Αριστοτέλης – Φόβος και θάρρος

8-brain-fear


Τώρα θα δείξουμε ποιοι άνθρωποι και ποια πράγματα προκαλούν το φόβο και σε ποια ψυχική κατάσταση βρίσκονται κείνοι που φοβούνται.

Ας δεχτούμε ότι φόβος είναι κάποια λύπη ή ταραχή που προέρχεται από την ιδέα πως πρόκειται να συμβεί κάποιο κακό, δηλ. κάποια καταστροφή ή μεγάλη λύπη. Αλήθεια, δεν προξενούν φόβο όλα τα κακά, λ.χ. δεν φοβάται κανείς αν θα είναι άδικος ή βραδύνους.

Ο φόβος προέρχεται μόνο όταν πρόκειται να συμβούν κακά που μπορούν να προξενήσουν μεγάλη λύπη ή καταστροφή κι αυτό όταν δεν πρόκειται να γίνουν πολύ αργότερα, (25) παρά βρίσκονται πολύ κοντά μας και πιστεύουμε ότι από τη μια στιγμή στην άλλη θα επέλθουν. Επειδή κανένας δεν φοβάται εκείνο που θα συμβεί αργότερα, ούτε καν το σκέπτεται.

Αφού λοιπόν αυτό το πράγμα είναι ο φόβος, κατ’ ανάγκη προξενούν φόβο εκείνα τα πράγματα που θεωρούνται ότι έχουν μεγάλη δύναμη να προξενούν καταστροφές και βλάβες από κείνες που προξενούν μεγάλη λύπη. (30) Και γι’ αυτό και οι ενδείξεις που προαναγγέλλουν τέτοια γεγονότα προκαλούν κι αυτές το φόβο, επειδή αποδείχνουν ότι, όπου να ‘ναι, θα συμβεί αυτό που φοβούμαστε. Εξάλλου αυτό το πράγμα, ότι δηλ. προσεγγίζουν τα πράγματα που φοβούμαστε, το ονομάζουμε κίνδυνο.

Λοιπόν, ανάμεσα στα πράγματα που προξενούν φόβο είναι και η οργή ή η έχθρα ανθρώπων που είναι σε θέση να μας κάνουν κακό. Επειδή, αφού μας μισούν ή είναι θυμωμένοι μαζί μας είναι φανερό πως επιθυμούν να μας βλάψουν ― και η επιθυμία λίγο απέχει από την εκτέλεση.fear

Φόβο επίσης προξενεί και η αδικία, όταν περιβάλλεται με ισχύ. Επειδή έναν άδικο άνθρωπο τον χαρακτηρίζουμε σαν άδικο ακριβώς από τις προθέσεις του.


[1382b] Προκαλεί επίσης φόβο και η αρετή που έχει υποστεί προσβολή και που είναι περιβεβλημένη με δύναμη. Επειδή είναι φανερό πως εξαιτίας της προσβολής έχει την πρόθεση να εκδικηθεί και, στην παρούσα περίσταση, έχει και τη δύναμη να το πράξει.

Επίφοβοι είναι ακόμα εκείνοι που φοβούνται αυτούς που έχουν τη δύναμη να κάνουν κάτι κακό, επειδή κατ’ ανάγκη κι αυτοί προετοιμάζουν αντίστοιχο κακό. Κι επειδή ο πολύς κόσμος είναι διεφθαρμένος και κατέχεται από τη δίψα του κέρδους, (5) ενώ φοβάται τον κίνδυνο, το ότι εξαρτάται κανείς από κάποιον άλλον είναι ικανό να προκαλέσει φόβο. Έτσι προκαλούν φόβο όσοι ξέρουν ότι κάναμε κάτι κακό, επειδή είναι ενδεχόμενο ή να μας καταδώσουν ή να μας εγκαταλείψουν.

Επίσης όσοι μπορούν να αδικήσουν προξενούν φόβο σε κείνους που μπορεί να αδικηθούν. Επειδή, συνήθως, όταν μπορούν οι άνθρωποι, αδικούν.

Επίφοβοι είναι επίσης εκείνοι που έχουν αδικηθεί (10) ή πιστεύουν ότι αδικούνται, επειδή αυτοί πάντοτε ζητάνε ευκαιρία για να εκδικηθούν.

Επίφοβοι είναι και κείνοι που έχουν ήδη αδικήσει, αν έχουν τη δύναμη, επειδή μπορεί να ξαναρχίσουν, καθώς φοβούνται αντίποινα. Έχουμε αλήθεια ειπεί πως κι αυτό είναι μια εύλογη αφορμή φόβου. Το ίδιο και οι ανταγωνιστές μας, εκείνοι που επιδιώκουν τον ίδιο σκοπό με μας, χωρίς να μπορεί να τον απολαύσουμε και οι δυο συγχρόνως. Επειδή, αυτοί που βρίσκονται κάτω από τέτοιες συνθήκες βρίσκονται σε αδιάλειπτο πόλεμο ανάμεσά τους.

Επίσης όσοι είναι επίφοβοι στους ισχυροτέρους μας είναι επίφοβοι και σε μας, (15) επειδή πολύ περισσότερο μπορούν να μας βλάψουν, αφού μπορούν να κάνουν κακό και στους ισχυροτέρους μας. Και για τον ίδιο λόγο είναι επίφοβοι εκείνοι που και οι ισχυρότεροί μας τους φοβούνται. Ακόμα και κείνοι που έχουν εξοντώσει ανθρώπους πιο ισχυρούς από μας. Αλλά, ακόμα, και όσοι επιτίθενται εναντίον ασθενεστέρων μας, επειδή αυτοί ή από τώρα είναι επικίνδυνοι, ή θα γίνουν όταν θ’ αυξηθεί η δύναμή τους.

Από τους ανθρώπους πάλι που έχουμε αδικήσει, δεν είναι τόσο επίφοβοι οι οξύθυμοι και κείνοι που εκδηλώνονται, (20) αλλά οι ήρεμοι, ύπουλοι και πονηροί. Επειδή οι άνθρωποι αυτού του είδους ποτέ δεν φανερώνονται αν πρόκειται τώρα σύντομα να μας εκδικηθούν και λοιπόν, ποτέ δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι πως ο κίνδυνος από μέρους των έχει απομακρυνθεί.

Κάθε τι που προκαλεί φόβο γίνεται ακόμα πιο επίφοβο, όταν το σφάλμα που έχουμε κάνει δεν είναι δυνατόν να το επανορθώσουμε, παρά, ή μας είναι ολότελα αδύνατο ή είναι δυνατό μάλλον στους αντιπάλους μας. Επίσης εκείνα τα πράγματα που ή δεν παίρνουν γιατρειά, ή η θεραπεία τους είναι πολύ δύσκολη. (25)

Και με λίγα λόγια επίφοβα είναι κείνα τα πράγματα που, όταν συμβαίνουν ή μέλλουν να συμβούν σε κάποιον άλλον, μας προκαλούν τον οίκτο μας.

be-greedy-when-others-are-fearful

Μπορούμε λοιπόν να ειπούμε ότι σχεδόν εκθέσαμε έως εδώ τα σπουδαιότερα παραδείγματα του πώς κι από ποια αίτια προέρχεται ο φόβος, και μένει τώρα να εξηγήσουμε σε ποια ψυχική κατάσταση βρίσκονται κείνοι που φοβούνται.

Αν λοιπόν ο φόβος περιέχει μέσα του την προσδοκία πως πρόκειται να πάθουμε κάποια καταστροφή, (30) είναι φανερό πως κανείς δεν φοβάται όταν νομίζει πως δεν πρόκειται να πάθει τίποτε και ακόμα κανείς δεν φοβάται εκείνα τα πράγματα που δεν πιστεύει πως θα τα πάθει, ούτ’ εκείνους τους ανθρώπους που δεν πιστεύει πως είναι δυνατόν να τον βλάψουν, ούτε αισθάνεται φόβο την εποχή όπου πιστεύει ότι δεν πρόκειται να του συμβεί κάτι κακό. Αναγκαστικά λοιπόν φοβούνται μόνον εκείνοι που πιστεύουν ότι πρόκειται να πάθουν κάτι και μάλιστα να πάθουν από ορισμένα πρόσωπα ορισμένο πάθημα σε ορισμένη εποχή.

hydra

[1383a] Και δεν πιστεύουν ότι πρόκειται να πάθουν κάτι εκείνοι που ευημερούν πάρα πολύ. Γι’ αυτό και γίνονται αυθάδεις, περιφρονητές και θρασείς. Στην κατάσταση αυτή περιέρχονται όσοι έχουν πλούτο, σωματική δύναμη, πολλούς φίλους ή ισχύ.

Δεν φοβούνται ακόμα εκείνοι που νομίζουν πως έχουν υποστεί όλα τα δεινά του κόσμου κι έχει μαυρίσει το μάτι τους, όπως π.χ. εκείνοι που υφίστανται ήδη βασανιστήρια. (5)

Πρέπει όμως ακόμα να έχουν και κάποια ελπίδα σωτηρίας κι αυτό ακριβώς προκαλεί την αγωνία τους. Απόδειξη ότι όποιος φοβάται σκέπτεται και παίρνει αποφάσεις για πράγματα για τα οποία δεν υπάρχει ελπίδα σωτηρίας. Πρέπει λοιπόν κι ο ρήτορας, όταν έχει συμφέρον να προξενήσει φόβο στους ακροατές του, να τους φέρει σε παρόμοια ψυχική κατάσταση, δηλ. να τους παρασταίνει πως πρόκειται να πάθουν κάτι κακό, επειδή και άλλοι, ισχυρότεροί τους έχουν πάθει τα ίδια. (10) Και να εξιστορεί τι παθαίνουν ή τι έπαθαν, και πώς το κακό τούς ήρθε από κείνους που δεν το περίμεναν και σε μια εποχή που δεν πίστευαν.

Και τώρα που δείξαμε τι είναι φόβος και ποια πράγματα είναι επίφοβα και σε ποια ψυχική κατάσταση βρίσκονται κείνοι που φοβούνται, απ’ όλα αυτά προκύπτει καθαρά (15) και τι είναι θάρρος και σε ποια πράγματα έχει κανείς θάρρος, καθώς και σε ποια ψυχική κατάσταση βρίσκονται οι θαρραλέοι.

Αλήθεια και το θάρρος είναι το αντίθετο από το φόβο και κείνο που προκαλεί θάρρος είναι το αντίθετο από κείνο που προκαλεί φόβο. Θάρρος λοιπόν είναι η ελπίδα που προέρχεται από την ιδέα ότι ζυγώνει η ώρα της σωτηρίας μας και ότι τα επίφοβα πράγματα, είτε δεν υπάρχουν καθόλου είτε βρίσκονται μακριά μας.courage_fear_confidence_aristotle_greeting_card-re51a8de7627742d2a743e9ba519cb7dd_xvuak_8byvr_512 (1)Εκείνο που μας δίνει θάρρος είναι η απομάκρυνση του κινδύνου και η προσέγγιση των πραγμάτων που μας παρέχουν ασφάλεια. (20) Και μπορούμε ν’ απαριθμήσουμε ανάμεσα στα πράγματα που μας δίνουν θάρρος και το ότι το κακό είναι δυνατό να επανορθωθεί και το ότι έχουμε βοήθεια ή πολλή ή μεγάλη, ή συγχρόνως και πολλή και μεγάλη.

Επίσης το ότι ούτε έχουμε αδικήσει, ούτε έχουμε αδικηθεί και είτε δεν έχουμε καθόλου ανταγωνιστές, είτε κείνοι που υπάρχουν δεν έχουν τη δύναμη να μας βλάψουν, είτε, ενώ έχουν τη δύναμη, όμως είναι φίλοι μας και μας έχουν ευεργετήσει ή έχουν ευεργετηθεί από μας. Ή ακόμα όταν υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που έχουν το ίδιο συμφέρον με μας, ή ισχυροί, ή πολλοί και συγχρόνως ισχυροί.

Aristotle_tutoring_Alexander

(25) Εκείνοι που είναι θαρραλέοι βρίσκονται στην ακόλουθη ψυχική κατάσταση. Είτε πιστεύουν ότι έχουν καταφέρει πολλά έως τώρα χωρίς να πάθουν τίποτα, είτε, αν πολλές φορές φτάσανε στο σημείο να πάθουν κακό, διέφυγαν. Επειδή οι άνθρωποι γίνονται άφοβοι, κατά δυο τρόπους. Είτε επειδή έχουν δοκιμάσει τον κίνδυνο, είτε επειδή πάντοτε βρήκαν τον τρόπο να διαφύγουν. Έτσι και στους κινδύνους της ζωής των ναυτικών (30) αποβλέπουν με θάρρος προς το μέλλον, από τη μια όσοι δεν έχουν πείρα, γιατί δεν τους έτυχε καμιά μεγάλη τρικυμία και από την άλλη εκείνοι που, με τη μεγάλη πείρα τους, μάθανε πώς να γλιτώνουν.

Θαρραλέοι είναι ακόμα, όταν αντιμετωπίζουν πράγματα που δεν εμπνέουν φόβο ούτε στους ομοίους των ούτε στους κατωτέρους των, ούτε σε κείνους από τους οποίους θεωρούν ότι είναι ισχυρότεροι. Και θεωρούν πως είναι ισχυρότεροι από κείνους τους οποίους έχουν νικήσει, ή αυτούς τους ίδιους ή ομοίους των ή τους ισχυροτέρους των. Έχουν θάρρος επίσης εκείνοι που πιστεύουν ότι διαθέτουν μεγαλύτερα ή περισσότερα προσόντα (35) και η υπεροχή τους σ’ αυτά τους κάνει επίφοβους.

[1383b] Και τα προσόντα αυτά είναι ο μεγάλος πλούτος, η στρατιωτική δύναμή τους, καθώς και των φίλων τους, η υπεροχή της χώρας και της πολεμικής προετοιμασίας της στο σύνολο ή στα σπουδαιότερα σημεία. Ακόμα θάρρος έχουν όσοι δεν έχουν αδικήσει κανέναν ή δεν έχουν αδικήσει πολλούς ή τέλος δεν έχουν αδικήσει εκείνους τους οποίους φοβούνται. Και γενικά έχουν θάρρος όσοι έχουν την εύνοια των θεών, (5) μ’ όποιον άλλο τρόπο κι αν εκδηλώνεται, και ιδίως άμα προέρχεται από οιωνούς και από χρησμούς.

Αλήθεια, η οργή δίνει θάρρος, το ότι πάλι δεν έχουμε αδικήσει αλλά έχουμε αδικηθεί προκαλεί την οργή και, εξάλλου, πιστεύεται ότι το Θείον βοηθεί εκείνους που αδικούνται. Τέλος έχουν θάρρος όσοι πιστεύουν πως αν επιχειρήσουν κάτι τι θα το επιτύχουν ή τουλάχιστον ότι δεν πρόκειται να πάθουν τίποτα ούτε αμέσως ούτε αργότερα. (10) Έτσι έχουμε εκθέσει όσα έπρεπε για το φόβο και για το θάρρος.

***

(ΑΡΙΣΤ Ρητ 1380b351383b10: Λόγος περὶ παθνΦόβος και θάρρος. ΜτφρΗ.ΦΗλιού. 1984. Η Ρητορική του ΑριστοτέληΑθήνα: Κέδρος.

Πηγή: greek-language

Αντικλείδι , https://antikleidi.com

Σχετικά Άρθρα

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -


- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -