Η Σχολή των Αθηνών


Θυμάμαι σαν να ΄ναι χτες, την προσπάθειά του καθηγητή μας στο Πανεπιστήμιο, στο μάθημα Φιλοσοφία της Επιστήμης, να εξηγήσει τις διαφορές στη σκέψη του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, μέσω του παραδείγματος του βέλους που πετά, και για το ποια δύναμη το τροφοδοτεί για να το κινεί.

Όταν είχε χρειαστεί κάποτε κι εγώ να εξηγήσω, με ένα απλό παράδειγμα, τη διαφορά του τρόπου σκέψης Πλάτωνα και Αριστοτέλη, της ιδέας και της πραγματικότητας, του άυλου και του υλικού, του αόρατου και του ορατού, της θεωρίας και της πράξης, χρησιμοποίησα αντίστοιχα μια γνωστή παροιμία, με τον τρόπο όμως που την έλεγε η γιαγιά μου:

«Κάποιο λάκκο έχει η φάβα, και ρουφά το λάδι μέσα».

Διότι οι παλαιοί ερμήνευαν τα πράγματα με τον τρόπο της ιδέας, όπως δηλαδή προσπαθούσε να τα ερμηνεύσει και ο Πλάτωνας. Έτσι στην περίπτωση που ρίχνεις λάδι μέσα στη φάβα και αυτό απορροφάται συνεχώς, σε οδηγεί να βγάλεις το αυθαίρετο συμπέρασμα ότι η φάβα έχει λάκκο και το ρουφάει μέσα. Αυτή η ερμηνεία, παρόλο που έχει μια ποιητικότητα, μια καλλιτεχνικότητα και μια επιστημονικότητα σχεδόν ισάξια με την ανακάλυψη μιας μαύρης τρύπας που ρουφά μέσα το φως, δεν μπορεί να έχει πραγματική βάση. Κι αυτό διότι ξέρουμε από τις ιδιότητες κάποιων σωμάτων, μεταξύ των οποίων και της φάβας, πώς λειτουργούν σαν διαλυμένη ουσία μέσα σε διαλύτη. Άρα το μίγμα λαδιού-φάβας ομογενοποιείται συνεχώς με την αύξηση της ποσότητας του λαδιού αραιώνοντάς το ελάχιστα λόγω της πυκνότητας της φάβας, δείχνοντας ότι όλο το λάδι απορροφάται. Για τον Πλάτωνα και τη γιαγιά μου λοιπόν η φάβα έχει λάκκο, για τον Αριστοτέλη και εμένα είναι αραίωση πυκνού διαλύματος.

Όταν βρέθηκα κάποιο ορθόδοξο Πάσχα στη Ρώμη, δεν ήταν δυνατόν να μην επισκεφτώ το μουσείο του Βατικανού, όπου εκεί εκτίθεται ο περίφημος πίνακας του Ραφαέλο «Η Σχολή των Αθηνών». Σε αυτόν τον πίνακα απεικονίζονται  στην αρχαία Αγορά του Δήμου, ο γέρο Πλάτωνας και ο νεαρότερος Αριστοτέλης να έχουν μια μικρή συζήτηση. Ο τρόπος που έχει απεικονίσει ο σοφός Ραφαήλ τους δυο σοφούς της αρχαιότητας εμπερικλείει τον τρόπο σκέψης τους. Με μια εικόνα έχει αποδώσει αυτά που ίσως να χρειαζόμασταν χίλιες λέξεις να πούμε γι’ αυτούς τους δύο: Ο Πλάτωνας να δείχνει με το δείκτη τον ουρανό, ο δε Αριστοτέλης με την παλάμη τη Γη. Η ιδέα και η ποιητική αίσθηση, γοητευτική μα αναπόδεικτη εναντίον του απτού, χειροπιαστού, αποδεδειγμένου, γήινου συμπεράσματος.

Ο πίνακας είναι το προτελευταίο έκθεμα στο μουσείο του Βατικανού. Το τελευταίο είναι η Καπέλα Σιστίνα του Μικελάντζελο, ενώ πρώτο είναι η μούσα Καλλιόπη. Για να τον δεις πρέπει λοιπόν να διανύσεις ατέλειωτα χιλιόμετρα διαδρόμων, στο χώρο και το χρόνο, με εκθέματα, με Πάπες και τιάρες που κατά βάθος δεν σ’ ενδιαφέρουν. Μετά από σχεδόν δυο ώρες πορείας ανάμεσα σε πλήθος κόσμου, που μου φαινόταν πολύς (οι γνώστες λέγανε πως ήταν λίγος, καθώς την προηγούμενη βδομάδα ήταν το καθολικό Πάσχα και τότε έπρεπε να ήσουν εδώ να έβλεπες τι θα πει πολύς), φτάσαμε και στο πολυπόθητο έργο τέχνης.

Οι νέες σκέψεις που γεννήθηκαν τότε αφορούσαν την προοπτική του πίνακα, το πώς δηλαδή με ένα ζωγραφικό τέχνασμα ο ζωγράφος αποδίδει επάξια το βάθος της τρίτης διάστασης, η οποία σε έναν πίνακα ζωγραφικής είναι λες και έχει διπλωθεί πάνω στις άλλες δύο διαστάσεις. Σε ένα καμβά λοιπόν δύο διαστάσεων έχουν απεικονιστεί και οι τρεις διαστάσεις του χώρου που ο ανθρώπινος νους αντιλαμβάνεται. Λείπει μονάχα η διάσταση του χρόνου.


Μήπως όμως ο χρόνος, που δείχνει να κυλά στον τρισδιάστατο χώρο, είναι το τέχνασμα του νου για να αποδώσει τις υπόλοιπες διαστάσεις χώρου που δεν αντιλαμβανόμαστε και όμως οι επιστήμονες λένε ότι υπάρχουν; Μήπως τελικά ο χρόνος δεν είναι τίποτα άλλο παρά η «προοπτική» του τρισδιάστατου χώρου ώστε να αποδοθούν στον ανθρώπινο νου οι υπόλοιπες διπλωμένες διαστάσεις;

Ποιος ξέρει… Κάποιο λάκκο θα έχει η φάβα…

***

Δημήτρης Μαργαρίτης, μουσικός-φυσικός, συγγραφέας των βιβλίων “Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΟΤΗΤΑΣ – ΣΧΕΤΙΚΙΣΤΙΚΗ ΝΟΥΒΕΛΑ” και “ΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΟΥ HEIFETZ & ΑΛΛΑ  ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ ΑΝΑΙΡΕΣΕΩΝ” που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Γρηγόρη

Αντικλείδι , https://antikleidi.com

Σχετικά Άρθρα

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -


- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -