Οι βουληφόροι

ΜΑΡΙΟΣ ΠΛΩΡΙΤΗΣ στο Βήμα , εκλογές του 2004..

* Οι «Πολλοί ανίδεοι» είναι ανίκανοι να κρίνουν, να ψηφίζουν και ν’ αποφασίζουν;

THN παραμονή των εκλογών, ένας φίλος – πνεύμα αντιλογίας – μου έστειλε το παρακάτω λακωνικό σημείωμα:

ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΔΩΡΟ

«Στη Δημοκρατία, η εκλογή από τους ανίδεους Πολλούς αντικαθιστά τον διορισμό από τους διεφθαρμένους Λίγους»

ΤΖΩΡΤΖ ΜΠΕΡΝΑΝΤ ΣΩ

«Αξιώματα για επαναστάτες»

Το απόφθεγμα είναι, βέβαια, γνωστό. Είχε, όμως, δίκιο ο «ιρλανδός ταύρος» (και ο έλληνας αποστολέας), που θεωρούσε «παράξενο ή παράλογο» να εκλέγονται οι άρχοντες της πολιτείας και ν’ αποφασίζονται οι τύχες της από το «πλήθος», που δεν έχει ειδικές γνώσεις για βασικά θέματα και προβλήματα της χώρας του;

ΔΕΝ ήταν, φυσικά, ο πρώτος, ούτε ο τελευταίος. Περιφημότεροι απ’ όλους τους επικριτές του δημοκρατικού συστήματος, ο Σωκράτης και ο Πλάτων περιφρονούσαν απερίφραστα την Εκκλησία του Δήμου που, στο μεγαλύτερο μέρος της, την απάρτιζαν απλοί αποχειροβίωτοι πολίτες, τεχνίτες, έμποροι, γεωργοί, ναυτικοί, «αμαθέστατοι και ασθενέστατοι»…

«Ενώ, όταν αποφασίζουμε για κάποιο οικοδομικό έργο ή για τη ναυπήγηση ενός πλοίου, καλούμε τους ειδικούς, αρχιτέκτονες, ναυπηγούς κλπ. – έλεγε ο πλατωνικός Σωκράτης -, όταν πρόκειται για τα γενικά συμφέροντα της πολιτείας, παίρνουν τον λόγο (και ψηφίζουν και αποφασίζουν) οι πάντες, αν και δεν έχουν σπουδάσει τίποτα σχετικά»^1. Και, καταπόδι τους, πάμπολλοι άλλοι λογάριαζαν και λογαριάζουν τη «μάζα» ανίκανη να κρίνει για τα μεγάλα ζητήματα και να καθορίζει την πορεία του τόπου της – και τη δική της.

ΩΣΤΟΣΟ – για να γυρίσουμε στις ρίζες – οι Ελληνες, από την εποχή του Ομήρου, θεωρούσαν αποφασιστικό στοιχείο πολιτισμού την ύπαρξη συνέλευσης που βουλεύεται και νομοθετεί: Οταν ο Οδυσσέας ιστορεί στον βασιλιά και τους άρχοντες των Φαιάκων τις περιπέτειές του, χαρακτηρίζει τους Κύκλωπες άγριους και άνομους, επειδή «δεν έχουν Αγορές να παίρνουν αποφάσεις και να βγάζουν νόμους» («αγοράς βουληφόρους»2).

Αλλά και ο (δήθεν βάρβαρος) πέρσης άρχοντας Οτάνης εξαίρει στον βασιλιά του τη δημοκρατία, «που έχει το ωραιότερο όνομα: ισονομία» και όπου «από τους πολλούς πηγάζει κάθε εξουσία» («Εν γαρ τω πολλώ ένι τα πάντα»3).

Αλλωστε, στον Σωκράτη απάντησε ο σοφιστής Πρωταγόρας, επαινώντας τους Αθηναίους, επειδή «όταν είναι να δώσουν γνώμη που χρειάζεται πολιτική αξιοσύνη και που πρέπει να το πραγματευθούν με δικαιοσύνη και σωφροσύνη, δίνουν το ελεύτερο να μιλάει και να μετέχει ο καθένας, γιατί όλοι πρέπει να ‘χουν μερίδιο σ’ αυτή την αρετή, αλλιώς αν μετέχουν λίγοι – όπως γίνεται στα άλλα επαγγέλματα – δεν στέκονται οι πολιτείες» («Ου γαρ αν γένοιντο πόλεις, ει ολίγοι αυτών μετέχοιεν, ώσπερ άλλων τεχνών»4).

Και ο Αριστοτέλης εξηγούσε: «Οι πολλοί, που ο καθένας τους χωριστά δεν είναι αξιόλογος, είναι ενδεχόμενο όλοι μαζί να είναι καλύτεροι από τους ξεχωριστούς πολίτες, όχι σαν άτομα αλλά σαν σύνολο… Γι’ αυτό και οι πολλοί κρίνουν πιο σωστά». («Κρίνουσιν άμεινον οι πολλοί»)… «Είναι δίκαιο οι πολλοί ν’ αποφασίζουν κυριαρχικά για τα πιο σοβαρά ζητήματα» («Δικαίως κύριον μειζόνων το πλήθος»5).

ΑΛΛΑ το πιο χαρακτηριστικό είναι ότι μιαν από τις ευστοχότερες συνηγορίες για το δημοκρατικό σύστημα την προσφέρει ένας… εχθρός του: ο ανώνυμος συγγραφέας ενός πονήματος με τίτλο Αθηναίων Πολιτεία, που άλλοτε είχε αποδοθεί στον Ξενοφώντα αλλά σήμερα όλοι οι φιλόλογοι συμφωνούν πως άλλος είναι συντάκτης του και τον αποκαλούν «Γέρων ολιγαρχικός». Αφού, λοιπόν, ο παρήλιξ εκείνος επικρίνει τους Αθηναίους που διάλεξαν το δημοκρατικό πολίτευμα, τους… επαινεί για τον τρόπο που λειτουργεί:

«Θα μπορούσε κανείς να πει ότι θα έπρεπε να μην αφήνουν τους πάντες να μιλούν στην Εκκλησία του Δήμου ή να είναι μέλη της βουλής,

αλλά μόνο τους ικανότερους και τους αξιότερους. Αλλά και σ’ αυτό ενεργούν άριστα αφήνοντας και τους ανάξιους να αγορεύουν, γιατί αν μόνο οι «χρηστοί» πολίτες μιλούσαν και έπαιρναν αποφάσεις, τούτο θα ήταν ευνοϊκό για τους ανθρώπους της δικής τους τάξης αλλά ασύμφορο για τον λαό. Ενώ όπως έχουν τώρα τα πράγματα, όποιος θέλει σηκώνεται και μιλάει και, άνθρωπος του λαού, βρίσκει τι είναι συμφέρον για τον εαυτό του και τους ομοίους του»6…

ΔΕΝ κάνουν λάθη οι «βουληφόροι» – οι «ανίδεοι πολλοί», κατά Σω και Σωκράτη; Αμέτρητες φορές. Τουλάχιστον, όμως, είναι δικά τους λάθη, που τα πληρώνουν οι ίδιοι. Δεν πληρώνουν για λάθη ή αδικίες ή εκμεταλλεύσεις, που τους έχουν επιβάλει άλλοι – τάχα γνώστες και συνήθως δυνάστες.

Αλλωστε, τα λάθη συνοδεύονται και από ένα δώρο: σου μαθαίνουν (έστω και εκ των υστέρων) να ξεχωρίζεις το βλαβερό από το ωφέλιμο. Αν, φυσικά, έχεις την ικανότητα να μαθαίνεις. Πράγμα που δεν είναι πάντα βέβαιο…

1.Ξενοφών, Απομνημονεύματα, Γ, 7, 5 και Γ, 9, 10. Αιλιανός, Ποικίλη Ιστορία, B, 1. Πλάτων, Πρωταγόρας, 319B, Μετάφρ. Ηλ. Σπυροπούλου, 1975.- 2. Οδύσσεια, ι, II2. Μετάφρ. Δ.N. Μαρωνίτη, Καστανιώτης, 1996.- 3. Ηρόδοτος, Γ, 80.- 4. Πλάτων, Πρωταγόρας, 322C και 323A.- 5. Αριστοτέλης, Πολιτικά, Γ, 6. 1281B, I, 9 και 1282A,40. Μετάφρ. B. Μοσκόβη, Καρατζάς, 1989.- 6. Μετάφρ. Αγγ. Βλάχου, Εστία, 1980.