
Μπαίνοντας στο κτίριο, συναντάει κανείς ένα χώρο υποδοχής σχεδιασμένο ώστε το κεφάλι οποιουδήποτε νεοεισελθόντα να ανασηκωθεί ακολουθώντας μία αλληλουχία από πατώματα που μοιάζουν να υψώνονται επ’ άπειρον, και στην πορεία να σκεφτούν -όπως ακριβώς έκαναν κάποτε οι δημιουργοί καθεδρικών ναών με τα τοξωτά κλίτη- το σεβασμό που οφείλει κανείς στους υπεύθυνους δημιουργίας και διαχείρισης ενός τέτοιου κολοσσού. Ωστόσο, σε αντίθεση με τη Σαρτρ, δεν είναι ξεκάθαρο σε τι ακριβώς πρέπει να αποδώσει κάποιος τιμή. Ίσως στη σκληρή εργασία, στην ακρίβεια, σε μια κάποια αναλγησία και στην αναπάντεχη πολυπλοκότητα των λογιστικών ελέγχων. Μία επιγραφή κολλημένη στον τοίχο δηλώνει «Μας αρέσουν οι άνθρωποι που επιδεικνύουν ακεραιότητα, όρεξη και ενθουσιασμό».
Κρίνοντας απ’ τον αριθμό όσων περιμένουν στους κόκκινους δερμάτινους καναπέδες του χώρου υποδοχής, δεν είναι ασυνήθες να περιμένει κάποιος αρκετή ώρα για ένα ραντεβού, μία αόρατη προσπάθεια δημιουργίας εντυπώσεων για τη σπουδαιότητα των οικοδεσποτών στους επάνω ορόφους. Μία ρεσεψιονίστ, με την ίδια συναίσθηση της σοβαρότητας του ρόλου της με μια ιέρεια του ναού των Δελφών, παρουσιάζεται πάραυτα για μια σύντομη τελετή υποδοχής, δίνοντάς σου μία κονκάρδα και οδηγώντας σε στους καναπέδες με μια αόριστη υπόσχεση περί σωτηρίας. Υπάρχουν δωρεάν εφημερίδες και μπουκάλια νερού που φέρουν το σήμα της εταιρείας. Η αναμονή μοιάζει ως η αρχαιότερη των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, με ρίζες στην εποχή των συγκλητικών που βημάτιζαν έξω από τα δωμάτια του αυτοκράτορα στη Ρώμη και των εμπόρων που σχημάτιζαν ουρά για να δουν το χαλίφη στα μαρμάρινα ανάκτορα της μεσαιωνικής Κόρδοβας. Στο βάθος, μία σειρά ασανσέρ παράγουν μία τυχαία ακολουθία ηλεκτρονικών ήχων την ώρα που άτομα της ασφάλειας του κτιρίου περιπολούν στις περιστροφικές εισόδους, ελπίζοντας κάποια έντονη αντιπαράθεση να διακόψει τη μονοτονία της μέρας τους.
Όπως συμβαίνει και σε κάποιο ιατρείο, μπαίνει κανείς στον πειρασμό να παρατηρήσει τους υπόλοιπους που αναμένουν και να αναρωτηθεί για τα προβλήματα που τους οδήγησαν εδώ. Είναι μάλλον απίθανο να πρόκειται για κάτι σαφές και ξεκάθαρο. Οι λογιστές δεν εξυπηρετούν τις επιδερμικές ανάγκες της ζωής. Το επάγγελμά τους δημιουργήθηκε όταν η ιστορία των επιχειρήσεων είχε προχωρήσει αρκετά και μόνο αφότου εκατομμύρια κόσμου είχαν συγκεντρωθεί στις πόλεις και είχαν ομαδοποιηθεί σε βιομηχανικές φάλαγγες – αφού, ως τότε, τα λογιστικά δεν αντιστοιχούσαν παρά σε ελάχιστες καταχωρίσεις στο βιβλίο εσόδων-εξόδων υπό το φως ενός κεριού σε κάποιο πίσω δωμάτιο. Η άφιξη των εξειδικευμένων οικονομολόγων που είναι ανίκανοι να ψαρέψουν, να χτίσουν ένα σπίτι ή να ράψουν ένα παλτό, αλλά είναι ολωσδιόλου αφοσιωμένοι να απαντάνε σε ερωτήματα περί απόσβεσης, κατώτερου μισθού και φόρου συναλλαγής, μοιάζει κορύφωμα της μακράς ιστορίας της κατανομής εργασίας, που ξεκίνησε στην αρχαία Αίγυπτο πριν από τρεις χιλιετίες και, τουλάχιστον σε οάσεις όπως αυτές, έχει αποφέρει εντυπωσιακά έσοδα και ορισμένες ευδιάκριτες ψυχολογικές παρενέργειες.
Τα πάντα στο κτίριο των λογιστών μοιάζουν κομψά και καλοσυντηρημένα. Δεν υπάρχουν πουθενά ιστοί αραχνών που ενδημούν στον έξω κόσμο. Οι άνθρωποι διασχίζουν τους διαδρόμους και τις υπερυψωμένες διόδους με αποφασιστικότητα. Πέντε χιλιάδες εργαζόμενοι χωρίζονται στις κατηγορίες Λογιστικοί Έλεγχοι, Φορολογικά, Τραπεζικά, Κεφαλαιαγορές, Ακίνητη Περιουσία και Υπηρεσίες Υψηλού Ρίσκου. Υπάρχουν διακόσια άτομα βοηθητικό προσωπικό που φτιάχνουν καρέκλες, πηγαίνουν μπισκότα σε συναντήσεις με πελάτες, προωθούν την ηλεκτρονική αλληλογραφία και βοηθούν με τις κονκάρδες. Ένα κατάστημα γραφικής ύλης στο υπόγειο, με αποθεματικό μεγαλύτερο και από τη σπηλιά του Αλαντίν, επαίρεται ότι διαθέτει τρεις χιλιάδες φωσφοριζέ μαρκαδόρους που θα μπορούσαν να κυκλώσουν τη Γη με αστραφτερό κίτρινο μελάνι και σε κάνουν να σκεφτείς τις πολλές χώρες και καταστάσεις όπου θα εξαντληθούν, για παράδειγμα, ένα μαρκαδόρο να ξεμένει από μελάνι σε κάποιο ξενοδοχείο στο Κίεβο έχοντας καλύψει τα πολλά βασικά σημεία ενός εγγράφου πεντακοσίων σελίδων με τίτλο Μεσοσταθμικό κόστος κεφαλαίου στη βιομηχανία εξόρυξης χαλκού.
Στην ευρύτερη οπτική του κόσμου, η λογιστική μπορεί να είναι συνώνυμη με τη γραφειοκρατική ανία αλλά, από κοντά, το συγκεκριμένο συνονθύλευμα αριθμητικών ταλέντων παρουσιάζει στον παρατηρητή μία περιπτωσιολογία της διακριτικής γοητείας των γραφείων, με το αξιοπερίεργο μείγμα συναδελφικότητας, ευφυΐας και ματαιότητας που διαθέτουν. Τα κεντρικά γραφεία στην όχθη του Τάμεση αποτελούν το σκηνικό μιας ποικιλίας συμπεριφορών εξίσου αλλόκοτων με οτιδήποτε θα μπορούσε να ανακαλύψει ένας εθνογράφος στις φυλές των νήσων Σαμόα.
Αποφάσισα να περάσω κάποιο χρόνο στο γυάλινο πύργο των λογιστών, όπως και σε ένα δυο από τα σπίτια τους, προκειμένου να δημιουργήσω ένα φωτογραφικού τύπου στιγμιότυπο μιας τυπικής μέρας τους.
2.
Είναι έξι το πρωί στα τέλη Ιουλίου, σ’ ένα χωριό πενήντα χιλιόμετρα από το γραφείο, στην εξοχή του Μπέρκσιρ. Το να χαρακτηριστεί ως «ύπνος» αυτό που πλησιάζει βασανιστικά στο τέλος του εξαιτίας της ανελέητης επιμονής μιας ηλεκτρονικής παρότρυνσης δεν προσεγγίζει στο ελάχιστο αυτό που πραγματικά έχει συμβεί τις τελευταίες επτά ώρες, από τη στιγμή που μία από τις λογίστριες που ακολουθώ σαν σκιά έχασε επαφή με το συνειδητό εαυτό της ενώ παρακολουθούσε ένα τοπικό δελτίο ειδήσεων και βρέθηκε να μεταφέρεται στην αγκαλιά του Μορφέα. Μπορεί να βρίσκεται ξαπλωμένη κάτω από ένα πάπλωμα σ’ ένα δωμάτιο αδιατάρακτο, με εξαίρεση το περιστασιακό, φευγαλέο πέρασμα των προβολέων αυτοκινήτων από το ταβάνι, κι όμως συμμετείχε διαρκώς σε ταραγμένα ταξίδια που ζωντάνευαν με αναπάντεχες γκριμάτσες και συναισθήματα.
Βρέθηκε να έχει επιστρέφει στο σχολικό γυμναστήριο και να δίνει εξετάσεις στην άλγεβρα, καθισμένη δίπλα σ’ ένα αγόρι που επίσης ήταν, δίχως αυτό να φαντάζει παράταιρο, συνάδελφός της από το τμήμα Λιανικών και Καταναλωτικών Προϊόντων. Ακολούθησε η ουρά σ’ ένα σουπερ-μάρκετ με τη βασίλισσα να φωνάζει ότι κάποιος είχε κλέψει τα σκουλαρίκια της, σκηνή που οδήγησε σε μία συνάντηση σ’ ένα οχηματαγωγό μ’ έναν εραστή που είχε να τον δει δέκα χρόνια, αλλά που μίλησε για το χωρισμό τους με ακρίβεια που δεν κατάφερνε να διαθέτει όταν το μυαλό της ήταν ξύπνιο. Είναι απορίας άξιο πώς καταφέρνουμε να παραμένουμε εξωτερικά τόσο ατάραχοι, με ένα χέρι ή ένα πόδι να αναδεύεται σποραδικά, ενώ ταξιδεύουμε με τέτοια τρένα-φαντάσματα.
Αφού άρχισε να χτυπάει το ξυπνητήρι, η λογίστρια δεν έχει και πολλές επιλογές παρά να κατευθυνθεί στην τουαλέτα χωρίς να δώσει την πρέπουσα σημασία στα οράματά της. Συναισθηματικοί συσχετισμοί και ανέφικτοι πόθοι διακόπτονται και ο εαυτός ανασυναρμολογείται ως μία φαινομενικά συνεκτική οντότητα με σταθερές υποχρεώσεις και προδιαγεγραμμένο μέλλον. Ωστόσο, στην αχλή του πρωινού, για κάποιες στιγμές αισθάνεται λες και πατάει σε δύο κόσμους ταυτόχρονα, με κομμάτια του εαυτού της να προσκολλούνται στα όνειρα, ενώ άλλα ακολουθούν νηφάλια τις κινήσεις που σχετίζονται με τη βρύση και την οδοντόβουρτσα. Όμως σταδιακά η κρεμαστή γέφυρα με τη νύχτα ανασηκώνεται και σύντομα το μόνο που απομένει είναι ο ήχος του τρεχούμενου νερού και, στο περβάζι του παράθυρου, ένα μπουκάλι σαμπουάν που με έντονα γράμματα αναφέρει, ως κρυφή επιβεβαίωση της ανωτερότητας της ημερήσιας πραγματικότητας, την οικεία κι όμως αλλόκοτη φράση «μαλακτικό όλα σε ένα».
Το έθνος μπορεί να ήταν απόλυτα ήρεμο μέχρι και πριν από σαράντα πέντε λεπτά, αλλά στα επόμενα τριάντα κυριαρχούν το βρέξιμο μαλλιών, το δέσιμο γραβατών, η αναζήτηση κλειδιών, ο καθαρισμός λεκέδων και οι συζυγικές φωνές, καθώς τα γεγονότα στο σπίτι της λογίστριας αναπαράγονται σε εκατό χιλιάδες άλλα σπίτια, μέρος ενός γιγάντιου κύκλου που περιβάλλει την πρωτεύουσα, από το Φόλκστον ως το Έιλσμπερυ, από το Χάσλμιρ ως το Τσέλμσφορντ. Ξυπνητήρια χτυπάνε στο Ρόττιγκντιν και στο Χάρουιτς, ξυπνητήρια ακουμπισμένα σε ράφια από ξύλο πεύκου και σε κομοδίνα με μαρμάρινη επιφάνεια, ξυπνητήρια που δονούνται και άλλα που αρχίζουν να μεταδίδουν τις ανακοινώσεις εκφωνητών με μεταξένιες φωνές, αναφέροντας τις πορείες κυκλώνων και ισοτιμιών.
Μετά το ντους και το ντύσιμο ακολουθεί ένα μπολ με Κράντσυ Νατ· κατόπιν το άρπαγμα μιας τσάντας κι ενός αδιάβροχου για τη διαδρομή στον παγωμένο αέρα ως το σιδηροδρομικό σταθμό. Βγαίνοντας έξω, μοιάζει εκπληκτικό ότι ο φυσικός κόσμος εξακολουθεί να υπάρχει, φαινομενικά τόσο αδιατάρα-κτος και γαλήνιος, τόσο αδιάφορος απέναντι στις ανθρώπινες ανησυχίες, μ’ ένα νέο ουρανό που έχει σβήσει τις χθεσινές θύελλες και δεν κρατάει καμία κακία, μια σκηνή αθώας ομορφιάς που υποστηρίζει κάθε εσωτερική αναζήτηση για αποθέματα προσαρμοστικότητας και καλής διάθεσης.
Οι οθόνες στο σταθμό δείχνουν ότι το τρένο θα είναι στην ώρα του και η λογίστρια περπατά ως το τέλος της αποβάθρας κάτω από βικτοριανές καμάρες, πορώδεις από τα βαψίματα τόσων δεκαετιών, προσπερνώντας διαφημίσεις θεατρικών στο Ουέστ Εντ και ημερήσιων εκδρομών σε ιστορικά κάστρα. Ένα αεροπλάνο περνά ψηλά από πάνω, ένας βετεράνος μιας ακόμη νωρίτερης αναχώρησης, ίσως με κάποιο παιδί μέσα που ακριβώς εκείνη τη στιγμή κοιτάει κάτω και βλέπει, μέσα από την περίμετρο του παράθυρου, το πλήρες μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής που ενώνει την ακτή με την πόλη. Πίσω στο έδαφος, στο βάθος, ταλαντευόμενο ελαφρά πέρα δώθε, με τα φώτα αναμμένα και σπίθες να πετάγονται από τους τροχούς, ένα πρασινωπό τρένο κάνει την εμφάνισή του, με τη σαν παιδικού παιχνιδιού κόρνα του να ηχεί στον ορίζοντα.
Μπαίνοντας στο σταθμό, ο συρμός μοιάζει να διακόπτει κάποια συγκέντρωση. Ο κρύος αέρας διακόπτει τις ονειροπολήσεις που μάλλον ξεκίνησαν στο τέλος της γραμμής και εντάθηκαν περνώντας μέσα απ’ τα σιτοχώραφα. Οι επιβάτες που ήδη κάθονται δεν ανασηκώνουν το βλέμμα ούτε δείχνουν κάποιο εμφανές σημάδι ότι προσέχουν τι γίνεται, αλλά προδίδουν τη συναίσθησή τους παραμερίζοντας τα άκρα τους ώστε να της επιτρέψουν να περάσει πηγαίνοντας προς ένα κενό κάθισμα. Το τρένο ξεκινάει, συνεχίζοντας τη ρυθμική πορεία του σε γραμμές που τοποθετήθηκαν ενάμιση αιώνα νωρίτερα, όταν η πρωτεύουσα ξεκίνησε να αποσπά εργάτες από τα κρεβάτια τους σε απομακρυσμένα χωριά, οι μακρινές φάρμες των οποίων σηματοδοτούσαν κάποτε τα όρια του γνωστού) κόσμου των κατοίκων τους.
Υπάρχει κάτι εξωπραγματικό στην ησυχία που επικρατεί στο βαγόνι, αν σκεφτούμε πόσο φυσικά κοινωνικοί είμαστε ως είδος. Πάντως, είναι πολύ ευγενικότερο για τους τακτικούς επιβάτες να υποκρίνονται ότι είναι απορροφημένοι με διάφορα, παρά να αποκαλύπτουν το βαθμό στον οποίο κρυφά αξιολογούν, κρίνουν, καταδικάζουν και επιθυμούν ο ένας τον άλλο. Ορισμένοι τολμάνε να κοιτάξουν εδώ κι εκεί, φευγαλέα όσο κι ένα πουλί που τσιμπολογάει σπόρους. Όμως μόνο αν το τρένο συγκρουόταν, θα μάθαινε κανείς στα σίγουρα ποιος άλλος ήταν στο βαγόνι, ποια μικρά τμήματα της οικονομίας του έθνους κάθονταν άκακα απέναντι στο διάδρομο λίγο πριν από τη σύγκρουση: υπάλληλοι ξενοδοχείων, κυβερνητικών υπηρεσιών, κλινικών κοσμητικής χειρουργικής, φυτωρίων και εταιρειών με ευχετήριες κάρτες.
Τριγύρω πολλοί διαβάζουν εφημερίδα. Φυσικά, το ζητούμενο δεν είναι η αλίευση νέων πληροφοριών, αλλά μάλλον το καλόπιασμα του μυαλού ώστε να εγκαταλείπει την ενδοσκοπική διάθεση που προκλήθηκε λόγω ύπνου. Μια ματιά στην εφημερίδα μοιάζει με την τοποθέτηση ενός κοχυλιού στο αυτί, προκαλώντας κατακλυσμό απ’ τον αχό της ανθρωπότητας. Σήμερα υπάρχει η ιστορία ενός άντρα που αποκοιμήθηκε στο τιμόνι αφού είχε ξενυχτήσει απατώντας τη σύζυγό του μέσω Διαδικτύου – και ξέφυγε από μια ανισόπεδη διάβαση σκοτώνοντας μία πενταμελή οικογένεια στο τροχόσπιτό της που περνούσε από κάτω. Ένα άλλο άρθρο μιλάει για μία φοιτήτρια, όμορφη και πολλά υποσχόμενη, που εξαφανίστηκε μετά από ένα πάρτι και βρέθηκε κομματιασμένη στο πορτμπαγκάζ ενός πειρατικού ταξί πέντε μέρες αργότερα. Ένα τρίτο εξιστορεί τις λεπτομέρειες της σχέσης ενός δασκάλου τένις με τη δεκατριάχρονη μαθήτριά του. Οι ιστορίες αυτές, τόσο φανερά παράλογες και καταστροφικές, είναι παραδόξως παρηγορητικές, αφού μας κάνουν να αισθανόμαστε συγκριτικά εχέφρονες και ευδαίμονες. Μπορούμε να αποστρέψουμε τη σκέψη από αυτές και να βιώσουμε μία νέα αίσθηση ανακούφισης λόγω της προβλέψιμης καθημερινότητάς μας· μπορούμε να αισθανθούμε ευγνώμονες που έχουμε καταφέρει να υποτάξουμε τα πάθη μας και υπερήφανοι για την αυτοσυγκράτηση που έχουμε επιδείξει να μη δηλητηριάσουμε συναδέλφους ή να θάψουμε συγγενείς κάτω απ’ τη βεράντα.
Απ’ έξω περνάνε οικείες εικόνες: ένας σταθμός ηλεκτρικού, ένας χερσότοπος, ένα αμαξοστάσιο της ταχυδρομικής υπηρεσίας, ένα αλσύλλιο με πανάρχαια δέντρα, μια ομάδα μαθητριών με γκριζογάλαζες στολές, μία λωρίδα σωρειτών που απλώνεται στα δυτικά, ένα εμπορικό κέντρο σε κάποιο σημείο του αυτοκινητόδρομου, μερικά εσώρουχα που κρέμονται να στεγνώσουν κι έπειτα, σταδιακά, οι πίσω όψεις προαστιακών επαύλεων που προαναγγέλλουν την άφιξη του τρένου στο κεντρικό Λονδίνο.
Στο κτίριο των λογιστών, οι υπάλληλοι έχουν ήδη αρχίσει να διαβαίνουν τις τζαμένιες πόρτες. Έχουν αποβιβαστεί από βαγόνια τρένων στους σταθμούς της Βικτόρια και του Φάρριγκτον, του Λόντον Μπριτζ και του Ουότερλου, έχουν διασχίσει σήραγγες, έχουν ταρακουνηθεί από διερχόμενα φορτηγά, έχουν περάσει από κεντρικές αίθουσες αεροδρομίων, έχουν διατρέξει πάρκα και έχουν διασχίσει με ποδήλατο λόφους και δρόμους, σε κάθε περίπτωση κρύβοντας από τον υπόλοιπο κόσμο το κέντρο του ιστού της αράχνης στον οποίο κατευθύνονται. Όπως και τα διαφορετικά πρωινά που έφαγαν. Τυρόπιτες, υπολείμματα από το κάρι της προηγούμενης βραδιάς, λουκάνικα, γεμιστά αυγά και μπολ με Τσίριος και Κόκο Ποπς, με τα κομψά ονόματά τους να αποζημιώνουν τους επιβάτες-καταναλωτές.
Οι υπάλληλοι ανεβαίνουν πάνω δίχως να κοιτάνε γύρω τους. Προκειμένου να αισθανθείς άνετα στο γραφείο, δεν πρέπει να παρατηρήσεις το περίεργο ασημένιο γλυπτό στο χώρο υποδοχής, ούτε να θυμηθείς πόσο ξένο έμοιαζε το μέρος την πρώτη μέρα. Η αρχή της δουλειάς σημαίνει το τέλος της ελευθερίας αλλά επίσης, δίχως αμφιβολία, της έντασης και των αλλοπρόσαλλων επιθυμιών. Οι δέκα χιλιάδες δυνατότητες των λογιστών έχουν μειωθεί στις ελάχιστες δυνατές. Εκείνη έχει μία κάρτα που τη μοιράζει σε συναντήσεις και που πληροφορεί τους άλλους -και, ίσως το σημαντικότερο, υπενθυμίζει στην ίδια- ότι είναι Διευθύντρια του Τομέα Επιχειρήσεων, κι όχι μια χιμαιρική και εφήμερη οντότητα σ’ ένα συμπτωματικό σύμπαν. Είναι εξαιρετικά ικανοποιητικό να διατηρείς τον έλεγχο μέσω της ιεραρχίας, αντί να αναγκάζεσαι να στοχάζεσαι στη μοναξιά του πρωινού όλα όσα θα μπορούσες να είσαι ή δε θα γίνεις ποτέ. Σε μισή ώρα έχει ραντεβού με μία ομάδα από μια ασφαλιστική εταιρεία, έχοντας χρόνο για να αγοράσει ένα κομμάτι κέικ και καφέ απ’ την καφετερία. Η έναρξη της εργάσιμης μέρας έχει κάψει κάθε νοσταλγία, όπως ο ήλιος εξατμίζει ένα στρώμα πάχνης. Η ζωή δεν είναι πλέον μυστηριώδης, θλιμμένη, στοιχειωμένη, συγκινητική, συγκεχυμένη ή μελαγχολική· αποτελεί μία λειτουργική σκηνή για οξυδερκή δράση.
3.
Σε μία αίθουσα συσκέψεων στον έβδομο όροφο, δέκα άτομα έχουν μαζευτεί να συζητήσουν την πρόοδο του λογιστικού ελέγχου μιας εταιρείας στο Μπέρμινχαμ που κατασκευάζει πλαστικές συσκευασίες για τη βιομηχανία τροφίμων. Ποικίλλουν σε ιεραρχία’ από έναν ελεγκτή με πουκάμισο στην κορυφή του τραπεζιού, μέχρι έναν καινούριο υπάλληλο με ριγέ κουστούμι, που τελείωσε το πανεπιστήμιο το περασμένο καλοκαίρι. Ακούγονται αστεία και στοργικά πειράγματα που θυμίζουν τη σχέση δασκάλου με μια ομάδα φαντασμένων αλλά ευσεβών μαθητών. «Σκαντζόχοιρε, είδες το παιχνίδι χθες βράδυ;» ρωτάει ο ελεγκτής το νεαρό δίπλα του που έχει περιποιημένα μαλλιά καρφάκια. «Και βέβαια, Ρόμπινσον, αλλά θα σου σβήσουμε το χαμόγελο το επόμενο Σαββατοκύριακο» αποκρίνεται ο τελευταίος.
Πέντε κατώτερα μέλη της ομάδας ελέγχου ήταν στο Μπέρμινχαμ κάθε βδομάδα τον τελευταίο μήνα μένοντας σ’ ένα μοτέλ κοντά στην εταιρεία πλαστικών, στη νότια είσοδο της πόλης. Κατά τη διάρκεια της μέρας εργάζονταν στο λογιστήριο της εταιρείας, ελέγχοντας φακέλους και κάνοντας τεστ δεδομένων στους φορητούς υπολογιστές τους. Τα βράδια σύχναζαν στο Αστέρι της Ινδίας, ένα βεγγαλέζικο εστιατόριο απέναντι από το δρόμο διπλής κατεύθυνσης που περνούσε απ’ το Ψυγείο (το παρατσούκλι που έχουν δώσει στο κατάλυμά τους). Η πολιτική για τα οδοιπορικά λέει πως το προσωπικό κάτω από το βαθμό του διευθυντή δικαιούται μέχρι και 20,50 λίρες για το βραδινό γεύμα.
Δεν είναι εύκολο να πείσεις τους λογιστές να μιλήσουν διεξοδικά γι’ αυτό που κάνουν. Αισθάνονται ότι η όποια περιέργεια ενός πολίτη υποκρύπτει χλευασμό – ακόμη μεγαλύτερο από εκείνον που αντιμετωπίζουν από τον κόσμο γενικότερα, απ’ τη στιγμή που ανακοίνωσαν πρώτη φορά το επάγγελμα που επέλεξαν κατά τη διάρκεια της αποφοίτησής τους. Όμως με την επιμονή, η ανακλαστική υπερβολική συστολή τους παραχωρεί τη θέση της σε μία ειλικρινή περηφάνια για την κατάκτηση μιας τόσο λαβυρινθώδους τέχνης.
Κουβεντιάζω με την Έμιλυ Γουάν. Είναι είκοσι οκτώ ετών και μετατέθηκε πρόσφατα στο Λονδίνο από το παράρτημα της εταιρείας στη Σαγκάη, όπου είχε πιάσει δουλειά αφότου αποφοίτησε με εξαιρετική βαθμολογία από το πανεπιστήμιο Τζιάο Τογκ. Συγκρίνει τη διαδικασία του λογιστικού έλεγχου με τη δημιουργία ενός ξυλόγλυπτου αντικειμένου. Ο καπιταλισμός δε θα λειτουργούσε χωρίς αυτή, λέει χαμογελώντας. Οι διαδικασίες που ακολουθούν οι λογιστικοί έλεγχοι είναι ίδιες σε όλο τον κόσμο, επιτρέποντας στους λογιστές να δουλεύουν από κοινού με ξένους συναδέλφους, όπως οι πιλότοι. Οι κανόνες έχουν κωδικοποιηθεί σε μία βίβλο τεσσάρων χιλιάδων σελίδων, με τίτλο Παγκόσμια Μεθοδολογία Λογιστικού Ελέγχου, που παίρνω να διαβάσω στο κρεβάτι. Στο Μπέρμινχαμ, κάθε μέλος της ομάδας έχει αναλάβει να τεκμηριώσει ένα διαφορετικό κομμάτι του ισολογισμού της εταιρείας του πελάτη: ένας ερευνά τις καταχωρίσεις των πάγιων στοιχείων του ενεργητικού, ο άλλος τα χρέη, ο τρίτος το παθητικό, ο τέταρτος τους πιστωτές και ο πέμπτος τις προμήθειες. Στο τέλος της διαδικασίας, ο ανώτερος ελεγκτής θα υπογράψει εξακόσια έγγραφα που εγγυώνται νομικά την ακρίβεια όσων δηλώνονται – επιτρέποντας έτσι σε δυνητικούς επενδυτές να έχουν αρκετή εμπιστοσύνη ώστε να αφήσουν τα χρήματά τους να ακολουθήσουν μακρινές και αόρατες ψηφιακές διαδρομές προς την κατεύθυνση της εταιρείας.
Προς το παρόν η ομάδα προσπαθεί να βρει τρόπους ώστε να ελέγξει την αξιοπιστία του συστήματος χρέωσης του ΦΠΑ. Καταγράφουν την πορεία εκατό εκατομμυρίων λιρών στο εσωτερικό της εταιρείας τους προηγούμενους έξι μήνες. Εξαιτίας ενός φακέλου που λείπει, έχει παρουσιαστεί μία ενοχλητική καθυστέρηση στη συμπλήρωση της Ετήσιας Ανεξάρτητης Δήλωσης περί Προσόδων των Μη-Ελεγκτικών Υπηρεσιών.
Αν και ο διαχωρισμός μεταξύ «φυσικού» και «τεχνητού» συχνά καταρρέει κατόπιν προσεκτικότερης εξέτασης, βρισκόμαστε αδιαμφισβήτητα πολύ μακριά από την ανθρώπινη κατάσταση όπως εκδηλώθηκε αρχικά στην αφρικανική τεκτονική τάφρο πριν από 250.000 χρόνια. Είναι δύσκολο να μη θαυμάσει κανείς την αφοσίωση που αποδίδεται στα ψιλά γράμματα. Μία αίσθηση καθήκοντος που σε προηγούμενες κοινωνίες χαρακτήριζε στρατιωτικές εκστρατείες και θρησκευτικά πάθη έχει διοχετευτεί στην αριθμητική λεπτοδουλειά. Η ιστορία μπορεί να στέκεται σε γεγονότα ηρωικά και δραματικά, όμως τελικά ελάχιστοι από μας είμαστε στην ανοιχτή θάλασσα, ενώ οι περισσότεροι βρισκόμαστε στο λιμάνι, τυλίγοντας σκοινιά και μαζεύοντας άγκυρες.
Είναι φανερό ότι η λογιστική προσφέρει σε όσους την ασκούν έναν ιδιαίτερο τρόπο να βλέπουν τον κόσμο. Οι λογιστές δε με ρωτάνε πώς ή γιατί γράφει κανείς ένα βιβλίο, αλλά αν ο φόρος πληρώνεται κατά τη διάρκεια κάποιων ετών ή καταβάλλεται εφάπαξ τη στιγμή της έκδοσης. Μοιάζουν με νεφρολόγους που αντιμετωπίζουν τον άλλον πρώτα και κύρια ως νεφρό.
Ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι δεν έχουν την παραμικρή επιθυμία να ασχοληθούν με ένα επάγγελμα που να αφήνει πίσω του κάποια κληρονομιά. Έχουν την εσωτερική ελευθερία να εκφράζουν την ευφυΐα τους όπως ακριβώς οι ταξιτζήδες εφαρμόζουν την ικανότητα προσανατολισμού που διαθέτουν: πηγαίνουν όπου τους ζητάνε οι πελάτες. Τη μία βδομάδα μπορεί να τους ζητηθεί να ασχοληθούν με τα οικονομικά μιας εξέδρας εξόρυξης πετρελαίου και την επόμενη με τις φορολογικές οφειλές ενός σούπερ-μάρκετ ή μιας μονάδας καλωδίων οπτικών ινών – δίχως να καθηλώνονται από πιεστικά εσωτερικά σχέδια και τις παθολογίες και τα δεινά που αυτά συνεπάγονται. Δεν έχουν καμία φιλοδοξία να γίνουν γνωστοί στους άλλους ή να καταγράψουν τις ενοράσεις τους για ένα αδιάφορο και εφήμερο μέλλον. Έχουν προσαρμοστεί τόσο, ώστε να συμφιλιωθούν με τη λήθη. Έχουν αποδεχτεί με ευγένεια την έλλειψη ευκαιριών για αθανασία στον τομέα των λογιστικών ελέγχων.
4.
Στην αίθουσα συσκέψεων στο ισόγειο, είκοσι πέντε νεοπροσληφθέντες είναι στη δεύτερη βδομάδα του τριετούς εκπαιδευτικού προγράμματος στα λογιστικά. Την προηγούμενη βδομάδα τούς δόθηκε μία γενική επισκόπηση των αρχών των οικονομικών εκθέσεων και αυτή τη βδομάδα θα ακολουθήσουν τους μηχανισμούς των εταιρικών συστημάτων ασφάλισης. Προκειμένου να τονώσει το ηθικό τους, η εταιρεία τούς πήγε με λεωφορείο σ’ ένα κομψό ξενοδοχείο εκτός Λονδίνου για να συναντήσουν τον πρόεδρο του διοικητικού συμβουλίου και σε ένα σπα για ένα απόγευμα περιποίησης και μασάζ. Επιπλέον, έχουν γνωρίσει τον ψυχοθεραπευτή της εταιρείας, τον εσωτερικό στεγνοκαθαριστή, το διευθυντή της τεχνολογίας πληροφοριών και τον επικεφαλής του συλλόγου γκέι και λεσβιών των λογιστών, τα μέλη του οποίου πηγαίνουν για ποτό την πρώτη Τρίτη κάθε μήνα. Και τώρα, επειδή οι εκπαιδευόμενοι έχουν περάσει πάνω από μισή ώρα ακούγοντας μία διάλεξη και πολλοί απ’ αυτούς εμφανίζουν σημάδια κούρασης, ο καθηγητής αποφασίζει να τους αφήσει να φύγουν νωρίτερα, για να δοκιμάσουν μια σειρά από κρουασάν και τυρόπιτες που υπάρχουν απ’ έξω.
Στο μεγαλύτερο τμήμα της ανθρώπινης ιστορίας, το μόνο εργαλείο που χρειαζόταν ώστε να πείσει τους εργαζόμενους να ολοκληρώσουν το καθήκον τους ενεργητικά και επιδέξια ήταν το μαστίγιο. Απ’ τη στιγμή που οι εργάτες δεν είχαν παρά να σκύψουν για να πιάσουν καλαμπόκια πεσμένα στο αλώνι ή να σπρώξουν πέτρες στην κορυφή μιας πλαγιάς, μπορούσαν να χτυπηθούν δυνατά και συχνά, κάτι που έμενε ατιμώρητο και προσέφερε κέρδος. Όμως οι κανόνες της απασχόλησης έπρεπε να ξαναγράφουν με την εμφάνιση εργασιών που η επαρκής εκτέλεσή τους απαιτούσε από τους πρωταγωνιστές να είναι σε μεγάλο βαθμό ικανοποιημένοι κι όχι απλώς τρομοκρατημένοι ή παραιτημένοι. Όταν πλέον ήταν φανερό ότι κάποιος που αναμενόταν να αφαιρεί εγκεφαλικούς όγκους, να συντάσσει δεσμευτικά νομικά κείμενα ή να πουλά διαμερίσματα με τρόπο πειστικό δεν μπορούσε, από πλευράς απόδοσης, να είναι βαρύθυμος ή αγανακτισμένος, κατηφής ή θυμωμένος, η πνευματική ευεξία των εργαζομένων άρχισε να αποτελεί υπέρτατο αντικείμενο διοικητικής μέριμνας.
Οι εργασίες στα γραφεία των γυάλινων πύργων ανά τον κόσμο δεν μπορούν να διέπονται από το φόβο μιας εξωτερικής δύναμης. Τα παρατηρητήρια είναι άχρηστα στο να ενθαρρύνουν το προσωπικό να χρησιμοποιήσει τις ανώτερες ικανότητές του για τη σύνταξη ετήσιων χρονοδιαγραμμάτων αναβολής καταβολής φόρου, κι έτσι απαιτείται από τα ανώτερα στελέχη να διαχειριστούν τις ευθύνες τους με υπομονετικό και δαπανηρό σεβασμό. Οι αφέντες αυτοί στερούνται την υπεροπτική συμπεριφορά των πλοιοκτητών των δέκατου όγδοου αιώνα, που ήταν αξιοζήλευτα ελεύθεροι να ξεφορτωθούν τους σκλάβους τους στη μέση του Ατλαντικού με τα πρώτα σημάδια εμφάνισης σκορβούτου. Οι νέες μορφές ηγετών οφείλουν να παρέχουν παιδικούς σταθμούς και, σε μηνιαίες συναντήσεις, να ρωτούν τους υφισταμένους τους αν είναι ευχαριστημένοι με τη δουλειά τους.
Υπεύθυνη για να περιβάλλει τη σιδερένια γροθιά της εξουσίας μ’ ένα βελούδινο γάντι είναι η Τζέιν Άξτελ, επικεφαλής του τμήματος Ανθρώπινου Δυναμικού της λογιστικής εταιρείας, που βρίσκεται στον έκτο όροφο. Πρόσφατα διοργάνωσε ένα διαγωνισμό τοπιογραφίας για να βοηθήσει τους λογιστές να εκ-φράσουν την ανεκμετάλλευτη δημιουργικότητα τους, ενώ τώρα, σε μία προσπάθεια περαιτέρω ενίσχυσης του ηθικού, ασχολεί-ται με την τοποθέτηση στους διαδρόμους και στους χώρους υποδοχής του κτιρίου επιγραφών με τίτλο «Οι δικές μας αξίες: Ποιοι είμαστε και τι υποστηρίζουμε».
Σίγουρα ένας χρονικογράφος όπως ο Σαιν-Σιμόν θα είχε λιγότερα πράγματα να αναφέρει στην αυλή του Λουδοβίκου ΙΔ’ έτσι και η Άξτελ ήταν παρούσα στις Βερσαλλίες. Χάρη σ’ αυτή, η εταιρεία εφαρμόζει πλέον μία πολιτική μηδενικής ανοχής σε θέματα εκφοβισμού και κουτσομπολιών, μία τηλεφωνική γραμμή που λειτουργεί όλο το 24ωρο για υπαλλήλους που αντιμετωπίζουν προβλήματα, συναντήσεις όπου μπορούν να γίνουν καταγγελίες εναντίον συναδέλφων και μία διακριτική διαδικασία μέσω της οποίας ένα διευθυντικό στέλεχος μπορεί να πληροφορήσει το μέλος μιας ομάδας ότι μυρίζει η ανάσα του.
Πίσω από όλες αυτές τις καινοτομίες κρύβεται η πίστη ότι οι δυναμικές στο χώρο εργασίας δεν είναι λιγότερο περίπλοκες ή αναπάντεχα έντονες από τις οικογενειακές σχέσεις, με μόνη επιπρόσθετη δυσκολία πως ενώ οι οικογένειες αποτελούν γνωστούς και γενικώς αποδεκτούς πυρήνες υστερίας που θυμίζουν σκηνές από τη Μήδεια, η ζωή στο γραφείο συνήθως εξελίσσεται πίσω από μία μάσκα επιδερμικής ευθυμίας, αφήνοντας τους εργαζόμενους οδυνηρά απροετοίμαστους να χειριστούν την οργή και τη θλίψη που διαρκώς διεγείρουν οι συνάδελφοί τους.
Όσο σκηνοθέτημένες και αν μοιάζουν οι στρατηγικές που θεσπίζει το τμήμα Ανθρώπινου Δυναμικού, αυτή ακριβώς η υποκρισία εγγυάται την επιτυχία τους, αφού ο επίπλαστος τόνος των ημερήσιων σεμιναρίων μακριά απ’ τη δουλειά και των ομαδικών ασκήσεων αντιδράσεων επιτρέπει στους εργαζόμενους να διαμαρτυρηθούν παλικαρίσια λέγοντας ότι δεν έχουν τίποτε απολύτως να μάθουν υποκυπτοντας σε τέτοιες πρακτικές. Κατόπιν, ως άλλοι καλεσμένοι σ’ ένα πάρτι που αρχικά χλευάζουν την πρόταση του οικοδεσπότη να παίξουν Pictionary, ίσως εκπλαγούν βλέποντας τον εαυτό τους, καθώς προχωρά το παιχνίδι, να διοχετεύει τις έχθρες του, να προσδιορίζει τις συμπά-θειές του και να αποφεύγει την αγωνία των τυπικών συζητήσεων.
Ομολογουμένως, υπάρχουν ελάχιστα ιστορικά προηγούμενα που σχετίζονται με το αντικείμενο εργασίας της Άξτελ ή το επαγγελματικό της λεξιλόγιο («πελατειακή σχέση», «προσωπική σήμανση») – έλλειψη που ίσως οδηγήσει κάποιον να τη χαρακτηρίσει ως περιττή ασθένεια. Όμως κάτι τέτοιο θα αποτελούσε παρερμηνεία της αμιγούς ιδιαιτερότητας ενός σύγχρονου γραφείου, ενός εργοστασίου ιδεών που βασίζεται στην ικανότητα δεκάδων χιλιάδων εργαζομένων να επικοινωνούν σωστά μεταξύ τους προκειμένου να ικανοποιήσουν τις ανάγκες ανυπόμονων και απαιτητικών πελατών και άρα, κατ’ επέκταση, μίας οντότητας εξαιρετικά ευάλωτης σε εμφύλιες διαμάχες, στη μικρόψυχη απόκρυψη πληροφοριών μεταξύ τμημάτων, στη δημιουργία δηλητηριωδών μνησικακιών ως προς τις ανισότητες σε θέματα αμοιβών, στην εμφάνιση πιτυρίδας στους γιακάδες στελεχών, στο συλλαβισμό των απαρεμφάτων στις ανακοινώσεις της εταιρείας και στην πρόταση μιας ιδρωμένης παλάμης κατά την υπογραφή κρίσιμων συμβολαίων – και άρα μίας οντότητας που δεν είναι υπεράνω της συλλογικής ανακούφισης που ενυπάρχει διακριτικά σε βραδιές καραόκε ή σε σχέδια τύπου «Εργαζόμενος του Μήνα», που ανταμείβουν τους νικητές με κρουαζιέρες σε ποτάμια και γεύματα με τον πρόεδρο του διοικητικού συμβουλίου.
5.
Για κάμποσο διάστημα προσπαθώ να συναντήσω τον εν λόγω πρόεδρο, αλλά πρώτα είναι στη Ρωσία, μετά στην Ινδία κι έπειτα στις Ηνωμένες Πολιτείες, αν και κατά τη διάρκεια της τελευταίας περιόδου, είμαι σίγουρος ότι τον είδα να μπαίνει σ’ ένα ασανσέρ στα κεντρικά του Λονδίνου. Έπειτα για κάποιο διάστημα είναι επάνω, αλλά πολύ απασχολημένος για να με δει, ώσπου τελικά μου προσφέρεται μισή ώρα για να του μιλήσω σχετικά με το μέλλον της εταιρείας και τις προκλήσεις του επαγγέλματος.
Καθόμαστε απέναντι ο ένας στον άλλο σ’ ένα άδειο δωμάτιο, όπου μας επιτηρεί ο επικεφαλής του τμήματος Δημόσιων Σχέσεων, με το σκοπό της παρουσίας του να είναι ασαφής, εκτός ίσως για να υπογραμμίσει ότι πρέπει να φερθώ προσεκτικά.
Μία επίδειξη επιδερμικής προσήνειας κρύβει ελάχιστα την έλλειψη υπομονής του προέδρου για τους συγγραφείς. Αυτό το πρωί, όπως και κάθε άλλη εργάσιμη, σηκώθηκε στις πέντε, πήγε για τρέξιμο επί σαράντα λεπτά και ήταν στο γραφείο του πριν από τις επτά. Διοικεί πάνω από 12.000 άτομα που βρίσκονται σε γραφεία στη Δανία, το Καμερούν, την Ινδία, τη Σενεγάλη, τη Σουηδία, τη Σκοτία, την Αλβανία, τη Βόρεια Ιρλανδία, τη Μολδαβία και τη Νότια Αφρική.
Όμως παρά τη θέση του, έχει αποκηρύξει σχεδόν όλα τα εργαλεία και τα σύμβολα της εξουσίας του. Παντού είναι γνωστός με το μικρό του όνομα. Δε διαθέτει ιδιωτικό αεροσκάφος ούτε σοφέρ. Μοιράζεται τη γραμματέα του. Παίρνει τρένο για να έρθει στη δουλειά. Δεν έχει καν δικό του γραφείο. Οι αρχιτέκτονες του σχέδιασαν ένα με θέα τον Πύργο του Λονδίνου, αλλά εκείνος επέμεινε να βρίσκεται στη μέση ενός απλού ορόφου μ’ ένα γραφείο που δε διαφέρει από ενός εκπαιδευόμενου. Το μόνο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι μία πλαστικοποιημένη πλακέτα δεξιά του τηλεφώνου, όπου υπάρχει τυπωμένη μία φράση από κάποια ομιλία του Θίοντορ Ρούζβελτ, όπου ο πρόεδρος μιλούσε περί της ανάγκης κάθε ανθρώπου να πασχίζει για διάκριση και «αν αποτύχει, τουλάχιστον να το κάνει ενώ προσπαθεί σκληρά, ώστε η θέση του να μην είναι ποτέ ανάμεσα σ’ εκείνες τις ψυχρές και άτολμες ψυχές που δε γνωρίζουν από νίκη ή ήττα».
Η θέα του προεδρικού γραφείου φέρνει στο νου το ποίημα «Οι προϊστάμενοι» (1948) του Ο. X. Όντεν:
Τις παλιές κακές ημέρες, άσχημα δεν ήταν τόσο:
Στην κορυφή της κλίμακας ήταν τερπνό να κάθεσαι. Η επιτυχία σήμαινε πάρα πολλά – νωχέλεια και τεράστια γεύματα, παλάτια πιότερα γεμάτα με αντικείμενα, βιβλία, κορίτσια, άλογα, τόσα που όλα τους να μην τα προλαβαίνεις, και να σε ανεβάζουν στα ψηλώματα απ’ όπου έβλεπες τους άλλους να πεζοπορούνε.
Όμως ο Όντεν γνώριζε πού κατευθυνόταν η ηγεσία. Σε σύγχρονους καιρούς αναρωτήθηκε,
Θα μπορούσε ένας ζωγράφος να απεικονίσει έναν ν’ ανεβαίνει θριαμβικά
από μια λίμνη, σε δελφίνι επάνω, ολόγυμνος,
και να τον προστατεύει μια των χερουβίμ ομπρέλα;
Φυσικά, η εξουσία δεν έχει εξαφανιστεί εντελώς· απλώς έχει αναδιαμορφωθεί. Υποδυόμενος τον απλό υπάλληλο, ο πρόεδρος έχει περισσότερες δυνατότητες να διατηρήσει την ανωτερότητά του. Οι υφιστάμενοί του εκτιμούν την ειλικρίνεια με την οποία υποκρίνεται ότι μοιράζεται την τύχη τους, ενώ κατ’ ιδίαν αναγνωρίζει ότι μόνο η πειστική επίδειξη φυσιολογικότητας τον αποτρέπει από το να είναι ποτέ ξανά φυσιολογικός.
Ο πρόεδρος έχει επίσης αναγκαστεί να εγκαταλείψει το δικαίωμά του να προστάζει βάζοντας τις φωνές. Δεν μπορεί να επιπλήξει τους απόφοιτους της Σχολής Διοίκησης. Το μόνο εργαλείο που του έχει απομείνει είναι η πειθώ. Τρεις με τέσσερις φορές το μήνα, σε διάφορες γωνιές της αυτοκρατορίας του, ανεβαίνει στο βήμα, βγάζει το σακάκι, στρέφει το βλέμμα σ’ ένα ακροατήριο τριών χιλιάδων λογιστών και, με φόντο μια σειρά τσιτάτα που προβάλλονται σε γιγαντοοθόνη, τους λέει πόσο αξιοθαύμαστοι επαγγελματίες είναι, προτού προχωρήσει έντεχνα στη διατύπωση βελτιωτικών προτάσεων για τις μεθόδους τους, με τρόπο ταπεινό και ικετευτικό που θυμίζει ιερέα σε περίοδο μειωμένης πίστης.
Είναι φανερό ότι η επιτυχία στη δουλειά του θα βασιστεί τελικά λιγότερο σε οτιδήποτε ίσως κάνει και πιο πολύ στο κατά πόσο θα είναι τυχερός ώστε η βασιλεία του να συμπέσει με την ύπαρξη αίσιων ρευμάτων στην οικονομική ιστορία. Μοιάζει με στρατηγό στο πεδίο της μάχης που αγωνίζεται μάταια να διατηρήσει μία επίφαση ελέγχου ανάμεσα στο χάος πυρομαχικών που εκρήγνυνται σποραδικά.
Ίσως ο πρόεδρος να διαισθάνεται τις ανησυχίες μου. Μοιάζει να θεωρεί τη συνέντευξή μας όχι ευκαιρία για μετάδοση χρήσιμων πληροφοριών αλλά επικίνδυνη δοκιμασία της ικανότητάς του να αποφύγει να πει οτιδήποτε που αργότερα θα μπορούσε να τον στοιχειώσει – με άλλα λόγια, να είναι όσο το δυνατόν πιο βαρετός. Επιμένει να μου μιλάει με τον ίδιο ευχάριστο αλλά απρόσωπο τόνο, λες και απευθύνεται σε κάποιο ακροατήριο. Του ζητάω να μου μιλήσει για το μέλλον της εταιρείας: «Κανένας δεν τρέφει αυταπάτες ότι αντιμετωπίζουμε ορισμένες σημαντικές προκλήσεις. Ωστόσο, δεν υπάρχει αμφιβολία στις σκέψεις όλων ότι έχουμε ορισμένες εξαιρετικές ευκαιρίες». Ποιες οι φιλοδοξίες του για τους υπαλλήλους του; «Όλοι οι άνθρωποί μας και οι συνεργάτες θέλουν να ανήκουν σε έναν κερδοφόρο, επιτυχημένο οργανισμό, έναν οργανισμό που κερδίζει σε μερίδιο αγοράς και άρα δημιουργεί αυξανόμενες ευκαιρίες για όλους τους ανθρώπους του». Του αρέσει να ταξιδεύει; «Έχουμε την τύχη να αποτελούμε ήδη μέρος μίας επιτυχημένης παγκόσμιας επιχείρησης, αλλά οφείλουμε να κάνουμε περισσότερα για να υπηρετήσουμε καλύτερα τον παγκόσμιο οργανισμό μας και την παγκόσμια αγορά». Σε τι διαφέρει η εταιρεία του από τους ανταγωνιστές; «Οι άνθρωποί μας είναι το στίγμα μας στα μάτια των πελατών και η διαφοροποιημένη εμπειρία ενός πελάτη μπορεί να δημιουργηθεί μόνο αν οι άνθρωποί μας ενστερνίζονται τις αξίες μας».
Ύστερα από είκοσι λεπτά, μπαίνω στον πειρασμό να τον ρωτήσω ποια ήταν η τελευταία φορά που τον ενόχλησε η κύστη του σε κάποιο ραντεβού. Όμως ίσως να μιλάει έτσι όχι τόσο επειδή θέλει να κρατήσει μυστικά, αλλά επειδή μετά από τόσα χρόνια που γυρίζει τον κόσμο, αναπνέει κλιματιζόμενο αέρα και προΐσταται συνεδρίων, η προσωπικότητά του έχει γίνει κούφια. Ίσως και να έχουν περάσει δέκα χρόνια από την τελευταία φορά που έμεινε μόνος σ’ ένα δωμάτιο δίχως τίποτα να κάνει. Νιώθω τη βαρεμάρα μου να μετατρέπεται σε οίκτο για κάποιον που θα περίμενε κανείς ότι δεν υπάρχουν και πολλοί λόγοι για να τον οικτίρεις.
6.
Φτάνει η ώρα του μεσημεριανού, φέρνοντας τη θελκτική μυρωδιά τηγανητού φαγητού που υψώνεται από το αίθριο στους επάνω ορόφους. Οι εργαζόμενοι μπορούν να μάθουν για το πιάτο ημέρας από το εσωτερικό ηλεκτρονικό δίκτυο. Τις Παρασκευές υπάρχει «φρέσκο ψάρι πανέ με σάλτσα ταρτάρ και μια φέτα λεμόνι»· τις Τετάρτες έχει συνταγές με κάρα και τις Πέμπτες υπάρχει «ψητό με γαρνιτούρα». Προκειμένου οι υποψήφιοι καταναλωτές να αποφύγουν την όποια ανεπιθύμητη καθυστέρηση στην ουρά, μία κάμερα μεταδίδει ζωντανή εικόνα από το χώρο.
Ωστόσο, δεν καταφέρνουν όλοι να χαλαρώσουν την ώρα του μεσημεριανού φαγητού. Στον τελευταίο όροφο του κτιρίου, σε μία σειρά από ιδιωτικές τραπεζαρίες, τα ανώτερα στελέχη αναλαμβάνουν τον περίπλοκο στόχο να εξασφαλίσουν εκατομμύρια σε αμοιβές από αντιπροσώπους των μεγαλύτερων επιχειρήσεων της χώρας, ενώ ταυτόχρονα υποκρίνονται ότι δεν τους ενδιαφέρει τίποτα πέρα από τις πρόσφατες διακοπές και την εκπαίδευση των παιδιών τους. Αν και τα ποσά που διακυβεύονται εδώ είναι ασύγκριτα μεγαλύτερα από εκείνα που απασχολούν τους απλούς υπαλλήλους και όσους κάνουν τηλεφωνικές πωλήσεις ικετεύοντας για πελατεία στους κάτω ορόφους, τα μεγαλο-στελέχη έχουν μάθει να υιοθετούν τη γαλήνια και απόμακρη έκφραση γιατρών ή καθηγητών πανεπιστημίου.
Ο Μαρκ, ο μέτοχος που γευματίζει στην ανατολική πτέρυγα, τελειοποίησε την προσέγγισή του σ’ ένα εκπαιδευτικό σεμινάριο με τίτλο «Επικοινωνία με τον πελάτη», σκοπός του οποίου ήταν να βοηθήσει τους συμμετέχοντες να αναπτύξουν τις Ε ικανότητές τους: Εμπιστοσύνη, Εμπορευσιμότητα, Επικοινωνία, Επιτηδειότητα και Επιμονή. Το σεμινάριο έγινε σ’ ένα ξενοδοχείο στην άκρη ενός δάσους έξω από το Νορθάμπτον, όπου κατά τη διάρκεια ενός βραδινού μαθήματος, ένα ζευγάρι αλεπούδες κοιτούσε απ’ το παράθυρο τον Μαρκ που καθόταν στο τραπέζι μ’ ένα χάρτινο πιάτο και πλαστικά μαχαιροπίρουνα, προβάροντας το σωστό τρόπο να γευματίζει μ’ ένα φανταστικό πελάτη.
Τώρα, απέναντι του κάθεται ένας πραγματικός πελάτης ονόματι Άραν, ανώτερο οικονομικό στέλεχος του τρίτου μεγαλύτερου παρασκευαστή οδοντιατρικού εξοπλισμού της Βρετανίας. Η συζήτηση έχει κολλήσει. Το πρώτο πιάτο δεν έχει φτάσει ακόμα και οι άντρες έχουν ήδη μιλήσει για το κρίκετ, τη λίμνη Κόμο, τους αγώνες της Φόρμουλα Ένα, τη σχετική αναποτελεσματικότητα των ηλιακών συσσωρευτών και τα περιστέρια του Λονδίνου. Ο Μαρκ αισθάνεται ιδιαίτερα κουρασμένος σήμερα αφού επέστρεψε σπίτι αργά χθες βράδυ από ένα συνέδριο της βιομηχανίας πετρελαιοειδών στο ξενοδοχείο Μάρριοτ του Αμπερντίν, με θέμα τους μηχανισμούς χρήσης προθεσμιακών swap και οψιόν για την εγγύηση δανείων και προκαταβολικής ρευστότητας για τη χρηματοδότηση του κόστους ανάπτυξης. Τουλάχιστον η θέα απ’ το παράθυρο είναι εντυπωσιακή και αρκετά λεπτά αφιερώνονται στον εντοπισμό του μεγάρου Λόυντς. Επίσης, στους τοίχους υπάρχουν έργα τέχνης. Στην εταιρεία αρέσει η τέχνη και όταν μετακόμισε στα νέα κεντρικά γραφεία, έδωσε σε μία εταιρεία αγοραστών τέχνης την εντολή να τοποθετήσει σχεδόν παντού προκλητικά και αξιοπερίεργα έργα νεαρών καλλιτεχνών. Κατά συνέπεια, στην τραπεζαρία υπάρχει η μεγάλη φωτογραφία μιας αγελάδας που μοιάζει να πέφτει σ’ ένα λασπωμένο καφετί ποτάμι. Η σκηνή θα μπορούσε να είναι στην Ινδία· η αγελάδα θα μπορούσε να κάνει απόπειρα αυτοκτονίας.
Στο μεταξύ, ο Γκιγέρμε ασχολείται με το σερβίρισμα. Σαράντα δύο ετών, από το Μπαγκέ της Νότιας Βραζιλίας, έχει προσ-ληφθεί από μία εξωτερική εταιρεία τροφοδοσίας για να σερβίρει κατά τη διάρκεια των μεσημεριανών και βραδινών γευμάτων. Γενικότερα έχει συναντηθεί με ανώτερα στελέχη εταιρειών όπως ο Όμιλος Άξον, η Μπρέιβχαρτ Επενδυτική, η Ντά-να Πετρόλιουμ, η Ιντάγκο Πετρόλιουμ, ο Όμιλος Ομίγκα Νταϊαγκνόστικς και η Ζαϊτρόνικ ΠιΕλΣι – αν και πιο δίκαιο θα ήταν να πούμε ότι είχε βρεθεί στον ίδιο χώρο μαζί τους για σύντομο χρονικό διάστημα, αφού είναι μάλλον απίθανο να έχουν κάποια ιδιαίτερη ανάμνηση αυτού του όμορφου, καστανομάτη πατέρα έξι παιδιών, που κάποτε είχε αφήσει μπροστά τους ένα ψωμάκι πασπαλισμένο αλεύρι από κάποιο ασημένιο καλάθι.
Σήμερα το πρώτο πιάτο είναι λιγκουίνι με καβούρι και στη συνέχεια φιλέτο τόνου με ψητές πατάτες. Η πρόσληψη του Μαρκ ώστε να σκέφτεται για λογαριασμό σας κοστίζει πεντακόσιες λίρες την ώρα, ενώ ο Γκιγέρμε διατίθεται μόλις προς επτά λίρες – διαφορά που εξηγείται όχι μόνο από την ιστορία και τη σχετική ευημερία των χωρών καταγωγής των δύο άντρων αλλά επίσης και από τις τριετείς νομικές σπουδές του Μαρκ, τα δύο επιπλέον χρόνια στο κολέγιο ΒΡΡ στο Κιγκς Κρος ώστε να αποκτήσει εμπειρία στις ΑΕΔ (Αρχές Ελέγχων και Δηλώσεων), τη συμμετοχή του ως μέλους στην Ένωση Ορκωτών Λογιστών και τα δεκαπέντε χρόνια προϋπηρεσίας, καθώς προαγόταν από βοηθός σε επόπτη, από επόπτης σε βοηθό διευθυντή, από διευθυντής σε ανώτερο διευθυντικό στέλεχος και τέλος από συνεταίρος σε μέτοχο.
Πολλούς μήνες αργότερα, με τη βοήθεια εισιτηρίων για την παράσταση Cosifan tutti και τα εγκαίνια μιας έκθεσης με τοπιογραφίες του Ρενουάρ, ο Άραν θα ανταποκριθεί θετικά στις προσεκτικά διατυπωμένες παρακλήσεις του Μαρκ περί χρημάτων. Από την πλευρά του ο Γκιγέρμε θα βρεθεί να επαναπατρίζεται παρά τη θέλησή του μετά τη λήξη της βίζας παραμονής που διέθετε.
7.
Η ώρα μετά το μεσημεριανό είναι αλλόκοτα ήσυχη, λες και η πανάρχαια ανάμνηση του μεσημεριανού ύπνου πνίγει τη φυσιολογική ενεργητικότητα της μέρας. Στον έβδομο όροφο οι υπάλληλοι κάθονται στα γραφεία τους συγκεντρωμένοι στα πληκτρολόγια και τα έγγραφά τους. Κατά καιρούς ζωντανεύουν κάποιοι εκτυπωτές παράγοντας σελίδες που αναδίδουν την υπερφυσικά έντονη και παρατεταμένη ζεστασιά φρεσκοψημένων κουλουριών.
Αψηφώντας τη διάχυτη ομαλότητα της ανοιχτής διαρρύθμισης του χώρου, όπου τα γραφεία ορίζονται μόνο από ψυχρά ακρωνύμια όπως ML6W.246, οι υπάλληλοι έχουν επιτύχει να προσδώσουν μία αδιόρατη μοναδικότητα στον προσωπικό χώρο εργασίας τους. Σε πίνακες φελλού υπάρχουν καρφιτσωμένες οικογενειακές φωτογραφίες, καθώς και κούπες και μπιχλιμπίδια, αναμνηστικά αθλητικών ομάδων και ταξιδιωτικών προορισμών. Σκύβοντας, κάποιος μπορεί να δει πόσοι από αυτούς έχουν βγάλει τα παπούτσια τους και τρίβουν τα καλτσοφορεμένα πόδια τους μπρος πίσω στο χαλί, κίνηση που παράγει όχι μόνο μία αξιοπερίεργη τριβή ινών πλούσιων σε νάιλον με αντίστοιχες βαμβακερές, αλλά επίσης και την εντύπωση ότι, έστω και με τρόπο ασήμαντο, υπάρχει μία παραβίαση κανόνων και η δημιουργία μιας υποψίας σπιτικής οικειότητας στον εργασιακό χώρο.
Οι βετεράνοι του γραφείου είναι ειδήμονες στην οικειοποίηση του περιβάλλοντος χώρου. Ξέρουν πού να κρύβουν το φαγητό τους στις κοινόχρηστες κουζίνες και πώς να προγραμματίσουν τις επισκέψεις τους στις τουαλέτες ώστε να μειώσουν το ρίσκο της υποχρεωτικής συζήτησης πάνω απ’ το νιπτήρα με κάποιο συνάδελφο δίπλα στον οποίο κάθονται τελευταία, στη γεμάτη οσμές και ένταση ατμόσφαιρα ενός θαλαμίσκου. Εκρήξεις παραγωγικής δραστηριότητας εναλλάσσονται με διευθετήσεις γευμάτων, ενημερώσεις περί ερωτικών σχέσεων και καυστικές αναλύσεις των θεατρινισμών κινηματογραφικών αστέρων και δολοφόνων. Οι στιγμές της μέρας που αφιερώνονται στην παραγωγή εσόδων είναι ελάχιστες, ενώ από την άλλη οι περισσότερες σχετίζονται με ονειροπολήσεις και ξεκούραση.
Έξω απ’ τα παράθυρα υπήρχε κόσμος που περπατούσε δίπλα στο ποτάμι με σπορ ρούχα. Η χαλαρότητά τους κάνει κάποιον να αναρωτιέται για τη βαθύτερη λογική της δουλειάς που ξεδιπλώνεται μέσα στο κτίριο. Ωστόσο, τα μεγάλα ερωτήματα έχουν τη συνήθεια να μοιάζουν άσχετα όταν κάποιος βρίσκεται εν μέσω μιας δραστηριότητας· κάποιος εργαζόμενος απλώς ετοιμάζει ένα έγγραφο για μια συνάντηση στις τέσσερις ή επειδή το ζήτησε ο Αντρέ ή το χρειάζεται η Κατρίν για μια παρουσίαση στην Μπανγκαλόρ. Από την άλλη, οι λογιστές είναι ειδικοί στο να συνοψίζουν το νόημα της επαγγελματικής μας ζωής. Η εταιρεία αποκομίζει το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων της από την ικανότητα των υπαλλήλων της να ετοιμάζουν ετήσιους ισολογισμούς που δηλώνουν, ακολουθώντας μακροσκελείς αιτιολογικές εκθέσεις σχετικές με λειτουργικά περιουσιακά στοιχεία, αποδείξεις κεφαλαίου, δάνεια και παθητικά, ότι ολόκληρη η χρονιά μπορεί να συνοψιστεί ως εξής:
Τρέχον έτος (σε £) Προηγούμενο έτος (σε £)
Κύκλος εργασιών 50.739.954 30.719.640
Μεικτά κέρδη 10.305.392 7.003.417
Οι αριθμοί αυτοί εκφράζουν μια αλήθεια για τη ζωή στο γραφείο το ίδιο αδιάσειστη -κι όμως, τελικά, όχι λιγότερο άσχετη ή ενοχλητική- με την αλαζονική υπενθύμιση ενός εξελικτικού βιολόγου ότι σκοπός της ύπαρξής μας είναι η αναπαραγωγή των γονιδίων μας. Η ψυχρότητα των δηλώσεων απλώς υπογραμμίζει το βαθμό στον οποίο η παραγωγή χρήματος δεν είναι παρά μια δικαιολογία, ώστε οι υπάλληλοι να κάνουν άλλα πράγματα, να σηκώνονται το πρωί απ’ το κρεβάτι, να μιλούν επιτακτικά μπροστά σε οθόνες προβολής διαφανειών, να βάζουν στην πρίζα φορητούς υπολογιστές σε δωμάτια ξένων ξενοδοχείων, να κάνουν παρουσιάσεις αναλύοντας μερίδια αγοράς και να αισθάνονται πόθο βλέποντας το γκρι μάλλινο κοντό παντελόνι της Κέιτι που φτάνει ως το γόνατο. Πολύ πριν φτάσουμε στο σημείο να βγάζουμε χρήματα, είχαμε επίγνωση της ανάγκης να είμαστε απασχολημένοι: γνωρίζαμε την ικανοποίηση από το στοίβαγμα τούβλων, το γέμισμα και το άδειασμα κουβάδων νερού, τη μεταφορά άμμου από μία τρύπα στην άλλη, αδιατάραχτοι από τον υψηλότερο στόχο των πράξεων μας.
8.
Σχετικά με το κοντό παντελόνι: η Κέιτι είναι η 22χρονη βοηθός του επικεφαλής του τομέα λιανικής της Βόρειας Ευρώπης. Σήμερα φτιάχνει το πρόγραμμα για την περιοδεία του αφεντικού της στη Σκανδιναβία σε δύο βδομάδες. Στο γραφείο της έχει ένα αντίτυπο του Ανακαλύψτε την Κοπεγχάγη. Του έχει κλείσει ένα ήσυχο δωμάτιο ψηλά στο ξενοδοχείο Ιμπίριαλ της πόλης και έχει προγραμματίσει πρωινό στις 7:30 με σήμαντικά στελέχη του τοπικού γραφείου, μεταξύ των οποίων οι Σόρεν Στρομ, Λας Σκοβ Κρίστενσεν και Μόρτεν Στόκολμ Μπουλ.
Όμως η Κέιτι ίσως είναι το μόνο άτομο στο χώρο που μπορεί να επικεντρωθεί σε οτιδήποτε άλλο πέρα από τη σαγηνευτική φύση του προσώπου και του σώματός της. Τόσο επίμονες και ανάρμοστες είναι οι σκέψεις που προκαλεί η ομορφιά της, ώστε είναι εύκολο να της συμπεριφερθεί κανείς με αυστηρότητα και ανυπομονησία που θα μπορούσε να εκληφθεί ως αδιαφορία, μέχρι και αγένεια. Ωστόσο, ο κώδικας συμπεριφοράς της εταιρείας δηλώνει κατηγορηματικά: «Έχουμε μηδενική ανοχή σε φαινόμενα σεξουαλικής παρενόχλησης στον εργασιακό χώρο. Η σεξουαλική παρενόχληση περιλαμβάνει μειωτικά σχόλια για την εμφάνιση ενός ατόμου· ανήθικα σχόλια- ερωτήσεις σχετικές με τη σεξουαλική ζωή ενός ατόμου- και φυσική επαφή που παραβιάζει την αξιοπρέπεια ενός ατόμου ή δημιουργεί ένα απειλητικό, εχθρικό, μειωτικό, ταπεινωτικό ή προσβλητικό εργασιακό περιβάλλον γι’ αυτό».
Επιφανειακά, ο κώδικας μοιάζει συνολικά και αξιοθαύμαστα να ενδιαφέρεται για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των αθώων ατόμων. Ωστόσο, ίσως υπάρχει ένα περισσότερο κυνικό και λιγότερο αλτρουιστικό στοιχείο σε αυτή την άτεγκτη παράγραφο, αφού αυτό που στην πραγματικότητα προστατεύεται ίσως δεν είναι ένα συγκεκριμένο άτομο που δέχεται μία ανήθικη συμπεριφορά αλλά η ίδια η εταιρεία. Τα συναισθήματα που προκαλούνται από το παντελόνι της Κέιτι είναι εμπρηστικά επειδή απειλούν να υπονομεύσουν ολόκληρο το σκεπτικό της εταιρείας. Κινδυνεύουν να φέρουν στο φως μία ενοχλητική αλήθεια: πόσο περισσότερο ενδιαφέρον ίσως βρίσκουμε το να κάνουμε σεξ από το να εργαζόμαστε.
Δεν υπάρχει τίποτα το περίεργο στο φθόνο της εταιρείας. Ιστορικά, κάθε κοινωνία βρέθηκε αναγκασμένη να ρυθμίσει το σεξουαλικό ένστικτο προκειμένου να επιτύχει κάτι. Μονάχα η αγαθή πίστη στο πόσο ανοιχτόμυαλοι είμαστε μας εμποδίζει να αναγνωρίσουμε πόσο βαθιά στους κώδικες συμπεριφοράς πρέπει να θαφτεί η παλιομοδίτικη σεξουαλική καταπίεση.
Όμως ταυτόχρονα, και παραδόξως, αυτή η καταπίεση έχει δυσανάλογα σεξουαλικές συνέπειες, αφού αποτελεί ουσιαστικό συστατικό του ερωτισμού που ευημερεί εντονότερα εκεί ακριβώς όπου θεωρείται περισσότερο απαγορευμένος. Το δέκατο τέταρτο αιώνα υπήρχαν ελάχιστα μέρη τόσο σεξουαλικά φορτισμένα όσο τα μοναστήρια της Θεομήτορος, όπως υπάρχουν ελάχιστα σκηνικά σήμερα τόσο λάγνα όσο τα πλαστικοποιημένα κοινά γραφεία των εταιρειών μας. Για το σύγχρονο κόσμο το γραφείο είναι ό,τι το μοναστήρι για τη μεσαιωνική χριστιανοσύνη: μία ενάρετη αρένα με ασύγκριτη ικανότητα διέγερσης της επιθυμίας.
Αν αυτά τα δύο ιδρύματα έχουν επιβάλει αυστηρές τιμωρίες σε όσους εμφανίζουν σημάδια παραβατικής συμπεριφοράς, είναι επειδή το καθένα αποτελεί, ή αποτελούσε, πυρήνα των πλέον πολύτιμων κοινωνικών αξιών: της διδασκαλίας του Ιησού από τη μία και του χρήματος από την άλλη. Για το γραφείο το χρήμα είναι ό,τι ο Θεός για το μοναστήρι – και ανεξάρτητα αν η βιολογική επιθυμία καταδικάζεται με τη γλώσσα ενός κώδικα σεξουαλικής παρενόχλησης ή με όρους περί αμαρτίας και Σατανά, η ιεροσυλία είναι ισάξια, αφού τολμά να αρνείται τους κανόνες, υπονοώντας θρασύτατα ότι στον κόσμο ίσως και να υπάρχουν πολυτιμότερα στοιχεία, και περισσότερο κυρίαρχα, από τις τιμές των μετοχών ή το Σωτήρα,
Η καταπίεση έχει αντίκρισμα σε έναν τομέα τουλάχιστον: όπως είναι λογικό, το γραφείο και το μοναστήρι έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα δημοφιλή στη φαντασία των πορνογράφων. Δεν πρέπει να μας προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι τα ερωτικά μυθιστορήματα της πρώιμης σύγχρονης εποχής ήταν συντριπτικά επικεντρωμένα σε ακολασίες και μαστιγώματα μεταξύ του κλήρου σε ναούς και παρεκκλήσια, όπως και η σύγχρονη διαδικτυακή πορνογραφία ασχολείται υπερβολικά με πεολειχίες και σοδομισμούς που γίνονται από υπαλλήλους γραφείων με φόντο κουβούκλια και υπολογιστές.
9.
Το γραφείο αρχίζει να αδειάζει στις έξι και μία ώρα αργότερα έχουν απομείνει μόνο όσοι εργάζονται σε επείγουσες παρουσιάσεις και δηλώσεις, κάποιοι απ’ αυτοΰς αντιμέτωποι με πολλές ώρες ακόμα στα γραφεία τους, με μια διακοπή για αναψυκτικά και πίτσες κατά τη μία το πρωί.
Ο ήλιος πλησιάζει στη δύση του ρίχνοντας ένα πορτοκαλί φως στις τζαμαρίες του πύργου. Τι επιτεύχθηκε σήμερα; Ένας υπάλληλος συμβουλέυσε έναν πελάτη για τις φορολογικές επιπλοκές της εισαγωγής μήλων από τη Σλοβενία. Ένας άλλος έγραψε ένα κείμενο συγκρίνοντας τους φόρους επί των πωλή-σεων πέντε χωρών της Δυτικής Αφρικής. Ένας τρίτος μοίρασε κονκάρδες και καταχώρισε τριακόσιες εισερχόμενες κλήσεις. Τα επιτεύγματα αυτά δίχως αμφιβολία θα χάσουν μέρος της σημασίας τους με την πάροδο του χρόνου. Σε τρία χρόνια από τώρα, το ημερολόγιο του απογεύματος της εικοστής ενάτης Ιουλίου θα είναι σχεδόν ακατανόητο, όταν κάποτε είχε χωριστεί σε αυστηρά ημίωρα διαστήματα, αφιερωμένα σε ραντεβού με συναδέλφους που τα ονόματα και τα πρόσωπά τους θα είναι πλέον συγκεχυμένα.
Ένας υπάλληλος των Συμβουλευτικών Υπηρεσιών κατευθύνεται προς το σταθμό Λόντον Μπριτζ για να πάρει το τρένο για Κεντ, αφού πρώτα σταματά σε ένα σούπερ-μάρκετ για ένα μπουκάλι κρασί κι ένα στήθος κοτόπουλου με σάλτσα τυριού. Όλη μέρα δεν έφυγε απ’ το κτίριο, αφού ήταν απασχολημένος φτιάχνοντας μία ανάλυση για την επένδυση που έκανε μία αμερικάνικη διαγνωστική εταιρεία και απαντώντας σε ηλεκτρονικά μηνύματα συναδέλφων για ένα έργο στο Ντένβερ. Εκπλήσσεται, βγαίνοντας από το κλιματιζόμενο αίθριο, με το πόσο ζεστά είναι έξω, πόσο παμπάλαιο δείχνει το ποτάμι, πόσοι ζωντανοί άνθρωποι υπάρχουν, πόσο διαφορετικοί είναι μεταξύ τους και τι ρούχα φοράνε.
Στο τρένο απόψε έχει μισό βαγόνι στη διάθεσή του, κάτι που αποτελεί εξαίρεση. Κάνει την ίδια διαδρομή εδώ και δώδεκα χρόνια. Στο καλοκαιρινό φως που λιγοστεύει, όταν η μυρωδιά κομμένου γρασιδιού μπαίνει απ’ το παράθυρο καθώς διασχίζει την εξοχή, πέφτει θύμα της νοσταλγίας. Ανεβάζει τα πόδια στο απέναντι κάθισμα και επιστρέφει σε άλλα βράδια σχεδόν όμοια με το σημερινό, με την ίδια θερμοκρασία και καθαρότητα, που ανήκαν όμως στην περίοδο που η μητέρα του ακόμα ζούσε, τα παιδιά του δεν είχαν γεννηθεί και δεν είχε χωρίσει. Αναλογίζε-ται όλα όσα υπήρξαν δύσκολα, αχρείαστα και λυπηρά, αλλά από μία απόσταση, από μία ήρεμη και ευχάριστα πλεονεκτική οπτική ως προς τις ατέλειες και τις χαμένες ευκαιρίες του, λες και η ζωή του δεν ήταν παρά μία κακή αισθηματική ταινία με τον ίδιο μισοσυμπαθητικό, μισοαποκρουστικό ήρωα. Έχει φτάσει στην ηλικία των αναμνήσεων, ενώ ακριβώς εκείνη τη στιγμή, κάπου στα διάσπαρτα σπίτια απ’ έξω, υπάρχει ένα δεκαεξά-χρονο αγόρι για το οποίο αυτό θα είναι το βασικό καυτό καλοκαίρι του πόθου και την ανακάλυψης, αυτό που θα θυμάται σε τριάντα χρόνια σ’ ένα τρένο που δεν έχει κατασκευαστεί ακόμα, αλλά παραμένει ως μετάλλευμα σιδήρου στους κόκκινους λόγγους της δυτικής αυστραλιανής ερήμου.
Το διαμέρισμα είναι ήσυχο και ένοχο. Τίποτα δεν κουνήθηκε εδώ την ώρα που, στις όχθες του Τάμεση, ο λογιστής συναντούσε κόσμο από το τμήμα της τεχνολογίας πληροφοριών και προσπαθούσε να ελέγξει τα νεύρα του μ’ έναν εκπαιδευόμενο. Προσέχει την πετσέτα που πέταξε βιαστικά στον καναπέ μετά το πρωινό ντους. Η πρόκληση βρίσκεται στο να ξέρεις πώς να ολοκληρώσεις μία τέτοια μέρα. Το μυαλό του έπρεπε να είναι συγκεντρωμένο λόγω όσων συνέβαιναν στο γραφείο. Τώρα το μόνο που υπάρχει είναι ησυχία και η λανθασμένη ένδειξη της ώρας που αναβοσβήνει στο φούρνο μικροκυμάτων. Αισθάνεται λες κι έπαιζε στον υπολογιστή ένα παιχνίδι που δοκίμαζε ανελέητα τα αντανακλαστικά του, ώσπου ξαφνικά βγήκε το καλώδιο απ’ την πρίζα. Είναι ανυπόμονος και ανήσυχος αλλά ταυτόχρονα εξαντλημένος και ευάλωτος. Δεν είναι σε θέση να ασχοληθεί με οτιδήποτε σημαντικό. Φυσικά, είναι αδύνατο να διαβάσει, αφού ένα κανονικό βιβλίο δε θα απαιτούσε μόνο χρόνο, αλλά κι έναν άδειο συναισθηματικό χοίρο γύρω από το κείμενο, όπου θα μπορούσαν να προκόψουν και να ξεδιαλυθούν συνειρμοί και ανησυχίες. Στη ζωή του μάλλον θα μπορέσει να κάνει καλά μόνο ένα πράγμα.
Για το συγκεκριμένο συνδυασμό κούρασης και νευρικής ενεργητικότητας η μόνη πραγματοποιήσιμη λύση είναι το κρασί. Ο πολιτισμός του γραφείου δε θα ήταν εφικτός χωρίς τις δύσκολες απογειώσεις και προσγειώσεις αποτέλεσμα του καφέ και του αλκοόλ. Η τελική προσέγγιση θα γίνει υπό την καλοκάγαθη καθοδήγηση ενός χιλιανού Καμπερνέ και την υπνωτική, εντελώς απροβλημάτιστη αφήγηση των παραπτωμάτων και των κατακλυσμών της μέρας στις βραδινές ειδήσεις.
by Αντικλείδι , https://antikleidi.com