Umwelt

Φανταστείτε ότι σ ένα πολύ μεγάλο δωμάτιο, κάτι σαν γυμναστήριο ας πούμε, βρίσκεται μέσα ένας ελέφαντας. Τώρα φανταστείτε ότι μπαίνουν επίσης: ένα ποντίκι, ένας κοκκινολαίμης, μια κουκουβάγια, ένας κροταλίας, μια αράχνη που έχει φτιάξει έναν ιστό σε μια γωνία, ένα κουνούπι που βουίζει στον αέρα και μια μέλισσα που κάθεται πάνω σε έναν ηλίανθο που βρίσκεται σε μια γλάστρα. Τέλος, στη μέση αυτού του ολοένα και πιο γεμάτου υποθετικού χώρου, προσθέστε κι έναν άνθρωπο. Ας την πούμε Ρεβέκκα.

Αυτή βλέπει κανονικά, είναι περίεργη και (ευτυχώς) αγαπά τα ζώα. Μην ανησυχείτε για το πώς βρέθηκε σε αυτό το χάος. Ούτε ν αρχίσετε τις ερωτήσεις του τύπου τι κάνουν όλα αυτά τα ζώα σε ένα γυμναστήριο. Απλά ελάτε να σκεφτούμε πώς η Ρεβέκκα και το υπόλοιπο αυτού του φανταστικού θηριοτροφείου μπορεί να αντιλαμβάνονται ο ένας τον άλλον.

Ο ελέφαντας σηκώνει την προβοσκίδα του σαν περισκόπιο, ο κροταλίας κροταλίζει τη γλώσσα του και το κουνούπι κόβει τον αέρα με τις κεραίες του. Και οι τρεις μυρίζουν τον χώρο γύρω τους, αντιλαμβάνονται τις μυρωδιές που αιωρούνται. Ο ελέφαντας δεν μυρίζει τίποτα αξιοσημείωτο. Ο κροταλίας ανιχνεύει το ίχνος του ποντικιού και τυλίγει το σώμα του για ενέδρα. Το κουνούπι μυρίζει το δελεαστικό διοξείδιο του άνθρακα στην αναπνοή της Ρεμπέκας και το άρωμα του δέρματός της. Προσγειώνεται στο μπράτσο της, έτοιμο να κολατσίσει, αλλά πριν προλάβει να τη δαγκώσει … φλατς μια στο μπράτσο — και το χαστούκι της ενοχλεί το ποντίκι. Σκούζει εκείνο, σε έναν τόνο που ακούει μεν η νυχτερίδα αλλά είναι πολύ ψηλός για να τον ακούσει ο ελέφαντας.

Ο ελέφαντας, εν τω μεταξύ, εξαπολύει επίσης ένα βαθύ, βροντερό βουητό χαμηλής συχνότητας για τα αυτιά του ποντικιού ή της νυχτερίδας αλλά που γίνεται αισθητό από την ευαίσθητη στους κραδασμούς κοιλιά του κροταλία. Η Ρεβέκκα πέρα βρέχει… ούτε τους υπέρηχους του ποντικιού, ούτε τα βουητά του υποηχητικού ελέφαντα ακούει. Όμως ακούει τον κοκκινολαίμη, που τραγουδά σε συχνότητες που ταιριάζουν καλύτερα στα αυτιά της. Αλλά και πάλι η ακοή της είναι πολύ αργή για να ξεχωρίσει όλες τις πολυπλοκότητες που κωδικοποιεί το πουλί μέσα στη μελωδία του.

Το στήθος του κοκκινολαίμη φαίνεται κόκκινο στη Ρεβέκκα αλλά όχι στον ελέφαντα, του οποίου τα μάτια περιορίζονται στις αποχρώσεις του μπλε και του κίτρινου. Η μέλισσα δεν μπορεί να δει το κόκκινο, αλλά είναι ευαίσθητη στις υπεριώδεις αποχρώσεις που βρίσκονται πέρα ​​από το άκρο του ουράνιου τόξου. Ο ηλίανθος, πάνω στον οποίο κάθεται, έχει στο κέντρο του ένα υπεριώδες στόχο, που τραβά την προσοχή τόσο του πουλιού όσο και της μέλισσας. Ο στόχος όμως είναι αόρατος στη Ρεβέκκα, που νομίζει ότι το λουλούδι είναι μόνο κίτρινο. Τα μάτια της είναι τα πιο αιχμηρά στο δωμάτιο και σε αντίθεση με τον ελέφαντα ή τη μέλισσα, μπορεί να εντοπίσει τη μικρή αράχνη να κάθεται να πλέκει στον ιστό της. Αλλά όταν σβήνουν τα φώτα στο δωμάτιο … σταματά να βλέπει πολλά πράγματα.

Βυθισμένη στο σκοτάδι, η Ρεβέκκα περπατά αργά μπροστά, με τα χέρια απλωμένα, ελπίζοντας να νιώσει τα εμπόδια στο δρόμο της. Το ποντίκι κάνει το ίδιο, αλλά με τα μουστάκια στο πρόσωπό του, τα οποία κινεί μπρος-πίσω πολλές φορές το δευτερόλεπτο για να χαρτογραφήσει το περιβάλλον του. Καθώς σκιρτά ανάμεσα στα πόδια της Ρεβέκκας, τα βήματά του είναι πολύ αχνά για να τα ακούσει αυτή αλλά όχι και για την κουκουβάγια που ξεκινά την επίθεση. Τα φτερά της «σπάζουν» τη ροή του αέρα εκατέρωθεν των πτερύγων, μειώνοντας την αντίσταση και εξαλείφοντας το θόρυβο της πτήσης ενώ τα ευαίσθητα και ασύμμετρα αυτιά της εντοπίζουν την πηγή του ποντικιού που σκιρτώντας εισχωρεί, εντός της εμβέλειας του κροταλία που περιμένει. Χρησιμοποιώντας δύο κοιλώματα στο ρύγχος του, το φίδι μπορεί να αισθανθεί την υπέρυθρη ακτινοβολία που εκπέμπεται από θερμά αντικείμενα. Βλέπει αποτελεσματικά τη ζέστη και το σώμα του ποντικιού να φλέγεται σαν φάρος. Το φίδι χτυπά…και συγκρούεται με την κουκουβάγια.

Όλη αυτή η ταραχή περνά απαρατήρητη από την αράχνη, η οποία μετά βίας ακούει ή βλέπει τους συμμετέχοντες. Ο κόσμος της ορίζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου από τις δονήσεις που διαρρέουν τον ιστό της – μια αυτοδημιούργητη παγίδα που λειτουργεί ως επέκταση των αισθήσεών της. Όταν το κουνούπι πέφτει στα μεταξωτά νήματά της, η αράχνη ανιχνεύει τις αποκαλυπτικές δονήσεις του θηράματος. Αλλά καθώς επιτίθεται, αγνοεί τα ηχητικά κύματα υψηλής συχνότητας που χτυπούν το σώμα της και αναπηδούν πίσω στο πλάσμα που τα έστειλε – τη νυχτερίδα. Το σόναρ της νυχτερίδας είναι τόσο οξύ που όχι μόνο βρίσκει την αράχνη στο σκοτάδι, αλλά την εντοπίζει με αρκετή ακρίβεια για να την αρπάξει από τον ιστό της.

Καθώς η νυχτερίδα τρώει, ο κοκκινολαίμης νιώθει μια γνώριμη έλξη που τα περισσότερα από τα άλλα ζώα δεν μπορούν να αισθανθούν. Οι μέρες γίνονται πιο κρύες και είναι καιρός να μεταναστεύσουμε σε θερμότερα νότια κλίματα. Ακόμη και μέσα στο κλειστό γυμναστήριο, ο κοκκινολαίμης μπορεί να αισθανθεί το μαγνητικό πεδίο της Γης και, καθοδηγούμενος από την εσωτερική του πυξίδα, κοιτάει στο νότο και φεύγει από ένα παράθυρο. Αφήνει πίσω του έναν ελέφαντα, μια νυχτερίδα, μια μέλισσα, έναν κροταλία, μια ελαφρώς αναστατωμένη κουκουβάγια, ένα εξαιρετικά τυχερό ποντίκι και μια Ρεβέκκα.

Αυτά τα επτά πλάσματα μοιράζονται τον ίδιο φυσικό χώρο, αλλά τον βιώνουν με εκπληκτικά διαφορετικούς τρόπους. Το ίδιο ισχύει για τα δισεκατομμύρια άλλα ζωικά είδη στον πλανήτη και τα αμέτρητα άτομα σε αυτά τα είδη. Η Γη βρίθει από αξιοθέατα και υφές, ήχους και δονήσεις, μυρωδιές και γεύσεις, ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία. Αλλά κάθε ζώο μπορεί να αξιοποιήσει μόνο ένα μικρό κλάσμα της πληρότητας της πραγματικότητας. Το καθένα περικλείεται μέσα στη δική του μοναδική αισθητηριακή φυσαλίδα, αντιλαμβανόμενο μόνο ένα μικροσκοπικό κομμάτι ενός απέραντου κόσμου

Yπάρχει μια λέξη για αυτήν την αισθητηριακή φούσκα – Umwelt. Διαδόθηκε κυρίως από τον βιολόγο, ζωολόγο Jakob von Uexküll το 1909. Το Umwelt προέρχεται από τη γερμανική λέξη για το «περιβάλλον», αλλά ο Uexküll δεν το χρησιμοποίησε απλώς για να αναφερθεί στο περιβάλλον ενός ζώου. Αντίθετα, Umwelt είναι συγκεκριμένα το μέρος αυτού του περιβάλλοντος που ένα ζώο μπορεί να αισθανθεί και να βιώσει – ο αντιληπτικός του κόσμος. Όπως οι ένοικοι του φανταστικού μας δωματίου, ένα πλήθος πλασμάτων θα μπορούσε να στέκεται στον ίδιο φυσικό χώρο και να έχει εντελώς διαφορετικό Umwelten.

***

Γιώργος Γιώτης. Ελεύθερη απόδοση από το βιβλίο “An Immense World” του βραβευμένου με Pulitzer Ed Yong

(οι λίγο αποτυχημένες εικόνες είναι της τεχνητής νοημοσύνης )

by Αντικλείδι , https://antikleidi.com