Στο άκουσμα του ονόματος Ηρακλής αυτόματα το μυαλό μας σχηματίζει την παγκοσμίως γνωστή από την μυθολογία μορφή ενός θεόρατου,ρωμαλέου,μυώδη,καλογυμνασμένου και αρτίως γραμμωμένου άνδρα ποικίλων λοιπών εξωτερικών χαρακτηριστικών αναλόγως την φαντασιακή εικόνα του καθενός μας. Ωστόσο η στερεοτυπική εικόνα του καλαίσθητου και ελκυστικού παρουσιαστικού του Ηρακλή,όπως παρουσιάζεται στον μύθο με τους δώδεκα άθλους του, υποσκιάζει την προσωπικότητα του συνετού,νοήμονα και εγκρατούς άνδρα,όπως εκφαίνεται μέσα από τον μύθο της εκλογής του δρόμου της Αρετής ή της Κακίας.
Πράγματι ο μύθος των δύο μονοπατιών κατέχει εξέχουσα θέση στην ελληνική μυθολογία και τολμώ να τον συγκαταλέξω στο είδος της αλληγορικής αφήγησης λόγω του συμβολικού και ηθικοδιδακτικού χαρακτήρα του. Ας διηγηθώ,όμως, σε όσους αγνοούν-δίχως κουραστικές αδρομερείς αναφορές,σχεδόν παιδιάστικα και χαριτωμένα-τον μύθο της εκλογής της ατραπού της Αρετής και της Κακίας,πριν προβώ στην εκλογίκευση και τον αποσυμβολισμό του,βασιζόμενη σε προσωπικές κρίσεις και απόψεις.
Ο Ηρακλής,νέος άνδρας ακόμη,πριν λάβει δράση μέσα από τους δώδεκα άθλους του,έχοντας ολοκληρώσει την εκπαίδευσή του,βρέθηκε σε ένα σταυροδρόμι στον Κιθαιρώνα. Ξαφνικά παρουσιάστηκαν μπροστά του δύο γυναίκες,όμορφες,σαγηνευτικές,επιβλητικές σαν ολύμπιες Θεές (έτσι τουλάχιστον αναφέρει μια ανάγνωση του μύθου). Ο ημίθεος Ηρακλής έκπληκτος και σαστισμένος τις ρώτησε ποιές είναι και τί ζητούν από αυτόν.
Η πρώτη που μίλησε του συστήθηκε ως Τύχη ή Ευδαιμονία (=ευτυχία) για τους φίλους της, πολλοί όμως εχθροί της έλεγαν πως το πραγματικό της όνομα ήταν Κακία. Η Κακία ήταν πολύ εντυπωσιακή γυναίκα,περιποιημένη,αρωματισμένη,με λάγνο βλέμμα και με ολικά προκλητική εικόνα και συμπεριφορά. Επρόκειτο άλλωστε για γυναίκα εκ πάγλου καλλονής.
Η άλλη γυναίκα ήταν η Αρετή,φιγούρα λιτή,χωρίς εξωραϊσμένο περίβλημα,σεμνή με φυσική ομορφιά,απαράμιλλης γυναικείας χάρης και γαλήνιας σαγήνης,ουδόλως υποδεέστερη της Κακίας. Η Κακία λοιπόν,θέτει τον Ηρακλή προ του διλήμματος εκλογής μιας εκ των δύο γυναικών καθώς και του δρόμου που η καθεμία του υπεδείκνυε να πάρει, στεκόμενος αυτός στο σταυροδρόμι. Η Κακία του υποσχέθηκε ένα ίσιο, εύκολο, γεμάτο όμορφα τοπία, απολαύσεις, χαρές και ξεγνοιασιά μονοπάτι. Ο Ηρακλής μαγεμένος ετοιμάζεται να ακολουθήσει το μονοπάτι της επαγγελίας της Κακίας.
Τότε η αυστηρή και στεντόρια φωνή της Αρετής ακούστηκε φωνάζοντας το όνομα του Ηρακλή, δείχνοντάς του το δικό της μονοπάτι. Ήταν κακοτράχαλο, δύσβατο, κάπου έρημο, κρύο και σκοτεινό, γεμάτο με δυσκολίες μα και πνευματικές, σωματικές, ηθικές προκλήσεις και τολμήματα. Ο Ηρακλής, μετανοιωμένος για την προτέρα παρορμητική και απονενοημένη εκλογή του, ανακοίνωσε στην Αρετή ότι θα την ακολουθήσει. Οι δύο γυναίκες χάθηκαν και ο Ηρακλής βάδισε το μονοπάτι της Αρετής, σφραγίζοντας έτσι την υστεροφημία και την αθανασία του.
Το μυθικό αυτό σύντομο επεισόδιο αφηγείται ο θεωρούμενος ως πάνσοφος σοφιστής της αρχαιότητας, Πρόδικος, στο έργο του ”Ώραι”, μεταπλασμένο από τον Ξενοφώντα στα Απομνημονεύματά του. Η ζωγραφική αφήγηση αποδίδεται στον Αννίμπαλε Καρράτσι και στον Αντρέα Απιάνι.
Αναπόδραστα ο Ηρακλής είναι το σύμβολο του άνδρα, ο οποίος είναι σφυρηλατημένος με την άλκιμη πνοή της εγκράτειας , με σιδερένια θέληση, με χαλύβδινη αντοχή και αποφασιστικότητα, με αρετές που συνιστούν ένα παγιωμένο πνευματικά, διανοητικά, σωματικά, αξιακά και ηθικά οπλοστάσιο μιας σπινθηροβόλας και άρτια διαμορφωμένης προσωπικότητας.
Αποδεκτός, φυσικά, σε αυτό το σημείο είναι ο ευγενικός και διακριτικός σκεπτικισμός για την αναφορά στη συσσώρευση τόσων συγκεντρωμένων θετικών χαρακτηρισμών που καθιστούν τον Ηρακλή θεωρητικό σύμβολο αρετής και σχεδόν αδύνατο απολύτως πρακτικό πρότυπο εφαρμογής, αφού πρόκειται για μυθικό πρόσωπο και ημίθεο.
Ο Ηρακλής ήταν γιος του Δία και της Αλκμήνης. Το όνομα προέρχεται από το κύριο όνομα ‘ Ήρα ” (θεά του Ολύμπου-γυναίκα του Δία) και το ουσιαστικό ”κλέος”(=δόξα). Άρα το όνομα του Ηρακλή σημαίνει ”δόξα της Ήρας” ή ”δοξασμένη ψυχή”,αφού θεωρείται ότι η Ήρα είναι η ψυχή του κόσμου και ο Δίας ο νους του. Από τον αναγραμματισμό της λέξης Ήρα προκύπτει η λέξη αήρ, δηλαδή η άυλη ουσία που αποτελεί τη δομή της ανθρώπινης ψυχής.
Ως σύμβολο σωματικής ρώμης και τιτάνιας φυσικής δύναμης ξεχωρίζει μέσα από την δράση του στο μύθο των δώδεκα άθλων. Θα αποτελούσε έγκλημα καθοσιώσεως προς την αρχαιοελληνική μυθολογία η παράβλεψη του μύθου.
Ο μύθος λοιπόν λέει ότι ο Ηρακλής, ο Θηβαίος, σε νεαρή ηλικία ξεσηκώνει τους Θηβαίους και απελευθερώνει τη Θήβα από τον βαρύ φόρο, 100 βόδια ετησίως για 20 χρόνια που πλήρωναν στον Εργίνο βασιλιά του Ορχομενού, τον οποίο νίκησε και φόνευσε στη συνέχεια. Ως έπαθλο πήρε για γυναίκα του τη Μεγάρα,την κόρη του βασιλιά της Θήβας, Κρέοντα. Απέκτησαν τρία παιδιά.
Στο έργο του Ευριπίδη ”Ηρακλής μαινόμενος” ο Ηρακλής τυφλωμένος από τη Λύσσα που έστειλε η Ήρα διαπράττει ένα ακούσιο έγκλημα αλλοφροσύνης κατά της οικογενείας του,τη νύχτα, νομίζοντάς τους για εχθρούς και τελικά τους σκοτώνει. Μετά τη συνειδητοποίηση του εγκλήματος ζητά χρησμό από το Μαντείο για εξιλέωση και εξαγνισμό της ψυχής του. Ο χρησμός προέβλεπε: ” ο δυνατότερος θα υπηρετήσει τον αδύνατο ”. Ο Ηρακλής έπρεπε να υπηρετήσει τον βασιλιά του Άργους Ευρυσθέα εκτελώντας τις διαταγές του ή του Μαντείου υπηρετώντας τον αδύναμο, δηλαδή τον λαό. Ας αναφέρω επιγραμματικά τους γνωστούς στους περισσότερους δώδεκα άθλους:
- Η εξόντωση του Λιονταριού της Νεμέας
- Η εξόντωση της Λερναίας Ύδρας
- Η αιχμαλώτιση του ιερού ελαφιού της Αρτέμιδος με τα χρυσά κέρατα
- Η αιχμαλώτιση του Ερυμάνθιου κάπρου (αγριογούρουνο)
- Η κάθαρση των στάβλων του Αυγεία
- Η εξόντωση των Στυμφαλίδων Ορνίθων (ανθρωποφάγων πουλιών με χάλκινα ράμφη, νύχια και φτερά)
- Η σύλληψη του άγριου ταύρου της Κρήτης
- Η αρπαγή των άγριων αλόγων του Διομήδη
- Η κλοπή της ζώνης της Ιππολύτης, της κόρης του θεού Άρη και βασίλισσας των Αμαζόνων
- Η σύλληψη των κόκκινων βοδιών του Γηρυόνη (γίγαντας με 3 κορμιά και κεφάλια) που τα φύλαγε ο Όρθρος, ένα φοβερό σκυλί-τέρα
- Η αρπαγή των μήλων των Εσπερίδων
- Η εξόντωση του Κέρβερου στον Άδη, ενός τρικέφαλου σκύλου, φύλακα των Πυλών του Κάτω Κόσμου.
Ας αναρωτηθούμε τώρα τί πραγματικά γνωρίζουμε για τους δώδεκα άθλους.
Ξεπερνώντας το αγκυλωμένο σύμβολο του Ηρακλή, ως του πιο δυνατού άνδρα, πλασαρισμένο μονοδιάστατα από την σχολική ιστορία και τον αμερικανικό κινηματογράφο και ρίχνοντας μια πιο διευρυμένη ματιά στην ανάγνωση των άθλων με περισσή έκπληξη θα ανακαλύπταμε μέσα από μια αποκρυπτογραφική διαδικασία ότι δεν πρόκειται απλώς για άλλο ένα μυθολογικό παραμύθι με ήρωες και τέρατα, αλλά αποκαλύπτεται και πάλι το ακέραιο ήθος του Ηρακλή.
Η νίκη λοιπόν του Ηρακλή έναντι αυτών των μυθικών τεράτων και άγριων ζώων είναι η νίκη του γενναίου ανθρώπου με το ρόπαλό του, δηλαδή τη διανοητική, σωματική και ψυχική του δύναμη.
Πρόκειται για τη νίκη των σαρκοβόρων επιθυμιών του εαυτού μας, λόγω του διογκωμένου ”εγώ” μας σε μια κοπιώδη απόπειρα μετουσίωσής του σε αξιοπρέπεια και ανυστερόβουλη στάση,προωθώντας τη συλλογικότητα έναντι του ατομικισμού.
Βέβαια ο αποσυμβολισμός των άθλων δεν εξαντλείται στις παραπάνω σύντομες αναφορές, καθώς θα αδικούσα τη μοναδική σημασία του καθενός ξεχωριστά, όμως χάριν συντομίας είναι ενδεικτικός για την εξυπηρέτηση του παρόντος δοκιμίου που τοποθετεί τον Ηρακλή στο ψηλότερο βάθρο του πιο δυνατού και παράλληλα ηθικού ανθρώπου. Μέσα λοιπόν από την συμβολική σύζευξη των δύο μύθων για την ζωή του ο Ηρακλής ενσαρκώνει με μεγάλη επιτυχία το διαχρονικό πρότυπο άνδρα, το απόλυτο εκείνο και ακριβοθώρητο αρσενικό.
Ξεπηδάει πλημμύρα αιώνιων και ίσως αναπάντητων ερωτημάτων, αφορμώμενη από το διλημματικό βίωμα του Ηρακλή μπροστά στο σταυροδρόμι καθώς και από τις εξωλογικές δοκιμασίες του.
Υπάρχει άραγε ο σύγχρονος Ηρακλής ή μπορεί έστω να υπάρξει ή το μυαλό της σύγχρονης γυναίκας τον εγκλώβισε στο μακρινό μυθολογικό παρελθόν;
Από την άλλη, η ζωή ακροβατεί μεταξύ δύο ακραίων και απόλυτων επιλογών,του σωστού ή του λάθους, και τελικά καταξιώνεται ή καταβαραθρώνεται;
Όχι και τόσο απλοϊκές ερωτήσεις σωστά;! Θα ήταν αλήθεια αφέλεια που θα μας εξέπληττε στο τέλος η πίστη περί ύπαρξης του σύγχρονου Ηρακλή μετενσαρκωμένου στον σύγχρονο άνδρα. Άλλωστε είναι αδύνατη μα και ιταμή η απαίτηση αυτή! Είναι όμως θεμιτή και ευκτέα η ύπαρξη ενός άνδρα που δεν τον έχει καταβρoχθίσει το είδωλό του σαν άλλο Νάρκισσο, που δεν έχει παραδώσει τη σάρκα του να την ξεσκίσουν η ακολασία και η λαιμαργία σαν άλλη Σκύλα και Χάρυβδη ή που δεν έχει αντίθετα παραδοθεί στον φιλοσοφικό και πνευματικό του αποχωρητισμό, αποστρεφόμενος τη λαϊκή μάζα των ανθρώπων,επιδεικνύοντας επηρμένος μια ελιτίστικη στάση ή που δεν έχει θωρακιστεί εφησυχασμένος στην ασφάλεια που του προσφέρει η όποια οικονομική του επιφάνεια, κλειδώνοντας ερμητικά τις αισθήσεις του απέναντι στην πραγματική παθογένεια της κοινωνίας.
Και όχι η ζωή δεν είναι διλημματικά τελεσίγραφα όπως μαύρο ή άσπρο, λίγο ή πολύ, τώρα ή ποτέ, όλα ή τίποτα, δεξιά ή αριστερά, βουνό ή θάλασσα, φως ή σκοτάδι, θράσος ή δειλία, έρωτας ή αγάπη, οικογένεια ή καριέρα, θέατρο ή κινηματογράφος, κοιλιακοί ή πνεύμα, εγκέφαλος ή τετρακέφαλος…..
Μπορώ να βομβαρδίζω τον εαυτό μου, θαρρείς και αυτοτιμωρούμαι, με ατέρμονα διπολικά ερωτήματα. Κατηγορηματικά όχι!Δεν είναι μόνο το ένα ή το άλλο, ναι,ίσως κάποτε μόνο το ένα, ίσως κάποτε μόνο το άλλο, ίσως και τα δύο μαζί, αλλά δεν χρειάζεται να με λέω αναποφάσιστη, όπως θα μου έλεγε η Κική Δημουλά. Είσαι απλώς ευαίσθητος, όταν δυσκολεύεσαι να διαλέξεις, όταν διστάζεις να απαρνηθείς, όταν δέρνεσαι ανάμεσα στο ένα και στο άλλο, όταν το δίλημμα γίνεται αίσθημα και θέλεις -ή πρέπει- να κρατήσεις και τα δύο.
Όχι τελικά δεν είναι μόνο ο δρόμος της Αρετής ή μόνο της Κακίας. Πρέπει να βαδίσεις και τους δύο,να σκοντάψεις,να σηκωθείς και να συνεχίσεις. Και μη ξέροντας τί να διαλέξεις, όταν είναι νόμος να προτιμάς ή να διαλέγεις, διάλεξε όχι το βόλεμα αλλά την αβεβαιότητα, σπανίως πέφτει έξω. Ίσως μερικές φορές χρειάζεται να δαγκώσουμε το μήλο…αρκεί να μην εκπέσουμε από τον παράδεισο, χρειάζεται να τρυπήσουμε το δάχτυλο στο αγκάθι.Δεν έχουμε την πνευματική και σωματική ετοιμότητα του Ηρακλή, δεν μπορούμε να διαλέξουμε αβίαστα τον δρόμο που διάλεξε αυτός, χρειάζεται εκπαίδευση, δοκιμασίες…και μετά πάλι.
Δεν είναι εύκολο να είσαι Ηρακλής τον 21ο αιώνα, όμως μπορεί να μοιάσεις και αυτό δεν είναι αφέλεια. Μπορεί ο σύγχρονος Ηρακλής να μην έχει αψεγάδιαστους και σχηματισμένους κοιλιακούς και να είναι ταυτόχρονα άμεμπτου ηθικού προτύπου άκαμπτης και πνευματικής σταθερότητας αλλά οφείλει να συνδυάζει επαρκώς το ένα με το άλλο, έστω σπερματικά και ας είναι το ένα βέλτιστο του ετέρου.
Έναν τέτοιο Ηρακλή θα βρούμε στον γονιό μας, στον δάσκαλό μας, στον προπονητή μας, στον φίλο μας, στον άνδρα που επιλέγει να μην ζει σαν μετριότητα, αλλά επιλέγει την μεσότητα που τελικά τον οδηγεί να κινείται στο άκρο υπό την έννοια της άριστης ακρότητας του Αριστοτέλη.
Η θλιβερή διαπίστωση είναι πως αυτό το εκκολαπτόμενο και δυνητικό πρότυπο του Ηρακλή στραγγαλίζεται από την ολιστική επίδραση του σύγχρονου modus vivendi (=τρόπου ζωής), αφού έχει νοσήσει με θανατηφόρα εγκεφαλική και σωματική παράλυση από την ασθένεια της αγελαίας νοοτροπίας. Έτσι, ο Ηρακλής του 21ου αιώνα ξαναβρίσκεται εκβιαστικά στο δίλημμα να επιλέξει το μονοπάτι της Αρετής ή της Κακίας.
Όμως δεν είναι ο μυθολογικός Ηρακλής και επιλέγει ενίοτε αυτόν της Κακίας, γιατί ακριβώς στερείται την εξισορρόπηση νου και σώματος. Για άλλη μια φορά το κατώτατο μέρος της ψυχής αναδεικνύεται ο βασιλιάς της μάχης, της μάχης με το δίπολο σώμα -πνεύμα, καταφέρνοντας να τα διαμελίσει, ρημάζοντάς τα, σκορπίζοντάς τα, για να τα πετάξει τελικά στη χοάνη του δήθεν προοδευτικού, εξελιγμένου πολιτισμού, που προασπίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και προκρίνει την αποκατάσταση της διαταραγμένης Δικαιοσύνης, ενός πολιτισμού στον οποίο Ηθική θεωρείται η έκφραση του αγελαίου ενστίκτου στο άτομο και η επιβολή του δικαίου της πυγμής.
Μα πρόκειται για έναν πολιτισμό υπό αμφισβήτηση και ο σύγχρονος Ηρακλής καλείται να αντιμετωπίσει νέους άθλους, για να επιβιώσει και να απαλλαγεί από την υποταγή του Ευρυσθέα. Στην πραγματικότητα ο Ηρακλής του 21ου αιώνα πρέπει να κωφεύσει, σαν άλλος Οδυσσέας, στο κάλεσμα των Σειρήνων ( υποκουλτούρα της τέχνης, υπερκαταναλωτισμός και υλικός ευδαιμονισμός, απροκάλυπτη υπερσεξουαλικότητα, υποβάθμιση της εκπαίδευσης, αμοραλισμός και ό,τι συστήνει τον έλεγχο του νου ελεύθερων ανθρώπων) και να προλάβει να θωρακιστεί πριν τον τυφλώσει η Ήρα και προβεί στη δολοφονία του πολιτισμού των ανθρωπιστικών ιδεωδών.Τα κατορθώματα τώρα απαιτείται να είναι σωματικά και κυρίως πνευματικά, έχοντας προπάντων αποτρεπτικό και δευτερευόντως λυτρωτικό χαρακτήρα.
Ωστόσο, ευτυχώς γι’αυτό υπάρχουν μερικοί εναπομείναντες άνδρες που πατάνε και τρέμει η γη, που τάσσονται αντικομφορμιστικά στην εποχή αυτή, γιατί δεν τους σηκώνει, που δεν συντάσσονται με την νέα τάξη πραγμάτων, που δεν δέχονται τον ευνουχισμό, γιατί δεν το σηκώνει η φύση τους, που ταξιδεύουν μόνοι σε άγριες θάλασσες και αχαρτογράφητες περιοχές μόνο για παράτολμους, που οδηγούν το αμάξι τους ή τη μηχανή τους με ιλλιγγιώδη ταχύτητα σε πρωτόγνωρους δρόμους μόνο για γενναίους και ελεύθερους ανθρώπους, που έχουν βαριά χέρια με πεταγμένες φλέβες, που έχουν ψυχή πιο βαθιά από τις πληγές τους, βλέμμα διαπεραστικό, καρδιά σκληρή και ταυτόχρονα ευσπλαχνική. Πρόκειται για τον άνδρα που φοράει παντελόνια, δεν τα ξεπουλάει ούτε τα βγάζει και δικαιωματικά του ανήκει ο χαρακτηρισμός σύγχρονος Ηρακλής. Είναι κάπου εκεί έξω…ή προσπαθεί να γίνει….ακόμη ευτυχώς! Σε κάποιες περιπτώσεις είναι και γένους θηλυκού.
” Άν μπορείς, κοίταξε τον φόβο κατάματα και ο φόβος
θα φοβηθεί και θα φύγει”. Ν. Καζαντζάκης
***
της Τέσυ Νικολάου
Αντικλείδι , https://antikleidi.com