Θεώρησε ότι η εμπειρία είναι αρκετή για να τον διαφωτίσει: μπορεί κάποιος να διδάξει αυτό που αγνοεί εάν ο μαθητής χειραφετηθεί, δηλαδή εάν αναγκαστεί να χρησιμοποιήσει τη νοημοσύνη του. Δάσκαλος είναι εκείνος που κλείνει τη νοημοσύνη μέσα σε έναν αυθαίρετο κύκλο απ’ όπου θα βγει μόνο εάν η ίδια κρίνει ότι είναι αναγκαίο.
Για να χειραγωγήσει κάποιος έναν αδαή, χρειάζεται και αρκεί να είναι ο ίδιος χειραγωγημένος, δηλαδή να έχει συνείδηση της πραγματικής δύναμης του ανθρώπινου πνεύματος. Ο αδαής θα μάθει μόνος του αυτό που ο δάσκαλος αγνοεί εάν ο δάσκαλος πιστέψει ότι το μπορεί κι αν τον υποχρεώσει να ενεργοποιήσει την ικανότητά του: ο κύκλος της ομόλογης δύναμης, απέναντι στον κύκλο της αδυναμίας που συνδέει το μαθητή με το δάσκαλο που επεξηγεί κατά την παλαιά μέθοδο (την οποία στο εξής θα αποκαλούμε Παλαιό Δάσκαλο).
Αλλά η σχέση των δυνάμεων είναι πολύ ιδιαίτερη. Ο κύκλος της αδυναμίας βρίσκεται πάντοτε εκεί, είναι οι ίδιες οι διεργασίες της κοινωνίας, οι οποίες κρύβονται πίσω από την προφανή διαφορά μεταξύ άγνοιας και επιστήμης. Ο κύκλος της δύναμης, απ’ την άλλη, ασκεί επίδραση μόνο εφόσον είναι δημοφιλής. Όμως εμφανίζεται μόνο ως ταυτολογία ή παραλογισμός. Πώς θα καταλάβει επιτέλους ο σοφός δάσκαλος ότι μπορεί να διδάξει αυτό που αγνοεί εξίσου καλά με εκείνο που ήδη γνωρίζει; Θα εκλάβει αυτή την αύξηση της πνευματικής δύναμης μόνο ως υποτίμηση των γνώσεών του. Και ο αδαής, από την πλευρά του, δεν θεωρεί τον εαυτό του ικανό να μάθει μόνος του, και ακόμα λιγότερο ικανό να διδάξει έναν αδαή. Οι απόκληροι του κόσμου της διανόησης συνυπογράφουν την ετυμηγορία του αποκλεισμού τους. Εν ολίγοις, ο κύκλος της χειραφέτησης πρέπει να ξεκινήσει.
Εκεί βρίσκεται το παράδοξο. Γιατί αν το σκεφτεί κανείς λιγάκι, η «μέθοδος» που προτείνει είναι η πιο παλιά απ’ όλες και δεν παύει να επιβεβαιώνεται κάθε μέρα και σε όλες τις περιστάσεις όπου ένα άτομο πρέπει να αποδώσει κάτι που γνωρίζει, χωρίς όμως να κατέχει τον τρόπο να το εξηγήσει. Δεν υπάρχει άνθρωπος στη γη που να μην έχει μάθει κάτι από μόνος του και χωρίς δάσκαλο που να του εξηγεί. Ονομάζουμε αυτό τον τρόπο εκμάθησης «καθολική διδασκαλία» και μπορούμε να το δικαιολογήσουμε:
Στην πραγματικότητα, η καθολική διδασκαλία υπάρχει από τη γέννηση του κόσμου παράλληλα με κάθε εξηγητική μέθοδο. Ουσιαστικά μόνη της αυτή η διδασκαλία διαμόρφωσε κάθε σπουδαίο άνθρωπο.
Αλλά να πού έγκειται το μυστήριο:
Κάθε άνθρωπος έζησε αυτή την εμπειρία χίλιες φορές, και όμως ποτέ κανείς δεν σκέφτηκε να πει σε κάποιον άλλον: Έμαθα πολλά πράγματα χωρίς εξηγήσεις, νομίζω ότι μπορείτε κι εσείς… Ούτε εγώ ούτε κανείς άλλος στον κόσμο δεν τόλμησε ποτέ να το χρησιμοποιήσει για να διδάξει τους άλλους.
Για την νοημοσύνη του καθενός, η οποία βρίσκεται σε λήθαργο, θα ήταν αρκετό να πει κανείς: Age quod agis, συνέχισε αυτό που κάνεις, «μάθε το γεγονός, μιμήσου το, γνώρισε μόνος σου τον εαυτό σου, είναι η φυσική εξέλιξη». Επανάλαβε μεθοδικά τη μέθοδο του τυχαίου που έδωσε αξία στη δύναμή σου. Η ίδια νοημοσύνη τίθεται σε λειτουργία σε όλες τις εκφάνσεις του ανθρώπινου πνεύματος.
Αλλά αυτό είναι το πιο δύσκολο άλμα. Όλος ο κόσμος εφαρμόζει την εν λόγω μέθοδο κατ’ ανάγκη, αλλά κανείς δεν θέλει να το παραδεχτεί, κανείς δεν θέλει να αναλογιστεί την πνευματική επανάσταση που αυτή συνεπάγεται. Το κοινωνικό πλαίσιο, η τάξη των πραγμάτων τής απαγορεύουν να αναγνωριστεί ως αυτό που είναι: η πραγματική μέθοδος για να μάθει και να εκτιμήσει κανείς τις ικανότητές του. Χρειάζεται να τολμήσει να την αναγνωρίσει και να επιδιώξει την ανοιχτή επαλήθευση της δύναμής της. Χωρίς εκείνη, η μέθοδος της αδυναμίας, δηλαδή ο Παλαιός Δάσκαλος, θα διαρκέσει όσο και η τάξη των πραγμάτων.
Ποιος θα ήθελε να ξεκινήσει;
Εκείνη την εποχή, υπήρχαν αρκετοί άνθρωποι με καλή διάθεση που ασχολούνταν με την εκπαίδευση του λαού: οι άνθρωποι της τάξης ήθελαν να τον βγάλουν από τις κτηνώδεις ορέξεις του, οι άνθρωποι της επανάστασης ήθελαν να τον βοηθήσουν να αντιληφθεί τα δικαιώματα του. Οι άνθρωποι της προόδου εύχονταν να περιορίσουν με την παιδεία το χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις. Οι άνθρωποι της βιομηχανίας ονειρεύονταν να δώσουν στα καλύτερα λαϊκά μυαλά τα μέσα που θα τα αναβαθμίσουν κοινωνικά.
Ολες αυτές οι καλές προθέσεις συναντούσαν ένα εμπόδιο: οι λαϊκοί άνθρωποι έχουν λίγο χρόνο και ακόμα λιγότερα χρήματα για να αφιερωθούν σε αυτή την κατάχτηση. Επίσης αναζητούνταν τα οικονομικά μέσα για να δοθεί τουλάχιστον η μόρφωση που, ανάλογα με την περίπτωση, κρίνεται αναγκαία και αρκετή για τη αναβάθμιση του εργατικού δυναμικού. Ανάμεσα στους προοδευτικούς και τους ανθρώπους της βιομηχανίας, μία μέθοδος γινόταν σεβαστή, η αλληλοδιδακτική. Επέτρεπε να συγκεντρωθεί σε έναν τεράστιο χώρο ένας μεγάλος αριθμός μαθητών χωρισμένων οι τμήματα, οι οποίοι διευθύνονται από τους πιο προχωρημένους, που έχουν προβιβαστεί στην τάξη των πρωτόσχολων. Έτσι, οι εντολές και το μάθημα του δάσκαλου, με την αντικατάστασή του από τους πρωτόσχολους, μεταδίδονταν ακτινωτό σε όλα τα υπό εκπαίδευση άτομα. Η οξυδέρκεια άρεσε στους φίλους της προόδου: γι’ αυτόν το λόγο η γνώση εξαπλώνεται από τα υψηλά στρώματα στους πιο απλούς ανθρώπους. Έπειτα ακολουθούν η ευτυχία και η ελευθερία.
Για τον Ζακοτό, αυτού του είδους η πρόοδος χαλιναγωγείται. Βελτιωμένη σχολή ιππασίας, έλεγε. Ονειρευόταν κάτι άλλο για τη διδασκαλία στην αλληλοδιδακτική μέθοδο: ότι κάθε αδαής μπορούσε να γίνει δάσκαλος για κάποιον άλλο αδαή, ο οποίος θα του αποκάλυπτε την πνευματική του δύναμη.
Πιο συγκεκριμένα, εκείνο που τον απασχολούσε δεν ήταν η εκπαίδευση του λαού: εκπαιδεύουμε τους νεοσύλλεκτους που επιστρατεύονται κάτω από μια σημαία, τους κατώτερους που οφείλουν να κατανοήσουν τους κανόνες, το λαό τον οποίο επιθυμούμε να κυβερνήσουμε – το αντιλαμβανόμαστε προοδευτικά, χωρίς το θείο δίκαιο και σύμφωνα μόνο με την ιεράρχηση των ικανοτήτων. Το πρόβλημά του ήταν η χειραφέτηση: να μπορεί κάθε άνθρωπος να αντιληφθεί το μεγαλείο του ανθρώπου, να εκτιμήσει τις πνευματικές του ικανότητες και να αποφασίσει πώς θα τις αξιοποιήσει.
Οι φίλοι της εκπαίδευσης εγγυόντουσαν ότι αυτή ήταν η προϋπόθεση για την πραγματική ελευθερία. Αφού αναγνώρισαν ότι όφειλαν να προσφέρουν εκπαίδευση στο λαό, έπαψαν να φιλονικούν γι’ αυτό που θα του πρόσφεραν. Ο Ζακοτό δεν καταλάβαινε τι σόι ελευθερία μπορούσε να προκύψει για το λαό από το έργο των εκπαιδευτών του. Αντιθέτως, θεωρούσε πως εμφανιζόταν μια νέου είδους αποβλάκωση. Οποίος διδάσκει χωρίς να χειραφετεί αποβλακώνει. Και όποιος χειραφετεί δεν χρειάζεται να ανησυχεί γι’ αυτό που πρέπει να μάθει ο χειραφετημένος, θα μάθει ό,τι θέλει, ίσως και τίποτα. Θα καταλάβει ότι μπορεί να μάθει επειδή η ίδια νοημοσύνη δημιουργεί όλα τα έργα της ανθρώπινης τέχνης και επειδή ένας άνθρωπος μπορεί πάντοτε να καταλάβει τα λόγια ενός άλλου ανθρώπου.
Ο τυπογράφος του Ζακοτό είχε έναν γιο ανίκανο. Ήταν απελπισμένος ότι δεν θα καταφέρει τίποτα. Ο Ζακοτό του δίδαξε εβραϊκά. Στη συνέχεια, το παιδί έγινε εξαίρετος λιθογράφος. Τα εβραϊκά καθεαυτά δεν πρέπει να του χρησίμευσαν ποτέ σε τίποτα – εκτός από το ότι γνώριζε εκείνο που αγνοούσαν πάντα τα πιο προικισμένα και μορφωμένα μυαλά: δεν ήταν όμως λόγω της εβραϊκής γλώσσας.
Τα πράγματα ήταν λοιπόν ξεκάθαρα: δεν επρόκειτο για μέθοδο που θα δίδασκε το λαό, επρόκειτο για μια αγαθοεργία που δήλωνε στους φτωχούς ότι μπορούσαν να καταφέρουν όλα όσα μπορεί ένας άνθρωπος. Η δήλωση ήταν αρκετή. Ο Ζακοτό αποφάσισε να αφοσιωθεί σε αυτό. Κήρυττε ότι μπορεί κανείς να διδάξει αυτό που αγνοεί και ότι ένας πατέρας, φτωχός και αδαής, μπορεί, αν είναι χειραφετημένος, να μορφώσει τα παιδιά του χωρίς τη βοήθεια δασκάλου που επεξηγεί. Και υπέδειξε τον τρόπο για την καθολική διδασκαλία: μαθαίνουμε κάτι και συσχετίζουμε με αυτό όλο τα υπόλοιπα σύμφωνα με την ακόλουθη αρχή: όλοι οι άνθρωποι έχουν την ίδια νοημοσύνη.
Στη Λουβέν, τις Βρυξέλλες και τη Χάγη ανησύχησαν από το Παρίσι και τη Λιόν πήραν την ταχυδρομική άμαξα. Ήρθαν από την Αγγλία και την Πρωσία για να μάθουν τα νέα, πήγαν να τα μεταδώσουν στην Αγία Πετρούπολη και τη Νέα Ορλεάνη. Οι φήμες έφτασαν μέχρι το Ρίο ντε Τζανέιρο. Για πολλά χρόνια είχε ξεσπάσει διαμάχη, και η δημοκρατία της γνώσης έτρεμε συθέμελα.
Κι όλα αυτά επειδή ένας άνθρωπος του πνεύματος, ένας διάσημος επιστήμονας και ενάρετος οικογενειάρχης αποτρελάθηκε λόγω άγνοιας της ολλανδικής γλώσσας.
Ζακ Ρανσιέρ: Ο αδαής δάσκαλος (Πέντε μαθήματα πνευματικής χειραφέτησης)
Το 1818, ο Ζοζέφ Ζακοτό, ένας εξόριστος Γάλλος δάσκαλος στο Πανεπιστήμιο της Λουβέν, ανακάλυψε μια αντισυμβατική μέθοδο διδασκαλίας που έσπειρε τον πανικό στη μορφωμένη Ευρώπη. Μη γνωρίζοντας φλαμανδικά, ο Ζακοτό κατάφερε να διδάξει στα γαλλικά Φλαμανδούς μαθητές που δεν γνώριζαν γαλλικά. Η γνώση, συμπέρανε ο Ζακοτό, δεν είναι απαραίτητη στη διδασκαλία, ούτε η εξήγηση απαραίτητη στη μάθηση. Τα αποτελέσματα αυτού του ασυνήθιστου πειράματος παιδαγωγικής τον οδήγησαν στη διαπίστωση ότι όλοι οι άνθρωποι είναι εξίσου νοήμονες. Βασισμένος σε αυτήν τη διαπίστωση, ο Ζακοτό επινόησε μια φιλοσοφία και μια μέθοδο που ονόμασε πνευματική χειραφέτηση, μια μέθοδο που επιτρέπει, για παράδειγμα, σε αναλφάβητους γονείς να διδάξουν οι ίδιοι τα παιδιά τους.
Με αυτό το βιβλίο ο Γάλλος φιλόσοφος Ζακ Ρανσιέρ επιτίθεται στις τρέχουσες εκπαιδευτικές και κοινωνιολογικές θεωρίες προτείνοντας μια ριζοσπαστική αναδιατύπωση των όρων εξασφάλισης της ισότητας αλλά και της ελευθερίας.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
- Felix και Victor Racier, «Enseignement universel. Emancipation intellectuelle», Journal de philosophie panecastique, 1838, σ. I 55.
- Μετά από αυτό, άρα ένεκα αυτού. (Σ,τ.Ε.)
- Μετά τη Γαλλική Επανάσταση καθιερώθηκε νέο ημερολόγιο. Εδώ πρόκειται για το έτος 1792. (Σ.τ.Μ.)
- 4 Sommaire des leqons publiques de M. Jacotot sur les principes de universel: δημοσιεύτηκε από τον J.S. Van de Weyer, Βρυξέλες, 1822, σ. II.
- Enseignement universel longue rnaternelle, 6η έκδ., Παρίσι, 1836, σ. 448- και Journal de /‘emancipation intellectuelle, τ III, σ 121
- Enseignement universe! longue etrongere, 7η έκδ., Παρίσι, 1829, σ. 219
Αντικλείδι , https://antikleidi.com
Συναφές:
Σερ Φράνσις Μπέικον – Για τις Σπουδές
Paulo Freire – Ποια νομίζετε ότι είναι τα προσόντα ενός προοδευτικού δασκάλου;
