O Σ.Ράμφος για τον Μ.Χατζιδάκι: “Ο λυτρωτικός ανατροπεύς του παγιωμένου αισθήματος”

[…] Όσο οι Έλληνες θα κυνηγούμε απαντήσεις, θ’ αναζητούμε γεωγραφική ταυτότητα και θα προβληματιζόμαστε αν ανήκουμε στην Ανατολή ή στη Δύση· όταν μάθουμε να ρωτάμε, θα ανακαλύψουμε ότι το όλο ζήτημα ήταν περί όνου σκιάς. Ψάχνουμε σε σημεία του ορίζοντος, ενώ ζούμε σε λάθος χρόνο.

Όθεν η αντιφατικότης μας, η σύγχυση αξιών, η ασχήμια των έργων μας. Το πουθενά του χρόνου μας πληρώνουμε ως έλλειψη κριτηρίων. Δεν μας λείπει η Ανατολή μας λείπει ο προσανατολισμός, ένα γερό πάτημα που να σπρώχνει τις ψυχές προς τον καινούργιο χρόνο της δικής τους Ανατολής και αλήθειας. Μας λείπει η εντός Ανατολή, που είναι και στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. […]

Θα φέρω το παράδειγμα του Μάνου Χατζιδάκι. Ο Χατζιδάκις παρέλαβε ένα μουσικό καθεστώς με όλα τα χαρακτηριστικά της αγκυλώσεως: δημοτικό και ρεμπέτικο τραγούδι ανακύκλωναν την ιδιοφυΐα τους στατικά, εγκλώβιζαν το ισχυρότατο συλλογικό τους αίσθημα στον παραδοσιακό προκαθορισμό των «δρόμων». Κατέγραφαν στερεότυπα την αντίδραση της κοινότητος απέναντι στις χαρές και τις λύπες της ζωής, είτε τους καημούς των λαϊκών ανθρώπων της πόλεως, οι οποίοι δεν βίωναν μια συνειδητή ατομικότητα αλλά εκείνη του περιθωρίου. Οι ψυχές σκιρτούσαν δυνατά και συγχρόνως ασφυκτιούσαν αδιέξοδα, καθώς περίμεναν μια ενηλικίωση η οποία δεν ερχόταν. Το έντεχνο τραγούδι του 1950 δεν μπορούσε να βασιστεί σε σχηματισμένη ψυχή. Οι κάτοικοι των πόλεων ήταν εσωτερικοί μετανάστες, αγροτοποιμενικές ιδιοσυγκρασίες μάλλον, παρά αυτό που λέμε «αστοί». Επρόκειτο για ασυνάρτητο άθροισμα, αληθινή παρωδία. […]

Ο Χατζιδάκις μπόλιασε με το δικό του ελεύθερο μουσικό αίσθημα τον ανεξέλικτο ψυχισμό του Ρωμιού και προσέφερε ζωτικό «χώρο» στον εκκολαπτόμενο τότε άνθρωπο με αυτοσυνειδητή υποκειμενικότητα, του επέτρεψε δηλαδή να κοιταχτεί στον καθρέφτη ενός ήχου πρωτάκουστου και ν’ αρχίσει έτσι να μεγαλώνει μέσα του ανεπίστροφα. Εισήγαγε στους στατικούς ρυθμούς μας λυρικά τον εξελικτικό χρόνο της ευρωπαϊκής μουσικής και έδωσε μ’ αυτόν τον τρόπο ισχυρή ώθηση στην ανάπτυξη και την ακμή του αισθήματος, που πνιγόταν στο τυποποιημένο πάθος κρατώντας μας ανελέητα ανήλικους. Συνέβαλε όσο ελάχιστοι να απαγκιστρωθούμε από τις καθηλώσεις του αισθήματος και ο εσωτερικός μας κόσμος να ξαναζωντανέψει αυτόνομα σε ενεργό ατομική μορφή. Εάν οι τρόποι του αισθήματος αλλάζουν τους λαούς, ο Χατζιδάκις υπήρξε από τους πρωταγωνιστές του ψυχικού μας εκσυγχρονισμού. Δούλεψε στα θεμέλια, εκεί όπου τα δρώμενα του συνειδητού συναντούν τα κοιτάσματα του ασυνείδητου – στον υπόγειο χώρο του αισθήματος. […]

Ναι, ο Χατζιδάκις ήταν λυτρωτικός ανατροπεύς του παγιωμένου αισθήματος. Έδωσε μορφή στην ευαισθησία του ζωντανού ανθρώπου και την απελευθέρωσε. Στις μελωδίες του αναγνωρίζουμε το εσωτερικό μας σκίρτημα. Ευαισθησία είναι η συναίσθηση του αισθήματος. Από τούτη την άποψη η θέση του είναι πλάι στον Καβάφη. Είναι πρώτος και μένει ακόμη μόνος. Κανείς δεν ξεπέρασε τον ορίζοντα της ευαισθησίας που εκείνος χάραξε. Γι ‘ αυτό μας λείπει τόσο! […]

Μετά από αυτόν όλοι βούτηξαν στην κολυμπήθρα. Άλλοι με μουσική, άλλοι με θόρυβο, άλλοι και με τα δυο μαζί. Οι τελευταίοι ανακάτεψαν σαν τους τραπεζορήτορες τον ψυχικώς μετέωρο Έλληνα και εισήγαγαν την κολακεία του στόμφου. Αντί να ευγενίσουν την αίσθηση, καλλιέργησαν την ψευδαίσθηση, με εμμονή ανθρώπου παλαιάς πίστεως και παρελθόντος χρόνου μεταμφιεσμένου κάποτε επαναστατικά. Αντίθετα, ο Χατζιδάκις έβγαλε το συναίσθημα από το τέλμα της επαναλήψεως και το ανάστησε σ’ έναν καινούργιο χρόνο· το πέρασε από μια ψυχική χαραμάδα ως αύρα φωτός που προσθέτει στον ήλιο. Μας βρήκε τον έναν απέναντι στον άλλον και μας έφερε τον έναν μέσα στον άλλον. Πέτυχε την καλή συνακρόαση! […]

Στέλιος Ράμφος, Διδάκτωρ Φιλοσοφίας – Συγγραφέας
Συνέντευξη στην Αριάν Λαζαρίδου, εφημερίδα Επενδυτής (Symbol), 3-11-2001

Πηγή: manoshadjidakis

Αντικλείδι , https://antikleidi.com

Συναφές: 

Ο Μάνος Χατζιδάκις για την ελληνικότητα.

“Η δημογεροντία του μέλλοντος” – Μάνος Χατζιδάκις