Προσεγγίζοντας το σωστό – Μια ξενάγηση στον ηθικό, πολιτικό στοχασμό

Ο καθηγητής της πολιτικής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ «δοκιμάζει» τρεις θεωρίες δικαιοσύνης στις αντιφάσεις που προκύπτουν στη δημόσια και ιδιωτική μας ζωή.

Στο δημόσιο βίο μας, συχνά όμως και στον ιδιωτικό, ερχόμαστε αντιμέτωποι με σοβαρά διλήμματα. Για παράδειγμα, πριν από λίγες μέρες έληξε η απεργία πείνας των μεταναστών στο Μέγαρο Υπατία, το ανθρωπιστικό δράμα των οποίων απαίτησε, με πολύ πιεστικούς όμως όρους, την επίλυση ενός ακανθώδους πολιτικού προβλήματος. Η λύση που δόθηκε, όμως, ήταν η δίκαιη και η σωστή; Και αν ναι, τι την έκανε τέτοια; Πόσο ηθική υπήρξε στο θέμα αυτό η στάση της ελληνικής κυβέρνησης, της Επιτροπής Αλληλεγγύης των μεταναστών ακόμη και των ίδιων των απεργών πείνας;

Ο Αριστοτέλης, ο Καντ ή ο Τζον Ρολς θα είχαν άποψη γι’ αυτό που συνέβη στην Αθήνα; «Ναι, θα είχαν», μοιάζει να απαντά ο Μάικλ Σαντέλ, καθηγητής της Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, διάσημος για τη ζωντάνια των παραδόσεών του κατά τη διάρκεια των οποίων φέρνει τους φοιτητές του αντιμέτωπους με διλήμματα που προκύπτουν από τις υποχρεώσεις μας προς τους άλλους στο πλαίσιο μιας κοινωνίας που έχει μεριμνήσει για τα ατομικά δικαιώματα. Το βιβλίο του «Δικαιοσύνη. Τι είναι το σωστό;» αποτελεί μια ξενάγηση στον ηθικό, πολιτικό στοχασμό και επιχειρεί να απαντήσει σε ερωτήματα που ανοίγουν από μόνα τους μεγάλες περί δικαιοσύνης συζητήσεις. Είναι ηθικοί οι στρατοί των μισθοφόρων; Είναι δίκαιο να βγάλει κανείς κέρδος εκμεταλλευόμενος φυσικές καταστροφές; Είναι σωστό να αμείβονται με εξωφρενικά ποσά οι διάσημοι ποδοσφαιριστές; Πόσο δίκαιο υπάρχει πίσω από απόψεις περί ανακατανομής του πλούτου; Είναι ηθικά ανεκτή η υποβοηθούμενη αυτοκτονία; Σε καμιά από τις παραπάνω περιπτώσεις -και σε πολλές ακόμη- η απάντηση δεν μπορεί να είναι εύκολη.

Ποια είναι η δίκαιη κοινωνία; 

Οταν θέτει κανείς μια ερώτηση σαν κι αυτή, γράφει ο Σαντέλ, στην ουσία ρωτά πώς διανέμει τα αγαθά στα οποία οι άνθρωποι δίνουν αξία. Συνεπώς, η δίκαιη κοινωνία είναι εκείνη που διανέμει τα αγαθά με σωστό τρόπο, δίνοντας σε κάθε πρόσωπο ό,τι του οφείλει. Τα δύσκολα όμως ξεκινούν όταν έρχεται η στιγμή να ρωτήσουμε: τι οφείλεται στους ανθρώπους και γιατί; Το ερώτημα αυτό απασχόλησε την πολιτική φιλοσοφία, στην προσπάθειά της να προσδιορίσει τι είναι το σωστό.

Ο Σαντέλ στο βιβλίο του παρουσιάζει την έννοια της δικαιοσύνης από την πλευρά του ωφελιμισμού του Τζέρεμι Μπένθαμ, του τρόπου που συνέδεσε την ωφέλεια με τα ατομικά δικαιώματα ο Τζον Στιούαρτ Μιλ, μέσα από το καντιανό ιδεώδες περί δικαιοσύνης που δίνει έμφαση στο κίνητρο, το επιχείρημα περί ισότητας του Τζον Ρολς, όπως το διατύπωσε στο μνημειώδες έργο του «Θεωρία της δικαιοσύνης», αλλά και μέσα από τον Αριστοτέλη που αναγνώρισε ότι απώτερος σκοπός της Πολιτείας είναι η καλλιέργεια της αρετής των πολιτών. Μέσα από την ανάλυση του Σαντέλ γίνεται φανερό ότι, ενώ οι αρχαίες θεωρίες δικαιοσύνης ξεκινούσαν από την αρετή, οι νεότερες έθεσαν ως σημείο εκκίνησης την ελευθερία, που θέτει αμέσως νέες ανάγκες για επιπλέον προσδιορισμούς. Ολες διαθέτουν μια στέρεη ηθικά επιχειρηματολογία, αλλά και τις δικές τους εσωτερικές αντιφάσεις. Πόσο όμως κάποιος, που γοητεύεται με μία από αυτές, είναι διατεθειμένος να την ακολουθήσει μέχρι τις έσχατες συνέπειές της; Ο Σαντέλ δεν κρύβει τη δική του άποψη, η οποία αποτελεί μια εκδοχή της σύνδεσης της δικαιοσύνης με την καλλιέργεια της πολιτικής αρετής. Αυτό, όμως, που κάνει το βιβλίο συναρπαστικό είναι ότι ζητά διαρκώς από τον αναγνώστη να υποβάλει σε κριτικό έλεγχο τις δικές του περί δικαίου αντιλήψεις. Μια τέτοια διαδικασία αποδεικνύεται εξαιρετικά χρήσιμη καθώς κινούμαστε σ’ έναν περίπλοκο κόσμο που μας φέρνει συνεχώς αντιμέτωπους με γκρίζες ζώνες, όπου το δίκαιο και το σωστό δε μοιάζει πάντα να είναι δίκαιο και σωστό για όλους.

   ΤΗΣ ΕΥΗΣ ΚΑΡΚΙΤΗ  , agelioforos.gr

by Αντικλείδι , http://antikleidi.wordpress.com

Συναφές: 

Η ηθική υπεράνω του συμφέροντος 

H ανάγκη έναντι της απληστίας 

Χρήμα και Ηθική 

Ηθική: θέμα σχετικότητας ; 

Τα όρια της ελευθερίας 

Τα ηθικά άτομα είναι πιο ικανοποιημένα από την ζωή τους