Την ώρα που βλέπετε τη λέξη Επίκουρος να προβάλλεται στην οθόνη, δεκάδες εκατομμύρια bits ψηφιακών πληροφοριών εμφανίζουν το κείμενο μέσα στο αντιληπτικό σας πεδίο, ενώ εκατοντάδες δισεκατομμύρια νευρώνες προσπαθούν να ερμηνεύσουν τις οπτικές πληροφορίες που συλλαμβάνει το οπτικό σας νεύρο.
Μια τεράστια αλληλεπίδραση φυσικών διεργασιών λαμβάνει χώρα, αποτελώντας τη βάση της εμπειρίας σας από την ανάγνωση αυτής της λέξης. Τα μηνύματα που μεταφέρονται στον εγκέφαλο μέσω μοριακών δονήσεων, προκαλούν φυσικές και χημικές αντιδράσεις σε μυς, νεύρα και εγκέφαλο προκαλώντας αισθήσεις, σκέψεις και επιθυμίες. Αυτές, οι οπτικές πληροφορίες στην πραγματικότητα δεν έχουν κανένα έμφυτο νόημα, θα μπορούσαν να σημαίνουν το οτιδήποτε. Το σημαντικό είναι τι θα αποφασίσει ο εγκέφαλός μας γι αυτές.
Δεν ξέρω τι ακριβώς σκεφτήκατε εσείς κοιτάζοντας τη λέξη. Εγώ πάντως την ώρα που έγραφα την ομιλία αναρωτήθηκα για το τι θα μπορούσε να μας πει ο Επίκουρος για τις πληροφορίες και το διαδίκτυο; Τι θα μπορούσε, να μας προσφέρει αυτή η αρχαία φιλοσοφία των 2.000 ετών για το πώς να κινηθούμε στον σημερινό ψηφιακό κόσμο; τον κόσμο της υπερπληροφόρησης (και ταυτόχρονα της παραπληροφόρησης).
Όπως ίσως γνωρίζετε οι Επικούρειοι ήταν υλιστές. Πίστευαν ότι όλη η ύπαρξη προκύπτει από την τυχαία σύγκρουση αδιαίρετων υλικών σωματιδίων που ονομάζονται «άτομα», τα οποία κινούνται μέσα στο άπειρο κενό.
Προσέξτε, μπορεί στη σημερινή φυσική όταν λέμε άτομα, να εννοούμε μονάδες ύλης που μπορούν να διαιρεθούν περαιτέρω (σε ηλεκτρόνια πρωτόνια κτλ), αλλά τότε οι Επικούρειοι με αυτόν τον όρο εννοούσαν απλώς τα μικρότερα κομμάτια ύλης που μπορούσαν να σκεφτούν. Η λέξη άτομο κυριολεκτικά σημαίνει «αδιαίρετο».
Χρησιμοποίησα σκόπιμα τη λέξη «bits» στην αρχή, για να προκαλέσω μια αναλογία με τον σημερινό ψηφιακό κόσμο. Το “bit” δεν είναι μόνο μια ελάχιστη ποσότητα από κάτι (όπως ένα άτομο), είναι επίσης ο όρος που χρησιμοποιούμε για τη στοιχειώδη μονάδα πληροφορίας σε ένα υπολογιστικό σύστημα.
Η λέξη bit προέρχεται από τις λέξεις BInary digiT, κυριολεκτικά σημαίνει «μικροσκοπικό τμήμα, κομματάκι» και είναι ο όρος που χρησιμοποιούμε για τη στοιχειώδη μονάδα πληροφορίας σε ένα υπολογιστικό σύστημα. Αυτά τα bits ήταν απτά πράγματα – στους πρώτους υπολογιστές τα βρίσκαμε σε ακολουθίες πάνω σε διάτρητες κάρτες, ενώ σήμερα ενσωματώνονται ως ηλεκτρικές τάσεις σε μικροσκοπικά τρανζίστορ.
Τα bit τα ξέρετε όλοι, έχουν σχέση με τα γνωστά μας μεγκαμπάιτ (γιγαμπαιτ κτλ). Διαφορετικές ακολουθίες bit παράγουν διαφορετικές ψηφιακές πληροφορίες, όπως διαφορετικά σχήματα και διατάξεις ατόμων, παράγουν διαφορετικά πράγματα.
Ο Επίκουρος θεωρούσε ότι τα πάντα είναι φτιαγμένα από την ίδια ουσία, τα άτομα– συμπεριλαμβανομένου του νου μας –απορρίπτοντας έτσι την ιδέα περί αθάνατης ψυχής, η οποία στην μέχρι τότε θρησκευτική και φιλοσοφική σκέψη κατείχε κεντρική θέση. Ακόμη και θεοί, έλεγε, μπορεί να υπάρχουν – αλλά ακόμα κι αν υπάρχουν, δεν έχουν καμία σχέση με εμάς, και ως εκ τούτου δεν μας επιβάλλουν ηθικές υποχρεώσεις, κανένα θεϊκό νόμο και κανένα ανώτερο σκοπό. Δεν υπάρχει τίποτα «ανώτερο» και τίποτα «κατώτερο» τίποτα θεϊκό και τίποτα βλάσφημο. Επομένως, το καλύτερο πράγμα που έχετε να κάνετε είναι να επιδιώξετε να περάσετε μια ευχάριστη ζωή.
Ακόμη και τα περιεχόμενα του μυαλού μας, έλεγε, – οι σκέψεις και οι αντιλήψεις μας – αποτελούνται από πολύ λεπτά άτομα κάποιου είδους. Σε αυτή τη βάση θεωρούσε ότι όλες οι αντιλήψεις είναι εξίσου πραγματικές – ακόμη και τα όνειρα και οι οπτικές ψευδαισθήσεις, με την έννοια ότι αποτελούνται από πραγματικά υλικά αντικείμενα όπως οτιδήποτε άλλο. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι όλες οι αντιλήψεις μας είναι το ίδιο αξιόπιστες – πρέπει να μπορεί κανείς να αξιολογήσει ποια κομμάτια των αντιληπτικών πληροφοριών είναι τα πιο φερέγγυα.
Αυτή η θεωρία σχετίζεται με τη σύγχρονη ψηφιακή εμπειρία γιατί μας υπενθυμίζει ότι αυτό που βλέπουμε στην οθόνη μας, όπως και τα αυτά που υπάρχουν στο μυαλό μας, δεν είναι λιγότερο ή περισσότερο αληθινά από τα εξωτερικά αισθητηριακά αντικείμενα που αντιλαμβανόμαστε, απλά είναι διαφορετικά.
Ο Λουκρήτιος ήταν Επικούρειος ποιητής και φιλόσοφος που έζησε πιθανότατα από το 99 μέχρι το 55 π.Χ. Το μοναδικό του έργο ήταν το «Περί της φύσεως των πραγμάτων», ένα ποίημα 6 βιβλίων και περίπου 7.500 στίχων. Το περίεργο μ αυτό το βιβλίο είναι ότι η θεματολογία του δεν ήταν αυτή που θα περίμενε κανείς ότι θα καταπιανόταν ένας ποιητής, δηλαδή ο πόλεμος, ο έρωτας, οι μύθοι ή η ιστορία, αλλά παραδόξως ήταν η ατομική φυσική. Τα άτομα. Κοιτάξτε τώρα πόσο σημαντικό είναι αυτό.
Με σώματα λοιπόν αόρατα η φύση εκτελεί το έργο της. – Λουκρήτιος
Όταν ρώτησαν τον Ρίτσαρντ Φάινμαν (έναν από τους μεγαλύτερους φυσικούς του εικοστού αιώνα) αν, σε κάποιον κατακλυσμό, καταστρεφόταν όλη η επιστημονική γνώση, και μπορούσες να σώσεις για τις επόμενες γενιές μόνο μία πρόταση, ποια θα ήταν αυτή που θα περιείχε τις περισσότερες πληροφορίες με τις λιγότερες δυνατές λέξεις, αυτός τους απάντησε:
όλα τα πράγματα είναι φτιαγμένα από άτομα
«Πιστεύω» είπε «ότι είναι η ατομική υπόθεση, ότι, δηλαδή, όλα τα πράγματα είναι φτιαγμένα από άτομα. Σε αυτή τη μία πρόταση θα βρείτε μια τεράστια ποσότητα πληροφορίας για τον κόσμο, εάν απλά χρησιμοποιήσετε λίγη φαντασία και σκέψη»
Ο Λουκρήτιος θεωρεί ότι η πίστη του Επίκουρου στην ανθρώπινη ανάγκη για επιστήμη είχε τις ρίζες της στη συμπόνια:
«κοίταξε τριγύρω και είδε έναν κόσμο γεμάτο ανθρώπους να τσακίζονται από φόβο και τρόμο για την οργή των θεών, όταν προσπαθούσαν να εξηγήσουν φαινόμενα όπως οι κεραυνοί και οι σεισμοί, για τα οποία τους δίδασκε ότι στην πραγματικότητα ήταν καθαρά φυσικές καταστροφές. Για να κατευνάσει αυτόν τον συντριπτικό φόβο τους ο Επίκουρος μετέτρεψε την ατομική θεωρία του Δημόκριτου και του Λεύκιππου σε ένα μέσο για την παροχή μιας λογικής βασισμένης στη φυσική του κόσμου γύρω μας: αν κατανοήσουμε τη φυσική, θα διαπιστώσουμε ότι δεν έχουμε τίποτα να φοβηθούμε από τους θεούς.»
Ο Επίκουρος υιοθέτησε και προσάρμοσε την ατομική θεωρία για έναν πολύ συγκεκριμένο σκοπό: την προώθηση της ανθρώπινης ευτυχίας.
Βέβαια σήμερα αν γκουγκλάρουμε “Επικούρειος”, τα αποτελέσματα που θα μας επιστρέψει ο αλγόριθμος δεν έχουν να κάνουν με μεγάλους επιταχυντές αδρονίων και ατομική φυσική αλλά με καλό φαί και πιοτί, μια μάλλον ηδονιστική συμπεριφορά. Εδώ κρύβεται ένας μεγάλος μύθος, ένα hoax ιστορίας. Γιατί μπορεί να έχουν κάποιο δίκιο αφού η φιλοσοφία του Επίκουρου είναι, στην βάση της, ηδονιστική, αλλά όχι έτσι όπως νομίζουν οι πολλοί. Ο Επίκουρος πίστευε ότι η μεγαλύτερη ευχαρίστηση ήταν απλά να απαλλαγεί από την ψυχική δυσφορία (να μην πονάει το σώμα δηλαδή) και ότι η ασφαλής διαδρομή για να το πετύχεις αυτό ήταν η κατανόηση της ατομικής φυσικής.
Εξάλλου ο ίδιος ο Επίκουρος, αλλά και οι ακόλουθοί του, ήταν γνωστοί για έναν μάλλον ασκητικό τρόπο ζωής, αποφεύγοντας τις υπερβολές της αισθησιακής ικανοποίησης. Διότι η ευχαρίστηση, όπως τη συνέλαβαν, δεν είναι κάτι που λειτουργεί με τα πολλά, αλλά με τα αναγκαία. Ο όρος για αυτήν την ελευθερία από τον πόνο ήταν αταραξία – κυριολεκτικά, μια ελευθερία από αναταράξεις.
«Η φωνή της σάρκας γυρεύει να μην πεινά, να μη διψά, να μην κρυώνει. Ο άνθρωπος που απολαμβάνει αυτήν την κατάσταση και ελπίζει να την απολαμβάνει και στο μέλλον, μπορεί να συναγωνιστεί σε ευτυχία τον ίδιο τον Δία»
Επικ. Προσφ. 33
Στη συνέχεια θα αναφέρω μερικούς σύγχρονους όρους που ωστόσο νομίζω ότι έχουν μεγάλη αναλογία με την επικούρεια φιλοσοφία.
“Πληροφοριακή υγιεινή” (informational hygiene)
Πιθανότατα να έχετε ακούσει τη λέξη “metaverse“. Είναι ο εικονικός ψηφιακός κόσμος. Από εδώ προέρχεται το “meta” του. Αυτός που πιστώνεται την επινόηση του όρου είναι ο Αμερικανός συγγραφέας βιβλίων επιστημονικής φαντασίας Νιλ Στίβενσον. Ο ίδιος επινόησε και τον όρο “πληροφοριακή υγιεινή” που αναφέρεται στην πειθαρχία που δείχνουμε στο ιστορικό των αναζητήσεών μας και στον τρόπο που προσεγγίζουμε τον εικονικό κόσμο, επομένως και το μυαλό μας, το οποίο πρέπει να φροντίζουμε να το διατηρούμε καθαρό από την ψηφιακή παραπληροφόρηση.
Ο Επίκουρος θεωρεί ότι η φιλοσοφία πρέπει να καλύπτει ορισμένες ιδιότητες και ανάγκες. Πρέπει να είναι χρήσιμη και πρακτική. Να έχει θεραπευτική αξία. Να μας παρέχει τα όπλα για να πολεμήσουμε τις αντιξοότητες της ζωής Η πραγματική φιλοσοφία, παρομοιάζεται με την πραγματική υγεία:
«Δεν πρέπει να προσποιούμαστε ότι φιλοσοφούμε, αλλά στ’ αλήθεια να φιλοσοφούμε. Γιατί δεν έχουμε ανάγκη να φαινόμαστε υγιείς, αλλά να είμαστε πράγματι υγιείς.».
Επίκουρου προσφώνησις 54
Στην επικούρεια φιλοσοφία η υγεία του σώματος και η γαλήνη του μυαλού μας αποτελεί φυσική και αναγκαία συνθήκη για το ευ ζην και την ευδαιμονία. Είναι ο επικούρειος τελικός σκοπός της ζωής.
Η χρήση του διαδικτύου πρέπει να γίνεται με σύνεση. Τόσο όσο να μην μας ταράζει. Πόσο μάλλον όταν δεν είναι ανάγκη. Γιατί στο κάτω κάτω:
Κακό πράγμα η ανάγκη, δεν είναι όμως διόλου αναγκαίο να ζει κανείς υπό καθεστώς ανάγκης.
Επικούρου προσφώνησις, 9
«Πληροφοριακή δίαιτα» (The Information Diet)
Μια άλλη έννοια είναι η « πληροφοριακή δίαιτα » Προέρχεται από το ομότιτλο βιβλίο του πληροφορικάριου Clay Johnson και αναφέρετε στη βελτιστοποίηση των 11 ωρών που αφιερώνουμε καθημερινά καταναλώνοντας πληροφορίες, με τέτοιον τρόπο που να εξυπηρετεί την πνευματική, δημιουργική και ψυχική μας ευημερία.
Ο συγγραφέας επιχειρεί έναν παραλληλισμό μεταξύ της εκβιομηχάνισης της παραγωγής των τροφίμων, η οποία μέσω της εντατικοποίησης της γεωργίας και της μεγαλύτερης διαθέσιμης ποσότητας οδήγησε στην επιδημία παχυσαρκίας, με την εκβιομηχάνιση της πληροφορίας, υποστηρίζοντας ότι το να κατηγορεί κανείς την ίδια την αφθονία των πληροφοριών είναι εξίσου παράλογο με το να κατηγορεί την αφθονία των τροφίμων για την παχυσαρκία (αν κι εδώ προσωπικά θεωρώ ότι οι μεγάλες βιομηχανίες τροφίμων έχουν παίξει έναν ανήθικο ρόλο).
Ακριβώς όπως γίναμε νοσηρά παχύσαρκοι από την υπερκατανάλωση τροφής– έτσι ακριβώς γίναμε λαίμαργοι και για μηνύματα, like, email, βίντεο και tweets. Έτσι όπως οι εταιρείες τροφίμων έμαθαν ότι αν θέλουν να πουλήσουν πολύ και φτηνιάρικο φαγητό πρέπει να προσθέτουν περισσότερο αλάτι, λίπος και ζάχαρη – πράγματα που λαχταρούν οι άνθρωποι – έτσι και οι εταιρείες πληροφορικής ανακάλυψαν ότι η προκατάληψη επιβεβαίωσης πουλάει πολύ καλύτερα από την πληροφόρηση. Ποιος εξάλλου θέλει να ακούσει την αλήθεια όταν μπορεί να ακούσει ότι έχει δίκιο;»
Think Before You Like
Η λύση δεν είναι να στερηθούμε τις πληροφορίες αλλά όπως και με το φαγητό να γίνουμε πιο επιλεκτικοί στην κατανάλωσή τους. Πρέπει να καταναλώνουμε περισσότερες επιβεβαιωμένες πληροφορίες. Φυσικά δεν είναι εύκολο όταν πρέπει να αντιπαλέψουμε έναν καταιγισμό περισπασμών όπως συνεχείς ειδοποιήσεις στο κινητό που μας δελεάζουν με νόστιμες πληροφορίες.
Ξέρετε και κάτι άλλο; Οι πάρα πολλές και ανθυγιεινές πληροφορίες μπορεί να μας οδηγήσουν σε ένδεια γνώσεων. Δεν το αντιλαμβανόμαστε αλλά η Google μας κάνει να νομίζουμε ότι είμαστε πιο έξυπνοι απ’ ότι στην πραγματικότητα.
Όμως το να γνωρίζεις δεν είναι το ίδιο με το να καταλαβαίνεις. Η κατανόηση δεν είναι το ίδιο πράγμα με την ανάλυση. Η γνώση δεν είναι το ίδιο με την πληροφορία. Η εξειδίκευση δεν είναι ένα παιχνίδι που παίζεται με γκουγκλαρίσματα. Έχουμε γεμίσει αφελείς που νομίζουν ότι μπορούν να έχουν άποψη για όλα. Πρέπει να βάλουμε καλά στο μυαλό μας ότι η ιδέα ότι «όλοι μπορούν να γίνουν ειδικοί» είναι τρομερά επικίνδυνη.
Βασική προϋπόθεση για την πνευματική γαλήνη σύμφωνα με τον Επίκουρο είναι ο περιορισμός των επιθυμιών. Η αναζήτηση μίας ηδονής είναι θεμιτή και πρέπει να την επιδιώκουμε, αν κι εφόσον αποτελεί μέσο διασφάλισης της κορυφαίας ηδονικής κατάστασής μας, που δεν είναι άλλη από την ψυχική μας ηρεμία.
Οι πραγματικές ανάγκες μας είναι λίγες στην ουσία. Ο Επίκουρος χωρίζει τις επιθυμίες σε τρεις μεγάλες κατηγορίες
Άλλες επιθυμίες είναι φυσικές και αναγκαίες, ενώ άλλες είναι φυσικές, όχι όμως και αναγκαίες’ κι άλλες, πάλι, δεν είναι ούτε φυσικές ούτε αναγκαίες, αλλά γεννιούνται από τις κενές ιδέες.
Έπικ. Προσφ. 21
Φυσικές και αναγκαίες θεωρεί ο Επίκουρος εκείνες που διώχνουν τον πόνο, με τον ίδιο τρόπο που το νερό διώχνει τη δίψα, φυσικές και μη αναγκαίες είναι εκείνες που απλώς διαφοροποιούν την ηδονή, χωρίς όμως να εξουδετερώνουν κάποιο πόνο, όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μη φυσικές και μη αναγκαίες είναι οι επιθυμίες για μεγαλεία και υπερπροβολή. Για κάθε επιθυμία, μπορούμε να θέσουμε το φαινομενικά απλό ερώτημα, τι θα (μου) συμβεί αν γίνει αυτό που επιθυμώ, και τι θα συμβεί αν δεν γίνει; Γιατί
Όσες επιθυμίες δεν προκαλούν πόνο αν δεν ικανοποιηθούν, δεν είναι αναγκαίες και απομακρύνονται εύκολα όταν δούμε ότι ικανοποιούνται δύσκολα ή ότι μας βλάπτουν.
Κύρια Δόξα 26
Ψηφιακός Μινιμαλισμός (Digital Minimalism)
Ο όρος «Ψηφιακός Μινιμαλισμός» διατυπώθηκε από τον καθηγητή πληροφορικής Cal Newport. Η πρότασή του είναι η μείωση του διαδικτυακού μας χρόνου, επιλέγοντας μόνο τις πιο σημαντικές και χρήσιμες δραστηριότητες. Θα μπορούσαμε ίσως να το ονομάσουμε και «πληροφοριακή αποτοξίνωση».
Η έννοια του μινιμαλισμού είναι να γνωρίζουμε ακριβώς πόσο είναι το αρκετό και να αποφεύγουμε την κατάχρηση. Για να το πετύχουμε αυτό χρειαζόμαστε “μια ολοκληρωμένη φιλοσοφία για τη χρήση της τεχνολογίας.” Μια τέτοια φιλοσοφία θα μπορούσε κάλλιστα να βασίζεται στον ηδονιστικό μινιμαλισμό του Επίκουρου.
Για όποιον δεν είναι αρκετό το λίγο, τίποτα δεν είναι αρκετό.
Επίκουρου προσφ. 69
Αυτάρκεια, ολιγάρκεια: Σύμφωνα με τον Επίκουρο, πραγματικός πλούτος είναι το να αρκείται κανείς στα λίγα. Το λίγο ποτέ δεν λείπει συνήθιζε να λέγει. Η αυτάρκεια είναι ο μεγαλύτερος πλούτος και ο πολυτιμότερος καρπός της είναι η ελευθερία. Το να αρκείται κανείς σε αυτά που έχει είναι πολύ σπουδαίο αγαθό. Όχι γιατί πρέπει να περιορίζεται κανείς σώνει και καλά στα λίγα, αλλά να αρκείται στα λίγα, όταν λείπουν τα πολλά.
Πρέπει να γνωρίζουμε ότι από τη στιγμή που κάποιος ξεκινά να χρησιμοποιεί το διαδίκτυο, χωρίς να το αντιλαμβάνεται, γεννά μια οντότητα. Το αποτύπωμά μας από τις αναζητήσεις, τις αγορές και τη δραστηριότητά μας στις μηχανές αναζήτησης και τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης δημιουργεί έναν ψηφιακό σωσία μας, ένα σκιώδη εαυτό. Η αγγλική λέξη είναι «doppelganger». Το πρόβλημα μ αυτό το δεύτερο «εγώ» μας είναι ότι μπορεί, αν δεν προσέξουμε αρκετά, να δημιουργήσει αντίκτυπο και στον πραγματικό κόσμο.
Περίπου πριν 12 εκ χρόνια μια άτυχη μάντισσα (mantis) εγκλωβίστηκε σ αυτή τη σταγόνα ρετσινιού χαρίζοντας μας μια ματιά στο παρελθόν. Ελπίζω όμως να μην βρεθούμε εμείς στη θέση της.
Όπως γράφει η Αμερικανίδα φιλόσοφος Martha Nussbaum :
“Υπάρχει σοβαρός κίνδυνος οι άνθρωποι να υποδουλώσουν τον εαυτό τους (και ο ένας τον άλλο) μετατρέποντας τα λάθη του παρελθόντος σε μόνιμα και άμεσα διαθέσιμα για το υπόλοιπο της ζωής τους. Η διαχρονική αξία του να δίνουμε στους ανθρώπους μια δεύτερη ευκαιρία, να τους επιτρέπουμε να επανεφεύρουν τον εαυτό τους, μπορεί σύντομα να γίνει λείψανο μιας περασμένης εποχής. Αυτό θα έχει βαθιές επιπτώσεις στην ελευθερία των ανθρώπων, στο να πειραματίζονται, να αναπτύσσονται και να αλλάζουν”
Δεν είμαστε, ούτε πρέπει να γίνουμε το άθροισμα των γκουγλαρισμάτων και των “Like” μας. Οι διαδικτυακές μας δραστηριότητες δεν πρέπει να μας προκαθορίσουν ούτε να κατευθύνουν το μέλλον μας και το μέλλον της κοινωνίας μας.
Ο Επίκουρος ήταν ξεκάθαρος μ αυτό. Συμβούλευε να μην εκτίθεσαι με πράγματα που μπορεί να το μετανιώσεις αργότερα, «πράγματα που σου προκαλούν υπέρμετρη ευχαρίστηση/ηδονή τώρα, μπορεί να αποδειχτούν επιζήμια στο μέλλον» και φυσικά
Μην κάνεις τίποτα στη ζωή σου που θα σου προκαλέσει φόβο, αν το μάθουν οι γύρω σου.
Επίκουρου προσφ. 70
Η επικούρεια φιλοσοφία αποβλέπει στον απελευθερωμένο άνθρωπο, προτείνοντας την γενική αρχή του “λάθε βιώσας”. Δηλαδή ζήσε περισσότερο στην αφάνεια, γίνε λίγο πιο αόρατος προστατεύοντας τα δεδομένα σου, μείωσε τα ίχνη και τον διαδικτυακό σου χρόνο, επιλέγοντας μόνο τις πιο χρήσιμες και σημαντικές δραστηριότητες. Εξάλλου
Ο άπειρος και ο περιορισμένος χρόνος ενέχουν ίση ηδονή, αν μετρήσει κανείς τα όρια της ηδονής με βάση τη λογική.
Κύρια Δόξα 19
Θάλαμοι αντήχησης και φυσαλίδες φίλτρων
Όπως γνωρίζουμε στον κήπο του ο Επίκουρος δεχόταν τους πάντες (γυναίκες, εταίρες δούλους, φτωχούς και πλούσιους). Αντίθετα σήμερα, στον ψηφιακό μας έχουμε αρχίσει να αποκλείουμε τους πάντες, πρόσωπα, πράγματα, ιδέες κτλ
Δεν είμαστε τόσο ανεκτικοί, τόσο ανοιχτοί όσο πιστεύουμε. Στο διαδίκτυο δημιουργούμε τις δικές μας «ψηφιακές φυλές» /κοινότητες. Η έννοια “φυλή” στην εποχή του Ίντερνετ δεν είναι τοπική. Μπορεί να ζω στην Θεσσαλονίκη και να βρίσκομαι στην ίδια ομάδα του Facebook με ανθρώπους από την Κολομβία και την Αυστραλία. Εντάξει, αυτό από μόνο του δεν είναι κακό.
Όμως ένα από τα πράγματα που δεν έχουμε κατανοήσει είναι το πως λειτουργούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο αλγόριθμος της αλληλεπίδρασης (like, views, shares), σιγά σιγά μας περιορίζει να βλέπουμε περιεχόμενο κυρίως μόνο από πράγματα που μας αρέσουν και μόνο από τους ομοϊδεάτες μας. Οι αλγόριθμοι των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, χρησιμοποιούν τα δεδομένα που συλλέγουν από τις διαδικτυακές μας βόλτες, όχι μόνο για να μας πουλήσουν πράγματα αλλά και για να αποκρύψουν εκείνες τις πληροφορίες που μας κάνουν να νιώθουμε άβολα, εκείνες που δεν ευθυγραμμίζονται με τις απόψεις μας. Τα φιλτραρίσματα αυτά, δηλαδή οι αποκλεισμοί που κάνουν για μας οι αλγόριθμοι με βάση το ιστορικό των επιλογών μας δημιουργούν τις λεγόμενες «φυσαλίδες φίλτρων» (Filter Bubble)
Ένας από τους βασικότερους λόγους που η παραπληροφόρηση δεν μπορεί να καταπολεμηθεί μόνο με σωστή πληροφόρηση, όπως εύλογα θα υποθέταμε, ονομάζεται «Θάλαμος αντήχησης» (echo chamber effect). Είναι ο τρόπος που το Διαδίκτυο παροτρύνει τους ανθρώπους να συνδεθούν με άλλους ομοϊδεάτες τους. Είναι η ανατροφοδότηση των εμμονών μας. Ένα κλειστό κύκλωμα που ανακυκλώνει και ενισχύει τις όμοιες απόψεις, όπου στο τέλος καταλήγουμε να ακούμε μόνο την ηχώ μας. Δημιουργούμε έτσι φούσκες μέσα σε άλλες φούσκες, σαν τις μπάμπουσκες τις γνωστές ρώσικες κούκλες.
Κι αν οι θάλαμοι αντήχησης είναι ιδεολογικοί θύλακες της δικής μας επιλογής, οι φυσαλίδες φίλτρων είναι αποτέλεσμα της τεχνολογίας που μας επιβάλλει μια ομοιομορφία.
Και τι πειράζει; αφού είναι οι επιλογές μου! Πειράζει γιατί δεν αποφασίζουμε εμείς τι μπαίνει μέσα στη “φούσκα” μας. Μάλλον, το ακόμη χειρότερο, είναι ότι δεν βλέπουμε πραγματικά τί μένει απ’ έξω.
Όλο και περισσότερο, η οθόνη του υπολογιστή μας μετατρέπεται σε ένα είδος μονού καθρέφτη (όπως αυτούς που βλέπουμε στις αίθουσες ανακρίσεων των αμερικάνικων ταινιών), που απολογούμαστε για τα δικά μας ενδιαφέροντα, την ώρα που οι αλγοριθμικοί παρατηρητές μας παρακολουθούν τα πράγματα που κλικάρουμε.
Στήνοντας τις δικές τους παγίδες, τα φίλτρα εξατομίκευσης εξυπηρετούν ένα είδος αόρατης αυτοπροπαγάνδας, που καθοδηγείται από τις δικές μας ιδέες, ενισχύοντας την επιθυμία μας για πράγματα που είναι οικεία και μας αφήνει να αγνοούμε τους κινδύνους που κρύβονται στο σκοτεινό έδαφος του άγνωστου.
Like farming & Cherry-picking vs Ψηφιακοί Επικούρειοι κήποι
Με τον όρο “like-farming” (φάρμες των Like) ονομάζουμε εκείνες τις διαδικτυακές σελίδες που προσπαθούν να ξεγελάσουν τους χρήστες με ψεύτικους εντυπωσιακούς τίτλους και ευτελή περιεχόμενο, ώστε να υφαρπάξουν το like μας, να μεγαλώσουν και στη συνέχεια να πωληθούν ή να χρησιμοποιηθούν για απατηλές ενέργειες.
Οι φάρμες αυτές καλλιεργούν εύπιστους. Οι επιτήδειοι βασίζονται στη διανοητική τεμπελιά, την αδιαφορία των χρηστών, το χάσμα περιέργειας (curiosity gap) και παίζουν έξυπνα με τις θρησκευτικές, πολιτικές ή άλλες πεποιθήσεις τους.
Το ακριβώς αντίθετο με μια Φάρμα των like θα ήταν ένας ψηφιακός κήπος επικούρειων.
Ο κήπος αυτός θα καλωσόριζε όπως και τότε τα μέλη του
Ω ξένε, εδώ καλό θα είναι να χρονοτριβήσεις, εδώ το υψηλότερο αγαθό μας είναι η ηδονή.
– Επιγραφή στην είσοδο του Κήπου
Κάθε ψηφιακή χειρονομία –κάθε σχόλιο, ανάρτηση, μήνυμα– μπορεί να θεωρηθεί ως προσθήκη σε έναν κοινόχρηστο κήπο.
Ωστόσο στον κήπο αυτό δεν κάνουν Cherry-picking (συλλογή κερασιών κατά λέξη). Ο όρος αυτός σημαίνει “Επιλεκτική αλήθεια”, ή πλάνη των ελλιπών αποδεικτικών στοιχείων. Εδώ θα ξεκαθαρίζουν το ψέμα από την αλήθεια με τον αλγόριθμο της λογικής, με τον “Κανόνα”.
Είτε όμως πρόκειται για άτομα, είτε bits, είτε τελείες, όπως αυτές που χρησιμοποίησε μοναδικά με την τεχνική του Πουαντιγισμού ο Σερά, πρέπει να ξέρουμε ότι ο εγκέφαλός μας είναι οργανωμένος να ανιχνεύει συσχετίσεις. Όπως με τους πίνακες έτσι και στη ζωή προσπαθούμε να συνδέουμε τις λεπτομέρειες, τις τελίτσες, για να έχουμε την μεγάλη εικόνα.
Προσοχή όμως. Το να συνδέσεις τις σωστές τελείες λέγεται λογική, κριτική σκέψη, γνώση και επιστήμη. Το να συνδέσεις τις λάθος οδηγεί σε αλλόκοτες κατασκευές, όχι στη φαντασία αλλά στη συνωμοσία. Επομένως είναι αναγκαίο πάντα να επιλέγουμε την σωστή διαδικτυακή συντροφιά, τι θα παρακολουθούμε αλλά και τι θα λέμε. Γι’ αυτό προσέξτε:
«Δεν πρέπει να αποδεχόμαστε ούτε τους πολύ βιαστικούς στη φιλία ούτε τους πολύ διστακτικούς∙ γιατί για χάρη της φιλίας χρειάζεται και να διακινδυνεύουμε.»
Επίκουρου προσφ.28
Να είμαστε επιλεκτικοί
“Ποτέ δεν επιθύμησα να γίνω αρεστός στους πολλούς. Αφ’ ενός, δεν κάθισα να μάθω τι αρέσει στους πολλούς κι αφ’ ετέρου, τα όσα ήξερα εγώ βρίσκονταν μακριά από τη δική τους αντίληψη”.
Επίκουρος. Απόσπ.43
Να μην επιδιώκετε την προσωπική σας προβολή με ακατάλληλες μεθόδους για να εισπράξετε τα like, γιατί
Ο έπαινος των άλλων πρέπει να έρχεται χωρίς να τον επιδιώκουμε. Το μόνο που πρέπει να κάνουμε εμείς είναι να προσπαθούμε να θεραπεύσουμε τα δικά μας ελαττώματα.
Επίκουρου προσφ. 64.
Ίσως να φαίνονται εκφοβιστικά όλα αυτά και καλό θα ήταν να μας προβληματίζουν, δεν πρέπει ωστόσο να μας μετατρέψουν σε σύγχρονους Λουδίτες και τεχνοφοβικούς. Το διαδίκτυο είναι θαυμάσιο. Η γνώση του τρόπου λειτουργίας του, ο πληροφοριακός εγγραμματισμός είναι αυτό που θα σπάσει τα σημερινά δεσμά του φόβου.
Ξέρετε, μπορεί η Επικούρεια φιλοσοφία να μας απαλλάσσει από την ανάγκη να κάνουμε ηθικές κρίσεις για το αν ο ψηφιακός κόσμος είναι κάτι «καλό» ή «κακό», ωστόσο οδηγός μας πάντα πρέπει να είναι το κοινωνικό συμβόλαιο του Επίκουρου
Να μη βλάπτει κανείς ούτε να βλάπτεται
Λουκρήτιος V.1020
Τελειώνοντας θέλω να πάρω πίσω κάτι που ανέφερα στην αρχή. Ότι ο Επίκουρος είναι αρχαίος. Λάθος, όπως διαπιστώσαμε, πιο σύγχρονος δεν γίνεται.
***
Γ. Γιώτης.
Τμήματα του παραπάνω άρθρου χρησιμοποιήθηκε στις ομιλίες της 4ης ημερίδας επικούρειας φιλοσοφίας στη Θεσσαλονίκη και στο 13ο συμπόσιο επικούρειας φιλοσοφίας στην Αθήνα.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:
- Βιβλίο του Clay Johnson’s «The Information Diet: A Case for Conscious Consumption»
- Βιβλίο του Cal Newport «Digital Minimalism: Choosing a Focused Life in a Noisy World»
- Βιβλίο του Guy P. Harrison «Think Before You Like: Social Media’s Effect on the Brain and the Tools You Need to Navigate Your newsfeed”
- Βιβλίο της Martha Nussbaum «Η θεραπεία της επιθυμίας», Εκδόσεις Θύραθεν
- Βιβλίο «Λουκρήτιος – Για την Φύση των Πραγμάτων», Εκδόσεις Θύραθεν
- Βιβλίο του Avraam Koen «Η φιλοσοφία του Επίκουρου», Εκδόσεις Θύραθεν
- Βιβλίο του Χάρη Δημητριάδη «Επίκουρος– αναζητώντας την ευτυχία στην καθημερινότητα», Εκδόσεις Περίπλους
- Βιβλίο του Γιώργου Γιώτη «Hoax – Οδηγός επιβίωσης στην εποχή της παραπληροφόρησης», Εκδόσεις Θύραθεν
- Άρθρο της Emma Woolerton στον Τhe Guardian
- Άρθρο του Nathan Dufour Oglesby στο BBC
- Άρθρο της Maria Popova στο themarginalian
- Άρθρο της Kate Eichhorn στο technologyreview
Αντικλείδι , https://antikleidi.com