Η οικογενειακή θεραπεία στο χώρο της ψυχικής υγείας άρχισε να αναπτύσσεται, στα μισά του 19ου αιώνα (Κολέτση & Τράγου, 2014) και επικεντρώθηκε αποκλειστικά στην οικογένεια και στις σχέσεις των μελών της. Όμως από τα τέλη του 20ού αιώνα έως σήμερα, η οικογενειακή θεραπεία ως κλάδος της ψυχολογίας έχει διευρύνει τους στόχους της, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση και στην εμπλοκή εξω-οικογενειακών συστημάτων, ως εξίσου σημαντικών για την κατανόηση και την ερμηνεία του οικογενειακού συστήματος.
Έτσι, πολλοί οικογενειακοί ψυχοθεραπευτές από όλα τα μοντέλα οικογενειακής ψυχοθεραπείας (οικογενειακό-ψυχαναλυτικό, οικογενειακό-γνωσιακό, θεραπεία εστιαζόμενη σε θετικές λύσεις, αφηγηματικό οικογενειακό, κλπ) ερευνούν το σχολικό, κοινοτικό, πολιτισμικό και πολιτικό σύστημα στο οποίο εντάσσεται η οικογένεια και μέσα στο οποίο λειτουργούν τα μέλη της. Αυτό διαφοροποιεί το οικογενειακό από τα άλλα μοντέλα θεραπείας, καθώς κάποια από αυτά μπορεί ενδεχομένως να συλλέξουν πληροφορίες από τον ίδιο το θεραπευόμενο, αλλά σπάνια θα έρθουν σε επαφή με το μακρόκοσμό του.
Αποτελέσματα ερευνών στο χώρο της οικογενειακής θεραπείας έχουν δείξει ότι όσο πιο πολλά συστήματα μελετώνται τα οποία σχετίζονται με την οικογένεια ως σύστημα, τόσο πιο ακριβείς και επιτυχείς είναι οι παρεμβάσεις που πραγματοποιούνται για το σύστημα αυτό (Lidle, Bray, Levant & Santisteban, 2001∙ Markowitz, 1997∙ Rowe & Liddle, 2003).
Επιπλέον, η διεύρυνση των συστημάτων και η μελέτη της επίδρασής τους στην οικογένεια επιτρέπουν στον ψυχοθεραπευτή να διερευνήσει το αν και σε ποιο βαθμό το πρόβλημα που παρουσιάζεται στο οικογενειακό σύστημα είναι όντως απόρροια της παθολογίας του συστήματος αυτού και όχι συνέπεια της δυσλειτουργίας κάποιου ευρύτερου εξωτερικού συστήματος (Hare-Mustin, 1978). Για παράδειγμα, η διάγνωση της κατάθλιψης σε ένα άτομο μπορεί να μην αποτελεί δυσλειτουργία του οικογενειακού περίγυρου αλλά αποτέλεσμα ενός ανασφαλούς, αρνητικού και απαιτητικού εργασιακού περιβάλλοντος.
Photo credit: Celestine Chua / Foter / Creative Commons Attribution 2.0 Generic (CC BY 2.0)
Ο ψυχοθεραπευτής, μέρος του οικογενειακού συστήματος
Μεταγενέστερες θεωρίες της οικογενειακής θεραπείας έχουν δώσει έμφαση στο ρόλο του ψυχοθεραπευτή ως αναπόσπαστου μέρους του συστήματος της οικογένειας. Σύμφωνα με αυτές τις θεωρίες, ο ψυχοθεραπευτής δεν μπορεί να παραμείνει αποστασιοποιημένος, ουδέτερος ή απροκατάληπτος ως προς το σύστημα που μελετά (Hoffman, 2002). Αντιθέτως, αποτελεί έναν ενεργό μέτοχο στη δημιουργία αυτού του συστήματος (οικογένειας και ψυχοθεραπευτή).
Το παραπάνω αποτελεί ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της οικογενειακής θεραπείας και διαφοροποιό στοιχείο από τα υπόλοιπα είδη ψυχοθεραπείας. Ο ψυχοθεραπευτής εμπλέκεται άμεσα στο οικογενειακό θεραπευτικό σύστημα, αλλά και επηρεάζει ενεργά το σύστημα που μελετά, για δύο κυρίως λόγους:
Πρώτον, η κατανόηση του ψυχοθεραπευτή ως προς το οικογενειακό σύστημα αποκαλύπτει περισσότερο τις δικές του αντιλήψεις για την οικογένεια, κι αυτό γιατί οι περιγραφές του αντανακλούν αυτά τα στοιχεία της οικογένειας που εκείνος θεωρεί πιο αξιόλογα και χρήσιμα.
Δεύτερον, ο τρόπος με τον οποίο ο ψυχοθεραπευτής αλληλεπιδρά με το σύστημα επηρεάζει τη συμπεριφορά και τη στάση των μελών της οικογένειας (Bateson, 1991). Δηλαδή ο ψυχοθεραπευτής που σχετίζεται με την οικογένεια με απόμακρο και ψυχρό τρόπο θα δημιουργήσει διαφορετικές συμπεριφορές στα μέλη της οικογένειας, εν αντιθέσει με έναν άλλον ο οποίος θα χρησιμοποιήσει άνετο και ζεστό τρόπο επικοινωνίας. Αυτό βεβαίως δε σημαίνει ότι ο ένας είναι καλύτερος από τον άλλον ως προς την αποτελεσματικότητα της θεραπείας.
Ο ψυχοθεραπευτής είναι θετικό να γνωρίζει το πώς η φυσική του παρουσία, συμπεριφορά, συναίσθημα κτλ. διαμορφώνουν τα αντίστοιχα χαρακτηριστικά στο θεραπευόμενο (οικογένεια). Επιπρόσθετα, να είναι γνώστης του πώς οι δικές του περιγραφές για την οικογένεια αντανακλούν τις προσωπικές του αξίες και τα πιστεύω του (Keeney, 1983).
Μύθοι και οικογενειακή ψυχοθεραπεία
Παρακάτω παρουσιάζονται συνοπτικά ορισμένοι μύθοι που έχουν αναπτυχθεί σχετικά με την οικογενειακή θεραπεία:
- Στην οικογενειακή θεραπεία είναι αναγκαίο να συμμετέχει όλη η οικογένεια.
- Όταν κάποιος συμμετέχει σε οικογενειακή θεραπεία, δεν ενδείκνυται να βρίσκεται ταυτοχρόνως και σε ατομική θεραπεία.
- Ο ρόλος του οικογενειακού ψυχοθεραπευτή περιορίζεται στην κατανόηση των αναγκών του συστήματος μόνο και όχι των ατομικών αναγκών του κάθε μέλους.
- Η μόνη διαφορά μεταξύ ατομικής και οικογενειακής θεραπείας όσον αφορά τη θεραπευτική διαδικασία είναι ο αριθμός των θεραπευομένων που συμμετέχουν.
- Στην οικογενειακή θεραπεία συμμετέχουν μόνο μέλη της πυρηνικής οικογένειας και όχι άτομα του ευρύτερου συγγενικού ή κοινωνικού περιβάλλοντός τους.
- Απώτερος στόχος του οικογενειακού ψυχοθεραπευτή είναι να παρέμβει και να ≪αποκαταστήσει≫ το σύστημα που εμφανίζει δυσλειτουργίες.
- Ένας ψυχοθεραπευτής εξειδικευμένος σε ένα μοντέλο ατομικής θεραπείας (π.χ., ψυχοδυναμικός, προσωποκεντρικός, γνωσιακός-συμπεριφοριστικός) μπορεί εκ των πραγμάτων να ασκεί οικογενειακή θεραπεία, χωρίς να χρήζει περαιτέρω εκπαίδευσης.
Βιβλιογραφία
Bateson, G. (1991). A sacred unity: further steps to an ecology of mind. New York, NY: Harper/Collins.
Hare-Mustin, R.T. (1978). A feminist approach to family therapy. Family process, 17, 181-194.
Hoffman, L. (2002). Family therapy: An intimate history. Norton.
Κολέτση, Μ. & Τράγου, Ε. (2014). Κλινική αξιολόγηση και συμβουλευτική: από την θεωρία στην πράξη. Καλέντης.
Lidle, H.A., Bray, J.H., Levant, R.F. & Santisteban, D.A. (2001). Family psychology intervention science: an emerging area of science and practice. Στο Liddle, H.A., Santisteban, D.A., Levant, R.F. and Bray, J.H. (eds), Family psychology: science based interventions, Washington DC: American Psychological Association
Markowitz, L. (1997). Ramon Rojano won’t take no for an answer. Family therapy networker, 21, 24-35.
Rowe, C.L. & Liddle, H.A. (2003). Substance abuse. Journal of marital and family therapy, 29, 97-120.
* Ελαφρώς διαμορφωμένο απόσπασμα από το βιβλίο των Κολέτση, Μ. & Τράγου, Ε. (2014). Κλινική αξιολόγηση και συμβουλευτική: Από την θεωρία στην πράξη. Καλέντης.
Δρ. Ελένη Τράγου,
ψυχολόγος www.mewe.gr Αποστολοπούλου 30, 15231, Χαλάνδρι.
Τηλέφωνο επικοινωνίας: 693-886-6447
by Αντικλείδι , https://antikleidi.com
Συναφές:
Το σύνδρομο της “ελληνικής οικογενειακής πολυκατοικίας”: Δυναμική & ψυχοπαθολογία
27 τρόποι με τους οποίους ο εγκέφαλός μας διαστρεβλώνει την πραγματικότητα
