«Σκέφτομαι το είναι χωρίς το ον, σημαίνει σκέφτομαι το είναι – Μάρτιν Χάιντεγκερ [1889-1976]
Η ζωή του
Ο Μάρτιν Χάιντεγκερ (Martin Heidegger) γεννήθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου του 1889 στο Μέσκιρχ της Γερμανίας. Σπούδασε θεολογία στο πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ. αλλά εγκατέλειψε τις θεολογικές σπουδές για να ασχοληθεί με τη φιλοσοφία. Δίδαξε αρχικά στο πανεπιστήμιο του Μάρμπουργκ και από το 1928 στο πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ, όπου έγινε πρύτανης τον Απρίλιο του 1933. μετά την άνοδο των ναζί στην εξουσία. Με τον πρώτο δημόσιο λόγο του εξύμνησε τον εθνικοσοσιαλισμό αλλά γρήγορα διαφώνησε με το ναζιστικό καθεστώς και εξωθήθηκε σε παραίτηση. Μετά την πτώση του Γ Ράιχ, του απαγορεύτηκε να διδάσκει μέχρι το 1951. Πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του σε ένα καταφύγιο στον Μέλανα Δρυμό, με μελέτη και περισυλλογή. Ο τάφος του βρίσκεται στο κοιμητήριο του Μέσκιρχ.
Το έργο του
Παρά το γεγονός ότι ο Χάιντεγκερ υπήρξε έντονα αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, η σημασία του έργου του είναι αναμφισβήτητα θεμελιώδης για τη σύγχρονη φιλοσοφική σκέψη. Ως σημαντικότερο έργο του θεωρείται το «Είναι και Χρόνος» 1927, στο οποίο εφάρμοσε τις αρχές της φαινομενολογίας του Χέγκελ στην οντολογία. Αλλά έργα του είναι: «Ο Καντ και το πρόβλημα της μεταφυσικής», «Η προέλευση του έργου τέχνης». «Εισαγωγή στη μεταφυσική». «Το ερώτημα σχετικά με την τεχνολογία». «0 δρόμος προς τη γλώσσα» κ.ά. Δύο θέματα τα οποία εμφανίζονται συχνά στα γραπτά του είναι η ποίηση και η τεχνολογία. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι υπήρξε δεινός μελετητής της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, η οποία αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για το έργο του. Τέλος, αρκετοί είναι εκείνοι που υποστήριξαν ότι η σκέψη του μεταστράφηκε μετά από το έργο «Είναι και Χρόνος», που ονομάστηκε «Die Kehre» («Η Στροφή»), Ο ίδιος, όμως, δεν αποδέχτηκε ποτέ αυτή την ερμηνεία.
Η διδασκαλία του
ο Χάιντεγκερ υπήρξε μαθητής του πατέρα της φαινομενολογίας, του Χούσερλ, και θεωρείται ο θεμελιωτής του υπαρξισμού. Ξεκινώντας από το κορυφαίο Πλατωνικό ερώτημα «τι εννοούμε όταν λέμε ον», το οποίο είχαν προσεγγίσει και οι προ-σωκρατικοί, αλλά στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε από τη δυτική μεταφυσική, προσπάθησε να εξετάσει την έννοια του όντος προσδιορίζοντας κατ’ αρχή την ανθρώπινη ύπαρξη, το υποκείμενο δηλαδή που καλείται να κατανοήσει αυτή την έννοια. Ο Χάιντεγκερ υπέδειξε μία ριζική διάκριση, που καθ’ εαυτή πέρασε απαρατήρητη μέσα στην ιστορία της φιλοσοφίας: τη διαφορά του όντος από το Είναι. Λέγοντας ον εννοούμε καθετί που «είναι». Όμως πώς ορίζεται το «είναι»; Για να ορίσεις το «είναι», πρέπει να χρησιμοποιήσεις το «είναι» μέσα στον ίδιο τον ορισμό του. Κάτι τέτοιο βέβαια, μοιάζει αδύνατο… «Το ότι δεν μπορεί όμως να δοθεί ορισμός για το “είναι” δεν μας απαλλάσσει από το ερώτημα για το νόημά του». Η ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης είναι να κατανοεί (ή να προσπαθεί να κατανοεί) το «είναι». Ο άνθρωπος που κατανοεί ή προσπαθεί να κατανοήσει το «είναι», αποτελεί για τον Χάιντεγκερ ένα ον (το οποίο είναι αυτό που είναι, με τη δυνατότητα να γίνει κάτι που ακόμη δεν είναι). Πρόκειται, δηλαδή για ένα ον σε μετάβαση, που επιδιώκει να γίνει αυτό που δεν είναι ακόμη. Η ανθρώπινη ύπαρξη περιορίζεται εντός των ορίων του υπαρκτού κόσμου. Ο άνθρωπος ως ύπαρξη που υπερβαίνει το «είναι» του μέσα στον κόσμο ονομάζεται από τον Χάιντεγκερ «είναι-εδώ» (Dasein). Είναι το ον που επειδή ακριβώς κατέχει μία εκ των προτέρων εποπτεία, έχει τη δυνατότητα να αποκαλύψει το «είναι» του όντος.
Στο σύνολό του, το έργο του Χάιντεγκερ άσκησε βαθύτατη επίδραση στη φιλοσοφία, τη θεολογία και τις κλασικές επιστήμες και συντέλεσε στην ανάπτυξη του υπαρξισμού, της ερμηνευτικής φιλοσοφίας και της θεωρίας της αποδόμησης.
Μια γεύση «Ο προσωρινός χαρακτηρισμός της θεμελιώδους δομής [Wesensbaues) της πεπερασμένης γνώσης έχει αποκαλύψει ένα πλήθος δομών (Strukturen). οι οποίες ενυπάρχουν στη σύνθεση. Στο βαθμό που η καθαρή αυθεντική σύνθεση περιέχει την ιδέα της γνώσης, η οποία κατά μία ορισμένη έννοια εμφανίζεται ως μη πεπερασμένη, το ερώτημα της δυνατότητας της οντολογίας γίνεται ακόμη πιο περίπλοκο για ένα πεπερασμένο ον. Τελικώς, οι ενδείξεις που αφορούν τη Βάση της πηγής των Βασικών αρχών της πεπερασμένης γνώσης και της εν δυνάμει ενότητάς τους, μας οδηγεί στο άγνωστο. Δεδομένης της φύσης του πρωταρχικού προβλήματος καθώς και της διάστασης της πιθανής αντιμετώπισής του, δεν αποτελεί έκπληξη ότι ο τρόπος με τον οποίο αποκαλύπτεται η προέλευση και ο τρόπος με τον οποίο ανατρέχουμε στη Βάση της πηγής, παραμένουν προς το παρόν απροσδιόριστοι».
[Από το «Ο Καντ και το πρόβλημα της μεταφυσικής»]