Αλμπέρ Καμύ – Ο πόθος του ανθρώπου κι η παράλογη σιωπή του κόσμου

Πιο σωστός απ’ όλους μπορεί να είναι ο Κίρκεγκορ. Ένα κομμάτι τουλάχιστον της ύπαρξής του κάνει κάτι καλύτερο από το ν’ ασχολείται με την ανακάλυψη του παράλογου: το ζει.

Ο άνθρωπος που γράφει: “Η πιο σίγουρη βουβαμάρα δεν είναι να σωπαίνει κανείς, αλλά να μιλάει“, πείθεται αρχικά πως καμιά αλήθεια δεν είναι απόλυτη, καμιά αλήθεια δεν μπορεί να ικανοποιήσει μια ύπαρξη. Δον Ζουάν της γνώσης πολλαπλασιάζει τα ψευδώνυμα και τις αντιθέσεις, γράφει “τους Εποικοδομητικούς Λόγους” και σύγχρονα το “Ημερολόγιο του Διαφθορέα”, αυτό το εγχειρίδιο πνευματικού κυνισμού. Αρνιέται τις παρηγοριές, την ηθική, τα στοιχεία κάθε ανάπαυσης. Έχει ένα αγκάθι στην καρδιά που δεν μπορεί να κατευνάσει τον πόνο.

Αντίθετα, αυτή η απελπισμένη χαρά ενός σταυρωμένου, ικανοποιημένου μ’ αυτό που είναι, τον κάνει πιο δυνατό και σιγά – σιγά δημιουργεί φως, άρνηση, κωμωδία – μια δαιμονισμένη κατάσταση. Αυτό το τρυφερό και σαρκαστικό πρόσωπο, αυτές οι πιρουέτες, συνοδευόμενες από μια κραυγή βγαλμένη απ’ το βάθος της ψυχής – να το παράλογο πνεύμα στις πηγές του κάτω απ’ το φως μιας ανώτερης πραγματικότητας.

Η πνευματική περιπέτεια που σπρώχνει τον Κίρκεγκορ στ’ αγαπημένα του σκάνδαλα αρχίζει, ακόμα κι αυτή, μέσα στο χάος μιας εμπειρίας στερημένης από τα σκηνικά της κι οφείλεται στην αρχική της αντίφαση. Με τις υπερβολές του συστήματός τους ο Χούσερλ και οι φαινομενολόγοι, δέχονται την πολυμορφία του κόσμου κι αρνούνται την υπεροχή της λογικής. Με την παρουσία τους πλουτίζουν ανυπολόγιστα τον πνευματικό κόσμο. Τα ροδοπέταλα, το χιλιομετρικό όριο και τα’ ανθρώπινο χέρι έχουν την ίδια σημασία με την αγάπη, τον πόθο και τους νόμους της βαρύτητας. Σκέφτομαι, δε σημαίνει πια ενοποιώ, δε σημαίνει ότι συμφιλιώνομαι με τα φαινόμενα κάτω απ’ το πρόσωπο μιας μεγάλης αρχής. Σκέφτομαι, σημαίνει ξαναμαθαίνω να βλέπω, να παρατηρώ, σημαίνει ότι κατευθύνω τη συνείδησή μου, σημαίνει ότι από κάθε ιδέα και εικόνα δημιουργώ, όπως ο Προυστ, έναν προνομιούχο τόπο. Παραδόξως, όλα είναι προνομιούχα.

Εκείνο που δικαιώνει τη σκέψη είναι η συνείδηση που ακολουθεί. Ο Χούσερλ, για ν’ αποβεί πιο θετική η προσπάθειά του απ’ την προσπάθεια του Κίρκεγκορ και του Σεστώφ, αρνιέται στην αρχή την κλασική μέθοδο της λογικής, ειρωνεύεται την ελπίδα και πλουτίζει τα φαινόμενα της διαίσθησης και της καρδιάς. Αλλά αυτός ο πλούτος έχει κάτι το απάνθρωπο. Αυτοί οι δρόμοι οδηγούν σ’ όλες τις επιστήμες και σε καμιά. Εδώ, μπορούμε να πούμε πως το μέσο είναι σπουδαιότερο απ’ το σκοπό. Είναι μονάχα “ένας τρόπος για να μάθεις”, όχι για να παρηγορηθείς. Στην αρχή, τουλάχιστον. Είναι δυνατό να μην αντιληφθείς την ομοιότητα αυτών των πνευμάτων; Είναι δυνατό να μη δεις πώς μαζεύονται γύρω από έναν προνομιούχο και σκληρό τόπο όπου δεν υπάρχει θέση για την ελπίδα;

Θέλω να μου εξηγηθούν τα πάντα ή τίποτα. Μπροστά σ’ αυτή την κραυγή της καρδιάς η λογική είναι ανίσχυρη. Σπρωγμένο απ’ αυτή την ανάγκη, το πνεύμα ψάχνει και βρίσκει μόνο αντιφάσεις και παραλογισμούς. Αυτός ο ίδιος, αφού δεν καταλαβαίνω τη μοναδική του σημασία, είναι ένας τεράστιος παραλογισμός. Αν, μια φορά μονάχα, μπορούσες να μου πεις: “αυτό είναι σαφές” θα είχαν δικαιωθεί τα πάντα. Αλλά αυτοί οι άνθρωποι φωνάζουν πως τίποτα δεν είναι σαφές, πως όλα είναι χάος, πως η σκέψη και η γνώση του ανθρώπου φτάνει μονάχα μέχρι το ύψος των τειχών που τον περιβάλλουν.

Όλες αυτές οι θεωρίες και συμφωνούν και διαφωνούν. Το πνεύμα φτάνοντας στο τέλος οφείλει να βγάλει μια απόφαση και να διαλέξει τις συνέπειές της. Εδώ τοποθετούνται η αυτοκτονία και η απάντηση. Θέλω όμως ν’ αντιστρέψω τους όρους της αναζήτησης και να ξεκινήσω απ’ την πνευματική περιπέτεια για να καταλήξω στις καθημερινές χειρονομίες. Οι εμπειρίες που μέχρι τώρα αναφέραμε γεννήθηκαν μέσα στην έρημο και δεν πρέπει να τις αφήσουμε καθόλου. Πρέπει να μάθουμε, τουλάχιστον, ως πού φτάνουν.

Σ’ αυτό το σημείο της προσπάθειάς του, ο άνθρωπος βρίσκεται μπροστά στο παράλογο. Ποθεί ευτυχία και λογική. Το παράλογο γεννιέται απ’ την αντίφαση που υπάρχει ανάμεσα στον πόθο του ανθρώπου και την παράλογη σιωπή του κόσμου. Δεν πρέπει να το ξεχνάμε αυτό. Πρέπει ν’ αγκιστρωθούμε πάνω του γιατί μπορεί η ουσία μιας ζωής να κρύβεται μέσα του. Το χωρίς αιτία, η ανθρώπινη νοσταλγία και το παράλογο που γεννιέται απ’ την αντίφασή τους – τρία πρόσωπα ενός δράματος που πρέπει να τελειώσει οπωσδήποτε μ’ όλη τη λογική που είναι ικανή να διαθέτει μια ύπαρξη.

*********

Αλμπέρ Καμί – Ο μύθος του Σίσυφου (δοκίμιο πάνω στο παράλογο)

Αντικλείδι , https://antikleidi.com

Συναφές: 

Kαμύ: Μια μέρα όμως γεννιέται το «γιατί»

Η λογική μέσα από το παράλογο του Αλμπέρ Καμύ