Η επιτυχία των αιρέσεων, των θρησκειών, των ποδοσφαιρικών συλλόγων και πολλών πολιτικών κομμάτων, αποκαλύπτει ότι ο άνθρωπος νιώθει βολικά μέσα σε μία κοινότητα, όπου η σκέψη αποφασίζεται εκ των προτέρων.
Το «σκέπτεσθαι» είναι μία δύσκολη και επίπονη εργασία και για αυτό το λόγο δεν διδάσκεται στα σχολεία το πώς να σκέφτεται κανείς και η φιλοσοφία εξαφανίζεται ολοένα και περισσότερο από τα προγράμματα σπουδών.
Πώς να σκεφτεί όμως κανείς περνώντας τη μέρα του μέσα σε ένα καταιγισμό ιδεών, πληροφοριών, ακραίων εκφράσεων και ιδεών, μίσους, παθών και αλληλοσπαραγμών; Πότε προλαβαίνει κανείς να πάρει μια σχετική απόσταση, χρονική και συναισθηματική, ώστε να αφουγκραστεί το βαθύτερο νόημα, τα κίνητρα και τις δεύτερες φωνές όσων ακούγονται;
Ατελείωτες διαδικτυακές διαμάχες, αψιμαχίες, κόντρες και διαξιφισμοί, πόλωση ιδεών και θρησκευτικών και πολιτικών πεποιθήσεων και η σθεναρή μας ανάγκη να υπερασπίσουμε μια ιδέα, μια ομάδα, ένα πολιτικό κόμμα, μια θρησκεία αποδεικνύουν αυτήν μας την ανικανότητα ή απροθυμία έστω: το «μη σκέπτεσθαι».
Το σπουδαιότερο όμως ενοχοποιητικό στοιχείο του «μη σκέπτεσθαι» είναι η ανθρώπινη ανασφάλεια που μας ωθεί να κρυφτούμε πίσω από τη μάζα. Ο φόβος του να ξεχωρίζουμε, η αρρωστημένη-κάποιες φορές- ανάγκη μας να ανήκουμε κάπου, η βεβαιότητα ότι κάποιος άλλος παίρνει την ευθύνη όταν κάτι πάει στραβά, αλλά και ο προσεταιρισμός της επιτυχίας, της νίκης, σαν να ήτανε δική μας.
Διότι είναι ευκολότερο και λιγότερο επίπονο και εμπεριέχει λιγότερα ρίσκα να ακολουθήσουμε μια προκαθορισμένη κοινή λογική, η οποία μας είναι συμπαθής, από το να χρειαστεί να κρίνουμε, να αξιολογήσουμε, να συσχετίσουμε, να ανατρέξουμε στο παρελθόν για παρόμοιες καταστάσεις, με λίγα λόγια να σκεφτούμε. Να προβληματιστούμε για τις δικές μας αποτυχίες και να πανηγυρίσουμε για τις δικές μας νίκες.
Να εξάγουμε ένα μοναδικά δικό μας συμπέρασμα με βάση τις δικές μας εμπειρίες και να το υποστηρίξουμε. Η δυσκολία βρίσκεται εκεί. Να το υποστηρίξουμε με τα λόγια και με τις πράξεις μας. Να ξεφύγουμε από τη λογική της μάζας και να πάρουμε την ευθύνη της διαφορετικότητας.
Ωστόσο τα πράγματα δεν είναι άσπρο ή μαύρο, πώς να το κάνουμε. Και δεν είναι ούτε γκρι, αυτό που ονομάζουμε «μέση λύση». Υπάρχουν εκατοντάδες άλλα χρώματα, συνδυασμοί χρωμάτων και διαφορετικά σχεδιάκια με όλες αυτά τα χρώματα. Στον καθένα ό, τι αρέσει και ό, τι βολεύει. Και ακολουθώντας τη μάζα, απλά και με συνοπτικές διαδικασίες, γινόμαστε όλοι γκρι.
Αν υπάρχει λοιπόν έστω και μια αχνή φωνή μέσα μας που δυσαρεστείται με αυτήν την επιβεβλημένη ομοιογένεια μπορούμε να τεστάρουμε τον εαυτό μας στις αντοχές του για ανεξαρτησία. Μπορούμε και ενδεχομένως οφείλουμε να προσπαθήσουμε να χτίσουμε με διαφορετικά υλικά κάποιες εκφάνσεις της προσωπικότητάς μας. Πώς;
- Να εξασκηθούμε στη διαχείριση του συναισθήματος της μαζικής απόρριψης: Δεν χρειάζεται να παίρνουμε προσωπικά τυχόν αρνητικές εκβάσεις ενός υποσυνόλου στο οποίο ανήκουμε. Πόσο υγιές και εποικοδομητικό μπορεί να είναι άραγε να υπερασπιζόμαστε και να δικαιολογούμε με υπέρμετρο πάθος την αποτυχία μιας πολιτικής απόφασης ενός κόμματος, την ήττα μιας αθλητικής ομάδας και την κατάφωρη αδικία που υφίσταται από «δόλιες και υποχθόνιες αθλητικές παραγοντικές δυνάμεις»; Κακά τα ψέματα, η απόρριψη αυτή, η δυσάρεστη έκβαση, δεν αφορά εμάς. Δεν αφορά την οικογένειά μας και τα άτομα που προστατεύουμε. Δυστυχώς αυτός ο δανεισμός του συναισθήματός μας σε μια ομάδα ή σε ένα κόμμα είναι η τροφή που χρειάζονται για να επιβιώσουν. Η τροφή που τρέφει στη μία περίπτωση το χουλιγκανισμό και στην άλλη περίπτωση τις ακραίες τρομοκρατικές πράξεις.
- Να ενσωματώσουμε την καθημερινότητά μας βασικές αρχές της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας. Σύμφωνα με τη φιλοσοφικές θέσεις των Σκεπτικιστών φιλοσόφων (322 π.Χ. – 529 π.Χ.) για να φτάσει κάποιος στην ευδαιμονία πρέπει να αμφισβητεί συνεχώς τις δοξασίες όλων των ανθρώπων και να μην εκφέρει γνώμη ή οποιαδήποτε άποψη παρά μόνο για τις προσωπικές του εμπειρίες. Μια τέτοια στάση, πίστευαν οι Σκεπτικιστές, προσφέρει ανακούφιση στους ανθρώπους που δεν γνωρίζουν την πραγματικότητα, τους απαλλάσσει από το δογματισμό, τους προτρέπει να ζουν σύμφωνα με τη φύση και τους χαρίζει την υπέρτατη αρετή, που δεν είναι άλλη από την πνευματική γαλήνη (αταραξία). Συμπληρωματικά οι Επικούρειοι φιλόσοφοι διατείνονταν ότι με την κατάκτηση της απονίας, δηλαδή της απουσίας πόνου και πόθου, μιας ζωής απαλλαγμένης από φόβους και οδυνηρές σκέψεις οδηγείται ο άνθρωπος στη σωματική υγεία και στην ψυχική ευεξία.
- Ο γερμανός φιλόσοφος Nitsche περιέγραψε ότι ο άνθρωπος πρέπει να προσπαθεί να διαφοροποιείται συνεχώς από τον ίδιο του τον εαυτό, ώστε να μην στεγανοποιηθεί με προκαταλήψεις, δεισιδαιμονίες, κλπ. Η προτροπή του ήταν να υποβάλλουμε τον εαυτό μας τεχνητά σε ασκήσεις: Να διαβάσουμε μια εφημερίδα εντελώς διαφορετική από αυτήν που προτιμούμε συνήθως, να ακούσουμε ένα είδος μουσικής που «σνομπάρουμε» , να παρακολουθήσουμε ένα δελτίο ειδήσεων σε διαφορετικό κανάλι από ότι συνήθως ( θα έλεγε εάν μπορούσε να μας τα πει σήμερα), να παρακολουθήσουμε μια θρησκευτική λειτουργία διαφορετική από τα πιστεύω μας.
- Μια κινέζικη παροιμία λέει: «Αν έχεις να πεις κάτι , πες το αύριο». Η αλήθεια είναι πως είναι ιδιαίτερα δύσκολο να εξασκηθεί κανείς στη μη άμεση αντίδραση και στη μειλιχιότητα, ειδικά όταν πρόκειται για δυσάρεστες καταστάσεις (π.χ. ένα πολύνεκρο δυστύχημα, οι θύτες και τα θύματα). Είναι εύκολο και στιγμιαία ανακουφιστικό για την ανθρώπινη φύση να εξαπολύουμε ευθύνες, κακεντρέχειες, κατάρες και οτιδήποτε άλλο. Το δύσκολο είναι να μην αντιδράσουμε άμεσα. Με τη στάση αυτή δεν σημαίνει φυσικά ότι πρέπει να μένει ο άνθρωπος απαθής μπρος στον ανθρώπινο πόνο, απλά να προσπαθεί να πάρει μια σχετική απόσταση, χρονική και συναισθηματική. Την επόμενη ημέρα ίσως φαίνεται και κάτι ακόμη, που δεν φαινόταν εξαρχής.
- Σε μία κρίσιμη στιγμή απόφασης, σε ένα πολιτικό γεγονός ή ακόμη σε μια προσωπική σύγκρουση μεταξύ ανθρώπων του περιβάλλοντός μας να ανασύρουμε από το μυαλό μας παρόμοιες εμπειρίες, να συγκρίνουμε και να αξιολογούμε τη νέα κατάσταση , να εμπιστευόμαστε δηλαδή το ένστικτό μας, το οποίο δεν είναι άλλο από το συνδυασμό της παρόμοιας εμπειρίας του παρελθόντος και της σημερινής κατάστασης και η αναπόφευκτη σύγκρισή τους. Η επιτυχία του ενστίκτου μας οφείλεται, πολύ απλά στην ανάσυρση της σωστής εμπειρίας και στο σωστό παραλληλισμό με το σήμερα.
Προσαρμόζοντας τα παραπάνω στην καθημερινότητάς μας φυσικά και δεν γίνονται θαύματα, ούτε απαλλασσόμαστε ριζικά από τις προκαταλήψεις, ούτε και απαρνιόμαστε τα στεγανά μας, αυτά με τα οποία έχουμε ζυμωθεί μαζί, την ομάδα μας, τη θρησκεία μας, τις οικογενειακές αξίες και προκαταλήψεις μας, τις προτιμήσεις μας. Απλά αφήνουμε ένα παραθυράκι ανοιχτό και το μυαλό μας περισσότερο δεκτικό και μια ανακουφιστική γαλήνη ότι « τα πράγματα μπορεί να είναι και έτσι. Αλλά μπορεί και να μην είναι… ποιος ξέρει; Ο χρόνος και οι κατάλληλες συνθήκες θα το δείξουν».
Κείμενο:
Μαριάννα Τσιμπλιαρίδου, Κοινωνική Λειτουργός, Οικογενειακή Θεραπεύτρια
Πηγές:
- Η έννοια της ευδαιμονίας κατά την ατομικιστική περίοδο της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας (322 π.Χ. – 529 π.Χ.), Κουκουζέλη Α. , ΕΑΠ, Πάτρα, 2004
- Gladwell Malcolm, Blink, Η Δύναμη της Διαίσθησης, μτφρ. Λένα Λέκου – Δάντου, Λιβάνη, Αθήνα, 2006
- Percy Allan, Νίτσε: 99 μαθήματα καθημερινής φιλοσοφίας, Μτφρ. Αγαθή Δημητρούκα, Πατάκη, Αθήνα, 2009
Αντικλείδι , https://antikleidi.com
Συναφές:
Το μεγάλο Εγώ είναι μια χρήσιμη αυταπάτη
Ο εθισμός στη δυστυχία
