Ράμφος – Ο μεσαιωνικός άνθρωπος

Ο μεσαιωνικός άνθρωπος ζή, ώς γνωστόν, χωρίς άναστολές. ’Επί παραδείγματι μόνο στις βασιλικές αύλές συγκαλύπτουν τά γενετήσια. Ή σχετική διαπαιδαγώγησι γίνεται θέμα σήμερα, έπειδή ή άπόστασι ένηλίκων καί ανηλίκων είναι αισθητή, τότε όμως δέν έτίθετο ζήτημα,

έφ’ όσον όλοι συμβίωναν σέ ενα δωμάτιο (έτσι ζούσαν άκόμη στήν Ελλάδα κατά τήν δεκαετία του 1950 οί περισσότεροι, είτε σέ δωμάτια γύρω άπό μία κοινή αυλή, τής οποίας τήν καταναγκαστική διαφάνεια προεκτείνει σήμερα ή ανελέητη ένημέρωσι τής επικοινωνίας των «Μέσων»), έτρωγαν άπό ένα ταψί τό φαγητό, συνήθως μέ τα δάκτυλα ή μέ τό μαχαιρίδιο (τον ένδέκατο αιώνα ξεσπασε φοβερό σκάνδαλο στήν Βενετία, όταν διαδίδεται πώς μία βυζαντινή πριγκίπισσα χρησιμοποιεί πηρούνι στο τραπέζι, διότι τό πράγμα θεωρήθηκε διεφθαρμένη έκλέπτυνσι.

Τό πηρούνι υφίστατο ένωρίτερα στο Βυζάντιο, άπό εκεί τό έφεραν στήν Ιταλία καί άπό τήν Ιταλία μετεφέρθη μόλις τον δέκατο εκτον αιώνα στήν Γαλλία, έν συνεχεία δέ στήν ’Αγγλία και στήν Γερμανία, άλλα σέ όλες αύτές τις χώρες τό χρησιμοποιούσαν μέχρι τον δέκατο έβδομο αιώνα κατ’ αποκλειστικότητα οί εύγενεΐς), λούζονταν σέ κοινά λουτρά (τον ένδέκατο πάλι αιώνα, στήν Γερμανία, λίγο έλειψε μία βυζαντινή πριγκίπισσα να θεωρηθή αιρετική, σαν μαθεύτηκε ότι λουζόταν μόνη), εις τα όποια γυναίκες καί άνδρες προσέρχονταν σχεδόν γυμνοί διασχίζοντας άμέριμνα τις πόλεις, καθώς είχαν παιδικήν άντίληψι τής γύμνιας τού σώματος (ή άθωότητα τής γύμνιας θά χαθή προς τον δέκατο έκτο μόλις αιώνα, πρώτα στις άνώτερες τάξεις καί μετά στά λαϊκά στρώματα).

Τί άναστολές νά υπάρχουν όταν οί άνθρωποι άποπατουσαν δημοσία ή άνακουφίζονταν στά σπίτια τους καθήμενοι ένώπιος ένωπίω στις έφωδιασμένες μέ ειδικό δοχείο καρέκλες καί συζητώντας φυσικώτατα; Κανένα πέπλο σιωπής δέν έκάλυπτε αύτά πού γιά τον νεώτερο καί τον σημερινό άνθρωπο αποτελούν άντικείμενο έπιμελους άποκρύψεως. Όχι διότι επικρατούσε ήθική παραλυσία αλλά έπειδή ύπό τό κράτος τού όμαδισμού τό φαγητό, οί γενετήσιες σχέσεις, οί οργανικές λειτουργίες τού σώματος, άντιμετωπίζονταν μέ τήν άγνότητα πού τούς προσέδιδε τό παράδειγμα τών πρωτοπλάστων.

Οσο πλησιάζομε τήν Άναγέννησι καλλιεργείται ή αύτοσυνειδησία, οί άνθρωποι γίνονται πιο ευαίσθητοι στις συμπεριφορές τών άλλων, ή αγάπη προκύπτει έσωτερικώτερη. Έκεί όπου κυριαρχούσε ή ομαδική πραγματικότης μέ τήν συνεπομένη της ελευθεριότητα, όφειλομένη οχι σέ άήθεια ή κακοήθεια άλλά σέ ανυπαρξία διακεκριμένου υποκειμένου, τού οποίου ·τήν συμπεριφορά νά παρατηρούν καί νά κρίνουν οί γύρω, τώρα ή τάσις είναι προς ανεξάρτητη και—καί δημοκρατικώτερη— βιοτή, έδραζομένη έν τούτοις σέ ήθικές άπαγορεύσεις, για νά στερεωθή ακριβώς τό άρτιγέννητο άτομο.

Οί ήθικές αρχές του νεωτέρου άνθρώπου είναι υποστύλωμα καί προϊόν μαζί της έξατομικεύσεως, λειτουργούν δέ ώς ανάχωμα στήν νοσταλγία του ομαδικού, προκαλώντας συμπεριφορές πού δεσμεύουν ψυχικώς στήν κοινωνία τό άτομο. Διά των ήθικών άρχών, των οποίων ή δεσποτεία έλαττώνεται οσο μεταβαίνομε άπό τήν έσωτερικευμένη δεοντολογία στο άνοικτό Έγώ μέ τό δικό του αίσθημα ευθύνης, η καθολικότης άπό άθροιστική έπιταγή τρέπεται σέ αυτοπειθαρχία καί ή έπιθυμία άντί νά έκδηλώνεται έλεύθερα ώς φυσική ροπή, άποσύρεται μέσα. ’Έτσι έκεϊ πού τό πλύσιμο ήταν θέμα κοινωνικής δεοντολογίας, τώρα ό άνθρωπος αισθάνεται τήν άνάγκη νά πλυθή προβάλλοντας στον έαυτό του λόγους ύγιείας καί καταστάσεως.

Γι’ αύτό προτού νά καταγγείλωμε τήν νεώτερη, δυτικής προελεύσεως, ήθική, οφείλομε νά τήν σκεφθουμε σοβαρά στήν προοπτική τής έξατομικεύσεως, έν έπιγνώσει ότι ή σημερινή της ύπέρβασι γίνεται άπό τήν θέσι ένός δεδηλωμένου αιτήματος έσωτερικής άνοίξεως. Έάν θεωρούμε τήν άπαγόρευσι τής κλοπής καί τήν άπαγόρευσι τού καπνίσματος δύο διαφορετικά πράγματα, έάν καθώς έδειξε ό Έλίας, μέ τις ήθικές άπαγορεύσεις άπωθοΰνται στά άτομικά ψυχικά βάθη ήδονικές μορφές φυσικών λειτουργιών, όπως τό χάσμημα, ή έρυγή, ό καθαρισμός τής μύτης μέ τα δάχτυλα, ό πτυσμός, τό άγγιγμα, ό θορυβώδης λόγος, ή δημοσία έκδήλωσι γενετησίου ορμής κ.τ.ο., νομιμοποιούνται δέ άρνητικά φορτισμένες ψυχικές διαθέσεις, όπως τό σφίξιμο καί γενικώς κάθε άνασταλτικός συγκρατημός, διαπιστώνουμε άβίαστα πώς ή παραδοχή τών τελευταίων δημιουργεί άπόστασι μεταξύ ψυχικής δομής καί συμπεριφοράς, προκαλεί δέ κατ’ έπέκτασιν άγχος καί ενθαρρύνει τήν υποκρισία καί τήν άνωμαλία, άλλα καί τήν προσαρμογή συγχρόνως τού άνθρώπου στήν ένδοχώρα του, τήν στροφή του προς τήν αύτοσυνείδησι.

Δέν γνωρίζομε αν κάτι τέτοιο θά μπορούσε νά συμβή διαφορετικά, πάντως βέβαιον είναι οτι έφ’ όσον τό άτομο πατά στο δικό του ψυχικό έδαφος, νοιώθει άρκετήν άσφάλεια για νά προχωρήση σέ έσωτερική άπελευθέρωσι, έκδηλουμένη συχνότατα ώς άχαλίνωτη βία καί κάπου-κάπου ως ύψιστη αίσθηση ευθύνης. Εν προκειμένω η δυνατότης μετρά και όχι η συχνότης.

Aπόσπασμα από το βιβλίο του Σ.Ράμφου – Ο καημός του ενός

Αντικλείδι , https://antikleidi.com

Συναφές:

15 μύθοι για το Μεσαίωνα: Δεν υπήρχε η πρώτη νύχτα του αφέντη, η ζώνη αγνότητας και ήξεραν ότι η γη γυρίζει