Το όνομα του Ρόδου – Η διατριβή του γέλιου

Ο Γουλιέλμος της Μπάσκερβιλ, φραγκισκανός μοναχός, ένας άνθρωπος του ορθού λόγου σ ένα κόσμο τυφλής πίστης, ερευνά δολοφονίες μοναχών σε μια μονή της βόρειας Ιταλίας, στα μέσα του 14ου αιώνα. Στην τεράστια βιβλιοθήκη της μονής, ο δολοφόνος τιμωρεί, δηλητηριάζοντας , όποιον προσπαθεί να διαβάσει το τελευταίο σωζόμενο αντίγραφο του δεύτερου τόμου της Ποιητικής του Αριστοτέλη, το οποίο είναι αφιερωμένο στην κωμωδία, φοβούμενος μήπως ανατραπεί η πίστη του κόσμου.

Προς το τέλος του βιβλίου ο Γουλιέλμος έχει ανακαλύψει την αλήθεια και διαβάζει τις πρώτες σειρές αυτού του βιβλίου:

Σ462 Στο πρώτο βιβλίο πραγματευτήκαμε την τραγωδία και τον τρόπο με το οποίο, προκαλώντας τον φόβο και το έλεος, επιτυγχάνει την κάθαρση των συναισθημάτων. Όπως υποσχεθήκαμε θα πραγματευτούμε την κωμωδία (καθώς και την σάτιρα και τη μιμική) και τον τρόπο με τον οποίο, προκαλώντας την ευχαρίστηση του αστείου ,αποβλέπει στην κάθαρση αυτού του πάθους. Μιλήσαμε ήδη στο βιβλίο περί ψυχής για το πόσο άξιο μελέτης είναι αυτό το πάθος ,διότι ο άνθρωπος -μοναδικός ανάμεσα σ΄όλα τα ζώα – έχει την ικανότητα του γέλιου. Ας ορίσουμε επομένως το είδος της πράξεως, της οποίας αποτελεί μίμηση η κωμωδία, και έπειτα θα εξετάσουμε τους τρόπους με τους οποίους η κωμωδία προκαλεί το γέλιο, και οι τρόποι αυτοί είναι οι πράξεις και ο λόγος. Θα δείξουμε ότι το κωμικό των πράξεων γεννάται από την εξομοίωση του βέλτιστου με το χείριστο και αντιστρόφως, από τον εντυπωσιασμό με την απάτη, από το μη πιθανό και την καταπάτηση των νόμων της φύσης, από το μη σχετικό και το ασυνάρτητο, από τον εξευτελισμό των προσώπων ,από την χρήση χυδαίας και γελοίας μίμησης ,από την δυσαρμονία, από την επιλογή των πιο ανάρμοστων πραγμάτων. Έπειτα θα δείξουμε ότι το κωμικό του λόγου γεννάται από το διφορούμενο παρομοίων λέξεων με διαφορετικές σημασίες και διαφορετικών λέξεων με παρόμοιες σημασίες, από την πολυλογία και την επανάληψη ,από τα λογοπαίγνια, από τα υποκοριστικά, από τα λάθη στην προφορά, και τους βαρβαρισμούς …

Σ465 Λίγες σελίδες πιο κάτω ο Γουλιέλμος λέει στον δολοφόνο:

«Σιγά σιγά διαμορφώθηκε στο μυαλό μου το πώς θα έπρεπε να είναι αυτό το δεύτερο βιβλίο. Θα μπορούσα να σου το διηγηθώ σχεδόν ολόκληρο, χωρίς να διαβάσω τις σελίδες που είχαν σκοπό να με δηλητηριάσουν. Η κωμωδία γεννάται στις κώμες, δηλαδή στα χωριά των αγροτών, σαν ευφρόσυνη τελετή μετά από κάποιο γεύμα ή κάποια γιορτή. Δεν αφηγείται τις πράξεις των φημισμένων και ισχυρών ανθρώπων, αλλά των ταπεινών και γελοίων, μα όχι κακών, υπάρξεων, και δεν τελειώνει με τον θάνατο των πρωταγωνιστών. Επιτυγχάνει το κωμικό αποτέλεσμα δείχνοντας των κοινών ανθρώπων τα ελαττώματα και τις φαυλότητες. Σ’ αυτό ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι η τάση του γέλιου είναι αγαθή δύναμη, που μπορεί να έχει και γνωστική αξία, όταν με τα έξυπνα αινίγματα και τις απρόσμενες μεταφορές, έστω κι αν τα πράγματα περιγράφονται διαφορετικά απ’ ό,τι είναι, σαν να ‘ναι ψέματα, μας υποχρεώνει στην πραγματικότητα να κοιτάξουμε καλύτερα και μας κάνει να λέμε: ορίστε, έτσι έχουν τα πράγματα κι εγώ δεν το ήξερα. Η αλήθεια προσεγγίζεται με την αναπαράσταση των ανθρώπων και του κόσμου χειρότερων απ’ ό,τι είναι ή απ’ ό,τι τους πιστεύουμε, χειρότερων πάντως απ’ ό,τι μας τους είχαν εμφανίσει τα ηρωικά έπη, οι τραγωδίες και οι βίοι των αγίων. Έτσι είναι;» 

Διαβάστε τον αντίλογο του δολοφόνου ΕΔΩ 

  ~Απόσπασμα από το βιβλίο του Ουμπέρτο Έκο – Το όνομα του ρόδου

by Αντικλείδι , https://antikleidi.com

Συναφές: 

Ουμπέρτο Έκο – Το εκκρεμές του Φουκώ

Ο Ουμπέρτο Έκο για τον πρωτοφασισμό

Ουμπέρτο Έκο: “O πολιτισμός, η μόνη κοινή μας ευρωπαϊκή ταυτότητα”