Περί Κράτους και Δημοκρατίας

Αναλύοντας τον ορισμό που απέδωσε ο μεγάλος Γερμανός κοινωνιολόγος Max Weber στην έννοια του Κράτους, αναπόδραστα στεκόμαστε προσεκτικά σε εκείνο το γνώρισμά του, που το τοποθετεί ως μορφή πολιτικής οργάνωσης, στο επίκεντρο της ηθολογικής του εξέτασης.

Το μονοπώλιο στην χρήση νόμιμης φυσικής βίας που κατέχει το Κράτος, τόσο de facto όσο και de jure, θέτει με τον πλέον επιτακτικό τρόπο το ερώτημα προς τα άτομα, υπο-κείμενά του:

Πώς δικαιολογείται και ένεκα τίνος η χρήση –έστω και υπό την μορφή απειλής- φυσικής βίας;

Η απάντηση που δίδεται από το ίδιο το έργο του Weber, ότι το Κράτος δεν χρειάζεται κάποια εξωτερική δικαιολόγηση, όπως άλλωστε και νομιμοποίηση, άρα ότι εν ολίγοις αυτοδικαιολογείται και αυτονομιμοποιείται, καταμαρτυρεί με σαφήνεια τον απόλυτο και αυτόνομο τρόπο με τον οποίο συγκροτείται ως πραγματικότητα. Όσο για το δεύτερο υποερώτημα, η απάντηση συνάγεται ευθέως από την αντίστοιχη του πρώτου ερωτήματος: Η νόμιμη βία ( αυτονομιμοποιημένη ), χρησιμοποιείται αποκλειστικά για χάρη του κράτους, χωρίς να απαιτείται καταφυγή σε ηθικούς κώδικες και αξιακά.

Κατά την διερεύνηση επομένως του κρατικού φαινομένου, παρατηρείται μια κατάσταση επιβολής-κυριαρχίας. Από την μια, η κατά τον Weber αναγκαστική πολιτική οργάνωση ( Anstaltsbetrieb), ιστορικό απότοκο μιας διαφωτισμένης και συγχρόνως διαφωτιστικής εποχής, ενώ από την άλλη, οι υπήκοοι των πάλαι ποτέ φεουδαρχικών μοναρχιών που μέσα από τις καινοφανείς αστικές δημοκρατίες (τέλος 18^ου και καθ’ όλον τον 19^ο αιώνα), πάσχιζαν για την ανατοποθέτησή τους στο νέο κοινωνικό γίγνεσθαι, αυτή τη φορά υπό την ιδιότητα του Πολίτη. Το αντίτιμο για την μεταβολή αύτης της θέσης τους, ήταν η ισότιμη (μεταξύ τους ) σχέση απέναντι στο Κράτος, μια σχέση που δεν θα μπορούσε παρά να βασίζεται σε ένα σύστημα υποταγής των πρώτων στις αποφάνσεις του τελευταίου.

Πώς λοιπόν, το Άτομο που υπάγεται στο Κράτος και βρίσκεται μονίμως και ανεξαιρέτως υπό τις διατάξεις ενός θετικού δικαίου που δεν παράγει το Ίδιο, δύναται να διεκδικήσει με αξιώσεις τον τίτλο του Πολίτη;

Διότι ο τίτλος αυτός δεν χαρίζεται, παρά κατακτάται, μέσα από την αδιάκοπη και αγόγγυστη τριβή του Ατόμου με τα πολιτικά τεκταινόμενα, αλλά και με την απαίτησή του για μεγαλύτερη και ενεργότερη συμμετοχή του – στον βαθμό που δεν υποσκελίζει την αντίστοιχη απαίτηση των άλλων -, τόσο στην νομοθετική, όσο και στην εκτελεστική εξουσία-λειτουργία. Όπως άλλωστε τόνιζε και ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ στο «Κοινωνικό Συμβόλαιο», ο μόνος πραγματικός κυρίαρχος σε ένα Κράτος, δεν μπορεί παρά να είναι –και πρέπει να είναι – ο Λαός. Αυτός καθορίζει τους νόμους στους οποίους θα υπακούει και Αυτός αποκλειστικά έχει δικαίωμα να τους αλλάξει. Οι πολίτες επιλέγουν διαμέσου της γενικής βούλησης, το πολίτευμα του Κράτους τους, όπως επίσης και την κυβέρνησή τους, η οποία υποχρεούται να ενεργεί με κριτήριο το όφελός τους. Σε αντίθετη περίπτωση, είναι αυθαίρετη, χάνει τα ερείσματά της και ως εκ τούτου καταλύεται από τον πραγματικό κυρίαρχο, δηλαδή τους Πολίτες.

Όσο οι κατευθυντήριες νόρμες του Ρουσσώ, αλλά και άλλων μεγάλων πνευμάτων του Διαφωτισμού δεν πραγματώνονται από τα άτομα που συναπαρτίζουν και κινούν τον ιστορικό ρου,  οι δυτικές κοινωνίες θα είναι καταδικασμένες να ετεροκατευθύνονται και να ετερονομούνται ( για να μνημονεύσουμε την Καστοριαδική φιλοσοφία της αυτονομίας), από εναλλασσόμενους κυβερνητικούς σχηματισμούς που θα λαμβάνουν αποφάσεις με γνώμονα όχι το γενικό συμφέρον, αλλά την διατήρηση και αναπαραγωγή του Κράτους.

Μακριά από έμμονες ιδεολογικές-ιδεοληπτικές προσηλώσεις και με οξυμένο το αίσθημα της κοινωνικοπολιτικής ευθύνης, οι άνθρωποι του σήμερα, των παγκόσμιων και πολλαπλών πραγματικοτήτων, της μετανεωτερικότητας και του ακραίου ελεύθερου οικονομισμού, των high risk ασύμμετρων απειλών και του πυρηνικού παραλογισμού, θα πρέπει περισσότερο ίσως από ποτέ άλλοτε, να αναπροσδιορίσουμε την θέση μας εντός του πολιτικού και του κρατικού πεδίου. Κυρίως, να σκεφτούμε σοβαρά, μήπως ήρθε η ώρα να αντικαταστήσουμε τους όρους μαζικοδημοκρατίας υπό τους οποίους λειτουργούμε, με όρους και συνθήκες ουσιαστικής δημοκρατίας.

Στάικος Ελευθέριος

Αντικλείδι , https://antikleidi.com

Συναφές: 

Φιλελευθερισμός και Δημοκρατία

Είναι λάθος η δημοκρατία; Ή το δικαίωμα στο λάθος