Ο δημοσιογράφος τον New York Times, Μπρετ Στέφενς παραθέτει την ιστορία από το βιβλίο «Φαίδρος» του Πλάτωνα και τον διάλογο μεταξύ θεού και βασιλιά, τον οποίο αποδίδει ο Σωκράτης, ο οποίος έχει τις ρίζες του περίπου 2,400 χρόνια πριν.
Αναλυτικά το άρθρο:
«Στην αρχαία Αίγυπτο ζούσε ο σοφός Βασιλιάς Θαμούς. Μία μέρα τον επισκέπτηκε ο έξυπνος θεός Θεύθ.
Ο Θεύθ ήταν υπεύθυνος για την εφεύρεση της αριθμητικής, της γεωμετρίας, της αστρονομίας και των ζαριών, αλλά σύμφωνα με τον ίδιο η σημαντικότερη του ανακάλυψη ήταν «η χρήση των γραμμάτων». Αυτή ήταν και η εφεύρεση που ο Θεύθ ανυπομονούσε να μοιραστεί με τον Βασιλιά Θαμούς.
Η τέχνη της γραφής, σύμφωνα με τον Θεύθ, «θα κάνει τους Αιγύπτιους σοφότερους και θα βελτιώσει την μνήμη τους, καθώς η γραφή είναι αναγκαία τόσο για τη μνήμη, όσο και για την ευστροφία».
Αλλά ο Θάμους τον απέρριψε λέγοντας, «Θεύθ, που κατέχεις τόσες τέχνες, να ξέρεις πως άλλος έχει την ικανότητα να δημιουργεί τις τέχνες, και άλλος εκείνη που θα του επιτρέπει να κρίνει πόσο πρόκειται να ωφελήσουν και πόσο να βλάψουν όποιους πρόκειται να τις χρησιμοποιήσουν».
Ο βασιλιάς συνέχισε «Και τώρα εσύ, ως πατέρας της τέχνης των γραμμάτων, από ευμενή διάθεση προς το έργο σου, απέδωσες τα αντίθετα από αυτά που μπορεί πραγματικά τούτη η τέχνη. Γιατί τα γράμματα θα προκαλέσουν λήθη στις ψυχές όσων θα τα μάθουν, εφόσον οι ίδιοι δε θα φροντίζουν για την άσκηση της μνήμης τους, μια και, αποκτώντας εμπιστοσύνη στη γραφή, θα φέρνουν τα πράγματα στη μνήμη τους όχι από μόνοι τους, από μέσα τους, αλλά από έξω, διαμέσου ξένων σημείων».
Ο Θαμούς ολοκλήρωσε λέγοντας «Και έτσι παρέχεις στους μαθητές σου μια φαινομενική σοφία, όχι την αλήθεια· γιατί, με την τέχνη που προσφέρεις, θα ακούσουν πολλά χωρίς να τα διδαχθούν και, συνακόλουθα, θα πιστέψουν ότι ξέρουν πολλά, ενώ στην πραγματικότητα, στις περισσότερες περιπτώσεις στερούνται της γνώσης και θα είναι δύσκολοι στο να τους συναναστρέφεται κανείς, αφού, αντί σοφοί, θα έχουν γίνει δοκησίσοφοι».
Καλώς ορίσατε στο Facebook.
Η ιστορία που παραθέτω προέρχεται από το βιβλίο «Φαίδρος» του Πλάτωνα και ο διάλογος μεταξύ θεού και βασιλιά, τον οποίο αποδίδει ο Σωκράτης, έχει τις ρίζες του περίπου 2,400 χρόνια πριν. Ο παραπάνω διάλογος απέκτησε ξανά νόημα αυτή την εβδομάδα μετά την εκτενή έρευνα των New York Times στους κυνικούς και ιδιοτελείς υπολογισμούς του Facebook, στη προσπάθεια της εταιρίας να βγεί αλώβητη μετά από ένα δύσκολο χρόνο σε επίπεδο δημόσιων σχέσεων, η οποία περιελάμβανε ρώσικη παραπληροφόρηση, την υπόθεση της Cambridge Analytica και μία σημαντική παραβίαση ασφαλείας.
Τώρα μαθαίνουμε ότι η εταιρία προσπάθησε να συγκαλύψει το μέγεθος της ρωσικής παρέμβασης στην πλατφόρμα της, ενώ αθόρυβα διέδιδε προσβλητικές ιστορίες ενάντια των ανταγωνιστών της, όπως ο Τζόρτζ Σόρος. Το Facebook αμφισβητεί κάποιους από τους ισχυρισμούς της εφημερίδας, αλλά είναι εύλογο να πούμε ότι η φήμη της εταιρίας βρίσκεται πλέον κάπου ανάμεσα σε αυτή της Philip Morris και της Purdue Pharma, σε επίπεδο δημόσιας τοξικότητας.
Σε αυτό το μόνο που μπορεί να απαντήσει κάποιος είναι: Ήταν καιρός.
Η ιστορία των υπερβολικών υποσχέσεων και των καταστροφικών συνεπειών της τεχνολογίας δεν είναι ακριβώς καινούργια. Το γεγονός όμως ότι συνεχώς μας εκπλήσσει είναι ενδιαφέρον. Γιατί συμβαίνει όμως αυτό;
Εν μέρει λόγω της τάσης μας να ξεχνάμε ότι η τεχνολογία είναι όσο καλή όσο και οι άνθρωποι που τη χρησιμοποιούν. Θέλουμε η τεχνολογία να μας ανυψώσει, αλλά τείνουμε να την υποβαθμίζουμε. Σε έναν καλύτερο κόσμο, το Twitter θα μπορούσε να είναι ένας ψηφιακός πίνακας ιδεών και συζήτησης εξευγενίζοντας την δημόσια σφαίρα. Το έχουμε όμως μετατρέψει σε έναν ανοικτό βόθρο του μυαλού της Αμερικής. Το Facebook υποτίθεται ότι θα λειτουργούσε ως μία πλατφόρμα που θα βελτίωνε την ανθρώπινη επαφή, όχι ως ένα εργαλείο που θα οδηγούσε τους μοναχικούς ανθρώπους βαθύτερα στην απομόνωση.
Είναι αλήθεια πώς το Facebook και άλλοι κολοσσοί της Σίλικον Βάλεϊ έχουν παρουσιαστεί όχι τόσο ως εταιρίες που επιζητούν το κέρδος, αλλά ως κινήματα με υψηλά ιδεώδη. Η αποστολή του Facebook είναι «να κάνει τον κόσμο περισσότερο ανοικτό και συνδεδεμένο». Ο στόχος της Tesla είναι «να επιταχύνει την παγκόσμια μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας». Το σλόγκαν του Google ήταν «Μην είσαι κακός», μέχρι να το αλλάξει αθόρυβα νωρίτερα μέσα στο χρόνο.
Ο βαθύτερος όμως λόγος που η τεχνολογία μας προδίδει και απογοητεύει τόσο συχνά είναι ότι υπόσχεται να κάνει εύκολα πράγματα και καταστάσεις, οι οποίες εκ φύσεως, πρέπει να είναι δύσκολες.
Το να τουίταρεις και να τρολάρεις είναι εύκολο. Να κατέχεις την τέχνη της συζήτησης και του διαλόγου είναι δύσκολο. Να γράψεις ένα πραγματικό γράμμα είναι δύσκολο. Να ψάχνεις πράγματα στο Google είναι εύκολο. Να ξέρεις τι πρέπει να ψάξεις είναι δύσκολο. Το να έχεις χιλιάδες φίλους στο Facebook είναι εύκολο. Να διατηρήσεις 6 ή 7 φιλίες μέσα στο διάστημα πολλών χρόνων είναι δύσκολο. Να χρησιμοποιείς το Tinder είναι εύκολο. Να αγαπάς και να μένεις σε μία σχέση είναι δύσκολο.
Αυτό είναι που ο Σωκράτης (ή ο Θαμούς) εννοεί όταν απαξιώνει τον γραπτό λόγο: Μας δίνει μία εύκολη λύση. Δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι μπορούμε να παραμείνουμε ενημερωμένοι και συνδεδεμένοι, ακόμα και αν δεν κατέχουμε τις αρετές της προσοχής, της αυτοκυριαρχίας και της μνήμης, οι οποίες μπορεί να φαίνονται γραφικές σήμερα. Πόσα όμως από τα προσωπικά, επαγγελματικά και εθνικά προβλήματα θα λύνονταν αν σταματούσαμε να «κόβουμε δρόμο»;
Διαβάζοντας την περιγραφή των New York Times για τον τρόπο με τον οποίο το Facebook αντιμετώπισε τα προβλήματα του, είδαμε την απεγνωσμένη προσπάθεια των Μαρκ Ζούκερμπεργκ και Σέριλ Σάντμπεργκ να αλλοιώσουν και να κατευνάσουν, με τη βοήθεια συμβούλων, λομπιστών και τεχνολογικών αναβαθμίσεων, μία σημαντική κρίση εμπιστοσύνης. Όπως όμως με την αγάπη και την γραμματική, έτσι και εδώ το να κερδίσεις και να διατηρήσεις τη εμπιστοσύνη είναι δύσκολο. Δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις.
Γι’ αυτό, Facebook ξεκίνα από την αρχή. Κάνε τα βασικά. Σταμάτα να προσποιείσαι ότι προσπαθείς να μεταμορφώσεις τον κόσμο. Δούλεψε σκληρότερα για έναν πιο ηθικό, ανοικτό και υπεύθυνο τρόπο λειτουργίας. Αποδέξου ότι αυτή η δουλειά θα πάρει καιρό. Βγες από το Facebook για ένα σαββατοκύριακο. Αντ’ αυτού διάβασε ένα αρχαίο βιβλίο».
***
Πηγή: kathimerini από The New York Times
Αντικλείδι , https://antikleidi.com
Είναι παντελώς άσχετο το κείμενο του Φαίδρου με το Facebook, κι απορώ με την Καθημερινή που δημοσίευσε αυτό το ανελλήνιστο άρθρο, το οποίο μπορεί να φανεί λογικό μόνο σε αγράμματους, αυτούς που γκουγκλάρουν όλη την ώρα λέξεις και παριστάνουν μετά τους γνώστες. Ο Θαμούς θεωρεί ήδη την καταγραφή των πληροφοριών στο χαρτί (πάπυρο) ως τρομερό σημάδι παροπλισμού του πνεύματος, εφησυχασμού, διότι η γνώση απαιτεί αξιολόγηση, κατάταξη, ανάκληση, συνδυασμό των πληροφοριών, κλπ ώστε αυτές οι πληροφορίες να γίνουν γνώση, πράγματα που μπορεί να κάνει μόνο το μυαλό σε μια πολυετή διαδικασία. Το να παρομοιάσουμε το Φέησμπουκ με τα βιβλία είναι όχι απλώς άτοπος παραλληλισμός, αλλά ύβρις.
(αντικατάσταση του “διότι η γνώση απαιτεί”, με το “διότι απαιτείται”, ώστε να μην υπάρχει πλεονασμός στην πρόταση)
Όντως, η παρομοίωση της εφεύρεσης της γραφής με το Φέισμπουκ είναι κάπως βεβιασμένη. Και- ακόμα – στον πλατωνικό μύθο φαίνονται άσχετα τα ηθικά διλήμματα τα οποία θέτει, εδώ, ο αρθρογράφος. Και τρίτον, κάπως κι εγώ δυσπιστώ στην εμμονική αναζήτηση “ποιος αρχαίος (ημών πρόγονος) το είπε”.
Ωστόσο, ο πυρήνας του Πλατωνικού μύθου δεν προδίδεται. Ο Πλάτων επισημαίνει πώς κάθε νέα τεχνολογία αφαιρεί από το ανθρώπινο δυναμικό αντί να προσθέτει.
Έτσι, για παράδειγμα, έχουν μετρήσει τους … εγκεφάλους των ταξιτζήδων του Λονδίνου (τις αμυγδαλές τους, ακριβέστερα) προ και μετά Τζι-πι-ες. Ε, έχουν μικρύνει. Πριν το Τζι-πι-ες, ο ταξιτζής του Λονδίνου έπρεπε να ψάξει και να προβληματιστεί ποιον δρόμο θ’ ακολουθήσει. Με το Τζι-πι-ες, “το βάζεις, και σε πάει”. Και ο εγκέφαλος των ταξιτζήδων ατροφεί.
Ο Πλάτων δεν λέει κάτι διαφορετικό: η εφεύρεση της γραφής “πάει” με την κατάργηση της απομνημόνευσης, της υποχρέωσης “να μάθεις”, και να έχεις μέσα στο μυαλό σου και να δουλεύεις ελεύθερα αυτά που έχεις μάθει.
Αν και οι αρχαίοι ημών πρόγονοι, μέχρι και αιώνες μετά τον Πλάτωνα, αποστηθίζανε, λ.χ. τα Ομηρικά έπη (αμφιβάλλω αν τα αποστηθίζανε ολόκληρα, αλλά κομμάτια τους…). Μέχρι και ο Κοραής στον πρόλογο της εκδοσης της “Ιλιάδας” (όπου το γνωστό διήγημα για τον “Παπατρέχα”), μυκτηρίζει το νέο είδος λογιωτάτων, που έχουν αποστηθίζει “100 στίχους του Ομήρου” όλους κι όλους. Δεν φαίνεται να συμβιβάζεται ο Αδαμάντιος με λιγότερες από κάμποσες ραψωδίες της “Ιλιάδας”, και άλλες τόσες της “Οδύσσειας” (στο πρωτότυπο). Και μιλάμε για19ο αιώνα.
Σήμερα, η “απομνημόνευση” έχει γίνει αρνητικό στερεότυπο προς χρήσιν τοις μαθηταίς που αύριο θα ανέβουν στο τραπέζι κάποιου Υπουργού Παιδείας να του κάνουν κήρυγμα για τα “δίκαια αιτήματά τους” (και μεθαύριο μπορεί να γίνουν μέχρι και πρωθυπουργοί).
Στην τεχνολογική εποχή, ακόμα, το να μην “μαθαίνεις” είναι “τεχνική-(μη)-μάθησης”. Μεταξύ άλλων: μέχρι να μάθεις μια τεχνολογική γνώση, έχει … απαρχαιωθεί. Άρα, “μάθηση είναι ότι χρειάζεσαι να ξέρεις πού να ψάξεις να το βρεις”. Προφανώς απαλλοτρίωση της γνώσης – και του μυαλού – και συνθήκη για ατροφία περιοχών ολοκλήρων του εγκεφάλου.
Αυτό σημαίνει απαξίωση, όχι μόνο της γνώσης, αλλά και του μυαλού που την κουβαλάει, και του ανθρώπου που κουβαλάει το μυαλό στην κρανιακή του κάψα.
Πιστεύω, δηλαδή, ότι το νέο είδος ανθρώπου που εγκυμονεί η (υπό ανάπτυξη) νέα τεχνολογία θα είναι πολύ πιο ασήμαντο (ως συστηματικό μέγεθος τουλάχιστον – δεν μιλάμε για όσους αντιστέκονται), με απαξιωμένο το μυαλό και την γνώση που αυτό κουβαλάει μέσα του.
Τώρα – πώς ο Πλάτων (ξανα)γίνεται επίκαιρος; Γιατί στην εποχή του η γραφή έχει εφευρεθεί από αιώνες. Ο Πλάτων, όμως, με τον μύθο του, “δείκνυσι” (κατά την Ηρακλείτεια έκφραση) ότι δεν θα πρέπει να παραμελούνται οι αρετές που καλλιεργεί ο άνθρωπος χωρίς να στηρίζεται στην γραφή.
Δεν ζητάει, δηλαδή, να πάει πίσω στην εποχή πριν την γραφή.
Γιατί αλλιώς, πώς και γιατί καταγράφονταν οι διάλογοι που μας άφησε ο Πλάτων (σύμφωνα με ορισμένους: καταγραφές προφορικών διαλόγων, που διεξήχθησαν στην σχολή με μαθητές του).
Και με τίποτα δεν θα άλλαζα την ανατροφή σ’ ένα σπίτι με πλούσια βιβλιοθήκη.
Για τα ζητήματα που θίγω εδώ … ακροθιγώς (sic), παραπέμπω και στο αγγλόγλωσσο βιβλίο “The Shallows”, του Nickolas Carr, με υπότιτλο: “τι κάνει το ιντερνέτι στον εγκέφαλό μας”.