Η ιστορία ως “βάρος”

Η ιστορία είναι ένας ωκεανός που μας καλεί να κολυμπήσουμε στα νάματά του και να ανακαλύψουμε την ομορφιά του. Εκ του ρήματος «οἶδα» σημαίνει τη στέρεα γνώση. Μία γνώση που προϋποθέτει ένα πνεύμα ανάλαφρο από αγκυλώσεις και προκαταλήψεις, ένα πνεύμα υψιπετές, και μία ματιά κριτική.

Αυτό ισχύει είτε πρόκειται για τον ιστοριοδίφη, ο οποίος καλείται να αξιολογήσει τις πηγές που έχει μπροστά του, είτε για τον απλό αναγνώστη, ο οποίος καλείται να αξιολογήσει την παρεχόμενη πληροφόρηση. Έτσι, όποιο κι αν είναι το υποκείμενο(ερευνητής-ιστορικός, αναγνώστης) δεν είναι απλώς παθητικός δέκτης πληροφοριών αλλά ένας ενεργητικός «δράστης».

Η ιστορία στην κοινή αντίληψη θεωρείται ένας χώρος ανιαρός ο οποίος περιορίζεται στους ειδικούς. Κάθε άλλο παρά. Είναι ένας χώρος που είμαστε, θα έλεγα, λίγο-πολύ όλοι υποχρεωμένοι, όχι να τον κατακτήσουμε – είναι ανέφικτό –,να τον γνωρίσουμε, εντούτοις, στις διάφορες φάσεις του.

Η αρχαίας περίοδος(από τον μυκηναϊκό πολιτισμό, ο πρώτος επιστημονικά αποδεδειγμένος ελληνικός πολιτισμός μετά την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής γραφής Β΄ ως την ύστερη αρχαιότητα), η βυζαντινή(από την ίδρυση της Βασιλεύουσας ως την άλωση της από τους Οθωμανούς) και η σύγχρονη(από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας ως τις μέρες μας) διαμορφώνουν το παζλ της εθνικής μας ιστορίας.

Είναι γνώση πτυχών μιας πραγματικότητας που ήμασταν και εξέλιξη της οποίας είμαστε η ιστορία. Βλέπει τα γεγονότα στη διαχρονία του χρόνου ρίχνοντας φως στο συλλογικό DNA που φέρουμε. Πολλοί ίσως δεν το έχουν συλλογιστεί  είναι τρομακτική η επίδραση που έχει ασκήσει πάνω μας η παράδοση μέσα στην οποία ανατραφήκαμε, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Από τους τρόπους καλής συμπεριφοράς(savoir-vivre), το θρήσκευμα, τις πολιτισμικές συνήθειες(π.χ. στη χώρα μας από μικρή ηλικία συνηθίζουμε να μαθαίνουμε δύο τουλάχιστον ξένες γλώσσες), τα καθιερωμένα έθιμα ως και το άτυπο εθιμικό δίκαιο(π.χ. σεβασμός νεώτερων προς μεγαλυτέρους). Η ιστορία είναι μία σημαντική ψηφίδα αυτής της ξεχωριστής για τον κάθε λαό παράδοσης.

Ένα εύλογο ερώτημα που θα μπορούσε να γεννηθεί είναι ποιος ο λόγος της ενασχόλησης με το νεκρό παρελθόν. Μα γιατί το παρόν δεν είναι παρά το μέλλον του παρελθόντος, όπως λέγεται, το παρόν είναι το έτερον ήμισυ του παρελθόντος. Το παρελθόν λειτουργεί στο παρόν ως έμπνευση. Είναι άξια θαυμασμού η συνήθεια των αρχαίων Αθηναίων να αφήνουν για ένα χρόνο τους άρχοντές τους να θητεύσουν, για να αποφευχθεί η διαφθορά. Για τον ίδιο λόγο κάθε μέρα οριζόταν ένας επιστάτης των πρυτάνεων, ο οποίος για ένα μόνο μερόνυχτο είχε τα κλειδιά των ιερών, όπου φυλάσσονταν μεταξύ άλλων οι θησαυροί του κράτους. Η ανθρώπινη ροπή στο κακό έχει διαχρονικές ρίζες, ίσως να είχε κάτι να πει το παράδειγμα των Αθηναίων και στην εποχή μας. Το παρελθόν λειτουργεί ως παράδειγμα προς αποφυγή. Ποιος θα ήθελε την επανάληψη των διχασμών, των εμφυλίων πολέμων, που ταλάνισαν τη χώρα μας;

Εργαλείο ερμηνείας το κειμένων είναι η ιστορία, όπως επίσης τα κείμενα είναι ιστορική πηγή. Υπό το φως της ιστορικής γνώσης διαλευκαίνονται μορφές, εθιμικό δίκαιο, νόμοι που απαντούν στα κείμενα. Η Αντιγόνη στην ομώνυμη τραγωδία αψηφά το θάνατο για να θάψει τον αδερφό της, για να αναπαυτεί η ψυχή του.  Υποχρεούνταν οι συγγενείς του εκλιπόντος να φροντίσουν την ταφή, για να μπορέσει ο νεκρός να περάσει στην κατάσταση του επέκεινα. Ιστορική πηγή, από την άλλη, δεν αποτελούν μόνο τα αμιγώς ιστορικά κείμενα αλλά και τα λογοτεχνικά. Για τη νομοθεσία του Σόλωνα, προθάλαμος της αθηναϊκής δημοκρατίας, αντλούμε, λόγου χάρη, πληροφορίες στις ελεγείες του.

Η ιστορία ως ένα ενδιαφέρον παιχνίδι. Ένα παιχνίδι ανακάλυψης, μία περιδιάβαση στο άγνωστο. Ένα παιχνίδι σύγκρισης κειμένων. Πάνω στο ίδιο γεγονός πολλά κείμενα δίνουν τελείως αντιφατικές πληροφορίες. Κι εκεί καταλαβαίνεις πόσο υπεισέρχεται ανθρώπινος παράγοντας σε μία επιστήμη που είναι ταγμένη στην υπηρεσία της αψευδούς αλήθειας. Η ιστορία ως «τσουρούφλισμα», ως γκρέμισμα πιστευμάτων. Είναι συνταρακτικό να πρωτακούς πως η επανάσταση του ’21 τελικά απέτυχε. Η ιστορία ως μία περιπέτεια, ένα ταξίδι.

Ο λαός μας διαθέτει μια ιστορία με μεγάλες στιγμές αλλά αναμφίβολα και ταπεινωτικές, όπως κάθε λαός. Η ιστορία δεν είναι για να υπερηφανευόμαστε, η ιστορία είναι μεν τιμή, είναι φως, είναι οδηγός, αλλά είναι ακόμα περισσότερο βάρος. Ο καθένας στο μέτρο που του αναλογεί καλείται να το σηκώσει. Είμαστε το παρελθόν μας, είμαστε η ιστορία μας, είναι η ταυτότητα μας.

Γαβριήλ Μπομπέτσης

Αντικλείδι , https://antikleidi.com

Συναφές: 

Ο τελευταίος κατακτητής

Οι 99 Νικημένοι Που Προηγήθηκαν Του Ενός