Το πόσο είναι αξιέπαινο σ’ έναν ηγεμόνα να κρατά το λόγο του και να ζει με ακεραιότητα και όχι με πανουργία ο καθένας μπορεί να το καταλάβει- παρ’ όλα αυτά, η πείρα των καιρών μας δείχνει ότι μεγαλούργησαν εκείνοι οι ηγεμόνες που λίγο υπολόγισαν τη συνέπεια και με την πανουργία τύλιξαν τους ανθρώπους- και τελικά νίκησαν εκείνους που στηρίχτηκαν στη συνέπεια του λόγου τους.
Πρέπει λοιπόν να ξέρετε πως υπάρχουν δύο τρόποι να πολεμάει κανείς: ο ένας με τους νόμους και ο άλλος με τη βία· ο πρώτος ταιριάζει στον άνθρωπο, ο δεύτερος στα θηρία· αλλά, επειδή πολλές φορές ο πρώτος δεν αρκεί, είναι ανάγκη να προστρέξουμε στο δεύτερο. Γι’ αυτό, ένας ηγεμόνας είναι απαραίτητο να ξέρει να δρα και ως θηρίο και ως άνθρωπος. Αυτό το δίδαξαν στους ηγεμόνες με τους μύθους οι αρχαίοι συγγραφείς, οι οποίοι γράφουν ότι ο Αχιλλέας και πολλοί άλλοι από εκείνους τους παλιούς βασιλιάδες είχαν ανατεθεί στον κένταυρο Χείρωνα1 για να διαπαιδαγωγηθούν με τη δική του διδασκαλία. Και να έχεις για παιδαγωγό κάποιον μισό ζώο μισό άνθρωπο θέλει να πει ότι ένας ηγεμόνας πρέπει να ξέρει να χρησιμοποιεί και τις δύο φύσεις· γιατί η μία δεν μπορεί να διαρκέσει πολύ χωρίς την άλλη.
Αφού λοιπόν για έναν ηγεμόνα είναι απαραίτητο να ξέρει να δρα σαν ζώο, πρέπει να διαλέξει την αλεπού και το λιοντάρι- γιατί το λιοντάρι δεν ξέρει να αποφεύγει τις παγίδες και η αλεπού δεν μπορεί ν’ αντισταθεί στους λύκους. Πρέπει λοιπόν να είναι αλεπού για να μυρίζεται τις παγίδες και λιοντάρι για να τρομάζει τους λύκους. Εκείνοι που σταματούν μονάχα στο λιοντάρι δεν καταλαβαίνουν από πολιτική2. Έτσι, ένας συνετός ηγεμόνας δεν πρέπει να κρατά το λόγο του όταν κάτι τέτοιο στρέφεται εναντίον του και όταν οι λόγοι που τον έκαναν να τον δώσει έχουν εκλείψει. Αν όλοι οι άνθρωποι ήταν καλοί, αυτό το δίδαγμα δε θα ήταν καλό’ αλλά, επειδή είναι κακοί και οι ίδιοι δε θα κρατούσαν το λόγο τους απέναντι σου, ούτε και εσύ πρέπει να τον κρατήσεις απέναντι τους. Ούτε ποτέ σ’ έναν ηγεμόνα έλειψαν βάσιμοι λόγοι για να δικαιολογήσει την αθέτηση του λόγου του. Πάνω σ’ αυτό θα μπορούσαμε να παρουσιάσουμε άπειρα παραδείγματα της εποχής μας και να δείξουμε πόσες συνθήκες ειρήνης και πόσες υποσχέσεις αποδείχτηκαν μάταιες και απραγματοποίητες εξαιτίας της ασυνέπειας του ηγεμόνα- και εκείνος που ήξερε καλύτερα να δρα σαν την αλεπού τα κατάφερε καλύτερα. Όμως είναι απαραίτητο να ξέρεις να παριστάνεις καλά την αλεπού και να είσαι μεγάλος φεύτης και υποκριτής· και οι άνθρωποι είναι τόσο απλοϊκοί και υποκύπτουν τόσο στις ανάγκες της στιγμής, ώστε όποιος εξαπατά θα βρίσκει πάντα κάποιον που θα τον αφήνει να τον εξαπατά.
Δε θέλω να αποσιωπήσω ένα από τα πρόσφατα παραδείγματα: ο Αλέξανδρος ο Στ’ δεν έκανε ούτε σκέφτηκε ποτέ τίποτε άλλο από το πώς να εξαπατά τους ανθρώπους και πάντα έβρισκε εκείνους στους οποίους να μπορεί να το κάνει. Και δεν υπήρξε ποτέ άνθρωπος που να είχε μεγαλύτερη ικανότητα στο να υποστηρίζει και να πείθει με τους μεγαλύτερους όρκους για ένα πράγμα και να το τηρεί λιγότερο· κι όμως, πάντα πετύχαινε στις απάτες του σύμφωνα με τις επιθυμίες του, γιατί ήξερε καλά αυτή την πλευρά της ανθρώπινης φύσης.
Για έναν ηγεμόνα λοιπόν δεν είναι απαραίτητο να έχει πραγματικά όλες τις παραπάνω ικανότητες, είναι όμως εντελώς απαραίτητο να φαίνεται ότι τις έχει. Και μάλιστα, θα τολμήσω να πω αυτό: ότι, όταν τις έχει και τις τηρεί πάντοτε, είναι επιζήμιες, ενώ, όταν φαίνεται ότι τις έχει, είναι χρήσιμες, όπως ακριβώς το να φαίνεται σπλαχνικός, έντιμος, ανθρώπινος, ντόμπρος, ευσεβής και να είναι- μα να έχει προδιαθέσει έτσι την ψυχή του, ώστε, αν του χρειαστεί να μην είναι, να μπορεί και να ξέρει ν’ αλλάξει στο αντίθετο. Πρέπει να καταλάβουμε ότι ένας ηγεμόνας, και ιδιαίτερα ένας καινούριος ηγεμόνας, δεν μπορεί να τηρεί όλα εκείνα για τα οποία οι άνθρωποι κρίνονται καλοί, επειδή είναι συχνά αναγκασμένος, για να διατηρήσει την εξουσία, να ενεργήσει αντίθετα στη συνέπεια, την ευσπλαχνία, την ανθρωπιά, την ευσέβεια. Και γι’ αυτό πρέπει να έχει μια ψυχή διατεθειμένη να στρέφεται όπως τον σπρώχνουν οι άνεμοι της τύχης και οι αλλαγές των καταστάσεων και, όπως είπαμε παραπάνω, να προτιμά το καλό, αν μπορεί, αλλά να ξέρει να γυρνά στο κακό, όταν είναι ανάγκη.
Πρέπει λοιπόν να προσέχει πολύ ένας ηγεμόνας να μη βγει από το στόμα του κάτι που να μην είναι σύμφωνο με τις παραπάνω πέντε ιδιότητες και να φαίνεται, όταν τον βλέπει κανείς και τον ακούει, όλο ευσπλαχνία, συνέπεια, ακεραιότητα, ανθρωπιά και ευσέβεια. Και δεν υπάρχει τίποτε πιο απαραίτητο από το να φαίνεται ότι έχει αυτή την τελευταία αρετή. Γιατί οι άνθρωποι γενικά κρίνουν περισσότερο αυτό που φαίνεται παρά αυτό που κανείς κάνει-γιατί όλοι μπορούν να δουν, λίγοι όμως καταλαβαίνουν. Έτσι, ο καθένας βλέπει αυτό που φαίνεσαι, λίγοι αντιλαμβάνονται αυτό που είσαι- και εκείνοι οι λίγοι δεν τολμούν να εναντιωθούν στη γνώμη των πολλών, που έχουν την εξουσία του κράτους να τους προστατεύει- και οι πράξεις όλων των ανθρώπων, και ιδιαίτερα των ηγεμόνων, όπου δεν υπάρχει δικαστήριο να απευθυνθείς, κρίνονται από το αποτέλεσμα.
Ας κοιτάξει λοιπόν ένας ηγεμόνας να νικήσει και να διατηρήσει την εξουσία- τα μέσα θα κριθούν πάντα έντιμα και θα επαινεθούν από τον καθένα- γιατί ο όχλος παρασύρεται από εκείνο που φαίνεται και από το τελικό αποτέλεσμα-και στον κόσμο δεν υπάρχει άλλο παρά όχλος- και για τους λίγους δεν υπάρχει θέση όταν -οι πολλοί έχουν πού να στηριχτούν. Κάποιος ηγεμόνας 3 των τωρινών καιρών, που δεν είναι σωστό να αναφέρουμε, δε διακηρύττει άλλο από την ειρήνη και τη συνέπεια και είναι μεγάλος εχθρός και της μίας και της άλλης- αν δε είχε τηρήσει και τη μία και την άλλη, θα είχε χάσει πολλές φορές ή το κύρος ή το κράτος του.
1) Μυθικός γιος του Κρόνου, παιδαγωγός του Αχιλλέα, του Ιάσονα, του Ηρακλή, του Θησέα κ.ά.
2) Το παράδειγμα είναι από τον Κικέρωνα, De Officiis, I, 13,41.
3) Ο Φερδινάνδος ο Καθολικός.
~ Νικολό Μακιαβέλι – Ο ηγεμόνας
by Αντικλείδι , https://antikleidi.com
Συναφές:
[…] Πηγή […]