Φανταστείτε έναν κόσμο στον οποίο η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) δεν περιορίζεται μόνο σε τεχνικά καθήκοντα, αλλά αναλαμβάνει μερικές από τις υψηλότερες ηθικές ευθύνες: να καταδικάζει εγκληματίες, να κατανέμει ιατρικούς πόρους, ακόμη και να μεσολαβεί σε συγκρούσεις μεταξύ εθνών. Η ιδέα φαντάζει ενδιαφέρουσα: ένας «ουδέτερος» νους, απαλλαγμένος από πάθη και προκαταλήψεις. Όμως το κρίσιμο ερώτημα παραμένει: μπορεί μια μηχανή να κατανοήσει την ηθική όπως την κατανοεί ο άνθρωπος;
Η ΤΝ συχνά προβάλλεται ως αδιάφθορη: δεν δωροδοκείται, δεν παρασύρεται από προσωπικά συμφέροντα, δεν “μασάει” σε διλήμματα και δύσκολες αποφάσεις. Όμως αυτή η εικόνα παραβλέπει κάτι ουσιαστικό, η μηχανή τρέφεται από τα ανθρώπινα δεδομένα που “ταΐζεται”, επομένως κληρονομεί τις ίδιες προκαταλήψεις και πολιτισμικές στρεβλώσεις.
«Η ΤΝ μπορεί να μοιάζει ουδέτερη, αλλά κληρονομεί τις ανθρώπινες προκαταλήψεις που βρίσκει στα δεδομένα.»
Ηθική χωρίς εμπειρία;
Ο φιλόσοφος Επίκουρος πίστευε ότι η βάση κάθε ηθικής κρίσης είναι η εμπειρία της ηδονής και του πόνου. Αυτή η πρωταρχική αίσθηση, δηλαδή το αν κάτι μας ωφελεί ή μας βλάπτει, είναι το φυσικό μας κριτήριο. Από εκεί ξεκινούν οι συλλογισμοί μας για τη δικαιοσύνη, τη φιλία, τη συνεργασία.
Η ΤΝ, αντίθετα, δεν έχει σώμα, δεν διψά, δεν πεινά, δεν πονά, δεν χαίρεται. Χωρίς αυτό το αισθητηριακό θεμέλιο, η «ηθική» της περιορίζεται σε μίμηση κανόνων που της δόθηκαν.
«Ηθική χωρίς αίσθηση δεν είναι ηθική, αλλά μίμηση κανόνων.»
Για τον Επίκουρο, η δικαιοσύνη είναι μια σύμβαση: συμφωνία να μην βλάπτουμε ο ένας τον άλλον, ώστε να ζούμε με ασφάλεια. Δεν είναι αιώνια, αλλά μεταβάλλεται ανάλογα με τις ανάγκες της κοινότητας.
Η ΤΝ όμως δεν ζει σε κοινότητα, δεν έχει μνήμη ή ιστορία. Άρα αδυνατεί ή έστω δυσκολεύεται να συλλάβει τη ρευστότητα των ηθικών κανόνων. Μπορεί να εφαρμόζει ό,τι καταγράφεται, αλλά όχι να συν-διαμορφώνει ζωντανά την έννοια του «δίκαιου».
Η διαφορά είναι ότι οι άνθρωποι μπορούν, τουλάχιστον θεωρητικά, να αναθεωρούν τις παραδοχές τους και να αναδομούν το πλαίσιο σκέψης τους. Η ΤΝ, αντίθετα, μένει δεσμευμένη στις τυπικές δομές που της δόθηκαν, ή μπορεί να τις τροποποιεί μόνο μέσα σε προκαθορισμένα όρια.
Η ελευθερία από τον φόβο
Η ηθική, κατά τον Επίκουρο, δεν είναι υπακοή σε εξωτερικούς κανόνες αλλά μέσο για την απελευθέρωση από φόβους: τον φόβο του θανάτου, των θεών, της τυχαιότητας. Ο σκοπός είναι η αταραξία, η ήρεμη ευδαιμονία.
Η ΤΝ δεν έχει φόβους, άρα δεν μπορεί να καταλάβει γιατί η ηθική δεν είναι μόνο λογική αλλά και θεραπεία της ανθρώπινης αγωνίας.
«Η αληθινή ηθική γεννιέται από την ανάγκη να ελευθερωθούμε από τους φόβους μας.»
Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να μετατραπεί σ ένα πολύτιμο εργαλείο για την ανθρωπότητα, να αποκαλύπτει ασυνέπειες, να σταθμίζει εναλλακτικές, να μας βοηθά να σκεφτούμε καθαρότερα. Δεν μπορεί όμως να θεμελιώσει την ίδια την ηθική, γιατί της λείπει το ανθρώπινο βίωμα που ο Επίκουρος θεωρούσε αναγκαίο.
Το μέλλον ίσως δεν είναι μια «ηθική μηχανή» που θα αποφασίζει για εμάς, αλλά μια συνέργεια, η ΤΝ ως βοηθός στη σκέψη, ενώ η τελική κρίση παραμένει ανθρώπινη, ριζωμένη στην εμπειρία της ηδονής και του πόνου, προσανατολισμένη στην αταραξία. Το να αποφασίζουμε τι είναι σωστό και τι λάθος θα παραμένει πάντα δικό μας βάρος.
***
Γ. Γιώτης
by Αντικλείδι , https://antikleidi.com
