Για παράδειγμα, μπορεί στον καθημερινό λόγο να μας αρκεί η λέξη ‘σύννεφο’ για να περιγράψουμε αυτούς τους σχηματισμούς στον ουρανό, δεν αρκεί όμως σε έναν μετεωρολόγο. Εκφράσεις όπως ‘λευκό συννεφάκι’ και ‘μαύρα απειλητικά σύννεφα’ ανήκουν στην επικράτεια της λογοτεχνίας, όχι της επιστήμης. Ο μετεωρολόγος, λοιπόν, χρειάζεται λέξεις όπως θύσανος, μελανία, στρώμα, σωρείτης, θυσανόστρωμα, μελανόστρωμα, υψίστρωμα, θυσανοσωρείτης, μελανοσωρείτης, υψισωρείτης, πιθανώς κι άλλες που δεν γνωρίζω. Ανάλογα παραδείγματα μπορεί να σκεφτεί κανείς πάρα πολλά.
Αυτό, όμως, που δεν είναι τόσο γνωστό, είναι το ότι το ίδιο συμβαίνει και με τις γλώσσες: Κάθε γλώσσα, ανάλογα με το πού ζουν οι ομιλητές της και με τι πράγματα ή φαινόμενα αυτοί έρχονται σε επαφή, δημιουργεί ή δεν δημιουργεί λέξεις. Η ελληνική γλώσσα δεν έχει λέξη για το πιράνχα, γιατί απλούστατα δεν υπάρχουν πιράνχας στα ελληνικά ύδατα. Όταν μάθαμε ότι υπάρχει κι αυτό το ζωντανό, δανειστήκαμε το όνομα που του έδωσαν οι άνθρωποι που ζουν εκεί όπου ζει.
Πέραν αυτού, κάθε γλώσσα εμπλουτίζει με διαφορετικό ζήλο διάφορα θεματικά πεδία, ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες των ομιλητών της. Σ’ εμάς αρκεί μια λέξη για την ‘καμήλα’, όχι όμως στον Άραβα, γιατί γι’ αυτόν η καμήλα είναι εξόχως σημαντική ενώ για ‘μας είναι μόνο ντεκόρ της χριστουγενιάτικης φάτνης.
Υπήρξε μια αρχική παρεξήγηση: Κάποιοι είπαν ότι οι λαοί αυτοί έχουν εκατοντάδες λέξεις που σημαίνουν ‘χιόνι’.
Αυτό έγινε γιατί δεν έλαβαν υπόψη τους ότι οι γλώσσες της οικογένειας Eskimo-Aleut είναι γλώσσες πολυσυνθετικές και σχηματίζουν λέξεις-προτάσεις.
Αυτό σημαίνει ότι κάποιος που δεν είναι εξοικειωμένος μ’ αυτές τις γλώσσες, μπορεί να θεωρήσει λέξη και μια λέξη-πρόταση του τύπου “Αν-χιονίσει-αύριο-θα-έρθω-χωρίς-τα-παιδιά’. Αυτό, φυσικά, επισημάνθηκε αρκούντως κι έτσι καταλήξαμε σε κάποιες δεκάδες λέξεις που σχετίζονται με το χιόνι, για γλώσσες όπως η Yup’ik, η Inuit και η Sami, όλες γλώσσες λαών που ζουν σε πολύ κρύες περιοχές.
Τι μας είπαν δηλαδή; Ότι, π.χ. η λέξη ‘νερόχιονο’ ή ‘χιονόνερο’ δεν συνιστά ξεχωριστή λέξη επειδή χρησιμοποιεί τη ρίζα ‘χιον-‘. Πράγμα που είναι, κατά τη γνώμη μου, τελείως λάθος: Η λέξη αυτή έχει πολύ συγκεκριμένη έννοια, σαφώς διακριτή από τη λέξη ‘χιόνι’. Το ίδιο θα μπορούσα να πω και για τη λέξη ‘κοκορόχιονο’ που χρησιμοποιούμε εμείς οι Γιαννιώτες: είναι μια διακριτή λέξη γιατί περιγράφει έναν πολύ συγκεκριμένο τύπο χιονιού και το γεγονός ότι υπάρχει δείχνει ότι, τουλάχιστον τον καιρό που δημιουργήθηκε, ήταν σημαντικό για τους ομιλητές της γιαννιώτικης ντοπιολαλιάς να διακρίνουν αυτόν τον τύπο χιονιού από το συνηθισμένο χιόνι.
Και, για όποιον δεν πείσθηκε ακόμη ότι οι γλώσσες έχουν ‘προτιμήσεις’ κι ότι δε ρίχνουν το ίδιο βάρος σε όλα τα νοηματικά πεδία, ας πάρουμε τον αγαπημένο ημιπολύτιμο λίθο των Κινέζων, το jade. Υπάρχει ο γενικός όρος玉(yù), ο οποίος αναφέρεται στα ορυκτά νεφρίτη, ιαδεΐτη και ίασπη. Ας δούμε, λοιπόν, πόσους διαφορετικούς χαρακτήρες έχουν φτιάξει τα κινέζικα σε άμεση ή έμμεση σχέση με το jade:
璨 (càn), 璀 (cuǐ), 瑾 (jĭn), 琮 (cóng), 璜 (huáng), 璧 (bì), 琥 (hŭ),珀(pò), 琬 (wăn) 璐 (lù), 瑁 (mào), 珍 (zhēn) 玫(méi), 瑰 (guī), 瑶 (yáo), 珊 (shān), 瑚 (hú), 琅 (láng), 琛 (chēn), 顼 (xū), 珂 (kē), 璞 (pú), 琳 (lín), 玲 (líng), 瑕 (xiá), 琀 (hán)
Κι εδώ, βέβαια, φαίνεται καθαρά ότι δε μιλάμε για την ίδια ρίζα, εφόσον οι χαρακτήρες αυτοί, φωνητικά, δεν έχουν καμιά σχέση μεταξύ τους.
*************
Χρήσιμες συνδέσεις : princeton , washingtonpost
Ευχαριστούμε τη φίλη που μας έστειλε το παραπάνω διαφωτιστικό κείμενο.
Αντικλείδι , https://antikleidi.com
Συναφές:
Ένα από τα μεγαλύτερα παράδοξα της σύγχρονης επιστήμης είναι ότι ενώ συνθέτει μια ηγεμονική κουλτούρα,…
Από όλες τις προφητικές γνώσεις που μπορεί να βρει κανείς στο κλασικό μυθιστόρημα του Όργουελ,…
Το 1784, σε ένα δοκίμιό του με τίτλο αυτή την ερώτηση: "Was ist Aufidarung?", ο…
Υπάρχουν δύο απαραίτητα στοιχεία για τη γνώση: το υποκείμενο της γνώσης (ο γνωρίζων, ή ο…
Ένα μικρό αφιέρωμα στον συγγραφέα και ψυχολόγο Daniel Kahneman που διακρίθηκε για το έργο του…
Για κάποιους είναι τόσο εύκολο να ερωτευτούν με μια ιδέα όσο και έναν άνθρωπο. Οι…