Ο Επιτάφιος του Σείκιλου – Το αρχαιότερο παγκοσμίως γνωστό τραγούδι

“Όσο ζεις, να λάμπεις
Μη λυπάσαι καθόλου
Η ζωή είναι σύντομη
Ο χρόνος οδηγεί στο τέλος”

Πραγματικά συγκινήθηκα όταν πρωτοέμαθα ότι αυτοί δεν είναι οι στίχοι ενός σύγχρονου τραγουδιού αλλά του αρχαιότερου δείγματος μουσικής σύνθεσης (με μουσική σημειογραφία) στον κόσμο, που έχει διασωθεί μέχρι σήμερα. Ακόμα περισσότερο με γοήτευσε η μελωδία που σε συνδυασμό με το στίχο αποτελούν ένα πολύ όμορφο, απλό και ταυτόχρονα καθηλωτικό τραγούδι. Πρόκειται για επιτάφια επιγραφή που ένας άντρας, ο Σείκιλος, αφιέρωσε στη γυναίκα του, Ευτέρπη, πάνω σε μια μικρή στρογγυλή μαρμάρινη στήλη, χρονολογούμενη από τον 2ο αι. π.Χ. ως τον 1ο μ.Χ.·

Ανακαλύφθηκε από το W. Μ. Ramsay το 1883, κοντά στις αρχαίες Τράλλεις της Μ. Ασίας. Η στήλη χάθηκε κατά τη διάρκεια του ολοκαυτώματος της Μικράς Ασία (1922) αλλά αργότερα βρέθηκε πάλι, σπασμένη στη βάση της: μια γυναίκα τη χρησιμοποιούσε ως γλάστρα στον κήπο της, και η βάση ήταν κομμένη οριζόντια. Σήμερα εκτίθεται στο εθνικό μουσείο της Δανίας.

Το ποιητικό κείμενο της επιγραφής αποτελείται από δύο μέρη: το πρώτο, χωρίς μελωδία, είναι η αφιέρωση: “Εικών η λίθος ειμί, τίθησί με Σείκιλος ένθα μνήμης αθανάτου, σήμα πολυχρόνιον” (Εικόνα είμαι, αυτή η πέτρα· ο Σείκιλος με αφιερώνει σε αθάνατη μνήμη, ένα μνημείο για πολλά χρόνια). Το δεύτερο μέρος, το κύριο επιτάφιο, με μουσική, είναι οι στίχοι την μετάφραση των οποίων είδαμε στην αρχή: “Οσον ζής φαίνου, Μηδέν όλως σύ λυπού Προς ολίγον εστί το ζήν Το τέλος ο χρόνος απαιτεί”. Το επιτάφιο τελειώνει με τις λέξεις Σείκιλος-Ευτέρ[πη] (ο Σείκιλος στην Ευτέρπη).

Πιθανό να αναρρωτιέστε: δεν υπάρχουν παλαιότερα δείγματα μουσικής σημειογραφίας ; Η απάντηση είναι ότι υπάρχουν μεν (για παράδειγμα οι Δελφικοί Ύμνοι), αλλά η μοναδικότητα της επιγραφής του Σείκιλου έγκειται ακριβώς στο ότι αποτελεί μια ολοκληρωμένη, παρότι σύντομη, σύνθεση. Όπως λέει ο Reinach, “είναι το πιο πλήρες και πιο ευανάγνωστο δείγμα της αρχαίας γραφής που έφτασε σε μας”. Μη φανταστείτε βέβαια πεντάγραμμο και κλειδί του σολ. Οι νότες της αρχαιοελληνικής σημειογραφίας δεν ήταν παρά γράμματα (κατί αντίστοιχο με το A,B,C,D,E,F,G της αγγλικής σημειογραφίας) που γράφονταν πάνω από τις συλλαβές των στίχων ενώ οι χρονικές αξίες συμβολίζονταν με κάποιες γραμμές που γράφονταν πάνω από τα γράμματα (π.χ. ένας χρόνος = καμία γραμμή πάνω από το γράμμα, δύο χρόνοι = μία παύλα πάνω από το γράμμα, τρεις χρόνοι = μια γωνία και ένας κύκλος κτλ.). Στην παρακάτω φωτογραφία διακρίνονται καθαρά τα μουσικά σύμβολά πάνω από τις συλλαβές:

Έτσι, η μελωδία “μεταφρασμένη” στη σημερινή δυτική σημειογραφία έχει ώς εξής:

Άραγε τί είναι πιο διαχρονικό; η μαρμάρινη στήλη που μας άφησε ο Σείκιλος ή το ίδιο το τραγούδι του, που θα μπορούσε να απευθύνεται σε κάθε άνθρωπο, ανεξαρτήτως εποχής; Το δέος των ανθρώπων απέναντι στο παρελθόν τους ή η νοσταλγία της απλότητας από την οποία φαίνεται πως διαρκώς απομακρυνεται η ανθρωπότητα;

Ας μη βαρύνουμε με άλλα βαθυστόχαστα ερωτήματα αυτή τη στήλη! 🙂 Πάντως, αν γράψετε τη λέξη “Seikilos” στο πεδίο αναζήτησης του youtube.com, θα δείτε αρκετούς ανθρώπους από διάφορες εθνικότητες που επιχειρούν να παίξουν ή να τραγουδήσουν στα αρχαία ελληνικά το τραγούδι του Σεικίλου.
Εσάς πώς σας φάνηκε αυτό το τραγούδι;

————————————————————————

 Πηγές:  Εγκυκλοπαίδεια της Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής”του Σ. Μιχαηλίδη , thesession, .wikipedia, seikilos, gerontakos

 Το είδαμε: mslamias

Αντικλείδι , https://antikleidi.com

Συναφές: 

Το Μουσικό υπόβαθρο του κόσμου

Είναι αυτός ο πιο σπάνιος ελληνικός δίσκος;