Ο Μίκης (Μιχάλης) Θεοδωράκης, Κρητικός στην καταγωγή, γεννήθηκε στις 29 Ιουλίου 1925 στη Χίο. Είναι γιος του Γιώργη Θεοδωράκη από τον Γαλατά Χανίων και της Ασπασίας Πουλάκη από τον Τσεσμέ της Μικράς Ασίας. Το ζεύγος Θεοδωράκη απέκτησε δύο παιδιά, τον Μίκη και τον Γιάννη.
Ο Γιώργης Θεοδωράκης ήταν δικηγόρος και υπηρέτησε ως ανώτερο στέλεχος του Υπουργείου Εσωτερικών σε πολλές Νομαρχίες της χώρας. Οι συχνές μεταθέσεις του είχαν ως αποτέλεσμα να περάσει ο Μίκης τα παιδικά του χρόνια σε διάφορες πόλεις της ελληνικής επαρχίας όπως στη Μυτιλήνη, τα Γιάννενα, την Κεφαλονιά, τον Πύργο, την Πάτρα και την Τρίπολη.
Ο Μίκης από πολύ νωρίς ανακαλύπτει την κλίση του στη μουσική. Στην Τρίπολη, μόλις 17 ετών, δίνει την πρώτη του συναυλία παρουσιάζοντας το έργο του Κασσιανή. Αυτή την περίοδο παίρνει μέρος στην αντίσταση κατά των κατακτητών. Στη μεγάλη διαδήλωση της 25ης Μαρτίου 1943 συλλαμβάνεται για πρώτη φορά από τους Ιταλούς και βασανίζεται. Διαφεύγει στην Αθήνα, όπου οργανώνεται στο ΕΑΜ και αγωνίζεται κατά των Γερμανών κατακτητών. Συγχρόνως σπουδάζει στο Ωδείο Αθηνών με καθηγητή τον Φιλοκτήτη Οικονομίδη.
Μετά την απελευθέρωση ξεσπά ο εμφύλιος. Ο Θεοδωράκης λόγω των προοδευτικών του ιδεών καταδιώκεται από τις αστυνομικές αρχές. Για ένα διάστημα ζει παράνομος στην Αθήνα, χωρίς να σταματήσει την επαναστατική του δράση. Τελικά συλλαμβάνεται και στέλνεται εξορία, στην αρχή στην Ικαρία και στη συνέχεια στο επονομαζόμενο “στρατόπεδο θανάτου”, τη Μακρόνησο. Τελικά αποφοιτά από το Ωδείο το 1950 με δίπλωμα στην αρμονία, αντίστιξη και φούγκα.
Το 1954 πηγαίνει με υποτροφία στο Παρίσι, όπου εγγράφεται στο Conservatoire και σπουδάζει μουσική ανάλυση με τον Olivier Messiaen και διεύθυνση ορχήστρας με τον Eug`ene Bigot. Η περίοδος 1954-1960 είναι μια εποχή έντονης δραστηριότητας για τον Θεοδωράκη στο χώρο της Ευρωπαϊκής Mουσικής. Συνθέτει μουσική για το μπαλέτο της Ludmila Tcherina του Covent Garden, το Stuttgart Ballet και για τον κινηματογράφο. Το 1957 του απονέμεται το πρώτο βραβείο του Φεστιβάλ της Μόσχας από τον Σοστακόβιτς για το έργο του Suite No 1 για πιάνο και ορχήστρα. Συγχρόνως συνθέτει πολλά έργα συμφωνικής μουσικής και μουσικής δωματίου.
Το 1960 επιστρέφει στην Ελλάδα. Έχει ήδη μελοποιήσει τον Επιτάφιο του Γιάννη Ρίτσου, που σηματοδοτεί τη “στροφή” του προς το λαϊκό τραγούδι. Συνθέτει δεκάδες κύκλους τραγουδιών που βρίσκουν βαθύτατη απήχηση στον ελληνικό λαό. Ιδρύει την Μικρή Συμφωνική Ορχήστρα Αθηνών και δίνει πολλές συναυλίες σ’ όλη την Ελλάδα προσπαθώντας να εξοικειώσει τον κόσμο με τα αριστουργήματα της συμφωνικής μουσικής.
Το 1963 μετά τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη ιδρύεται η Νεολαία Λαμπράκη, της οποίας εκλέγεται Πρόεδρος. Την ίδια εποχή εκλέγεται βουλευτής της Ε.Δ.Α.
Την 21η Απριλίου του 1967 περνά στην παρανομία και απευθύνει την πρώτη έκκληση για Αντίσταση κατά της Δικτατορίας στις 23 Απριλίου. Τον Μάιο του 1967 ιδρύει μαζί με άλλους την πρώτη αντιστασιακή οργάνωση κατά της Δικτατορίας, το ΠΑΜ, και εκλέγεται πρόεδρός του. Συλλαμβάνεται τον Αύγουστο του 1967. Μπουμπουλίνας, απομόνωση, φυλακές Αβέρωφ, η μεγάλη απεργία πείνας, νοσοκομείο, αποφυλάκιση και κατ’ οίκον περιορισμός, εκτόπιση με την οικογένειά του στη Ζάτουνα Αρκαδίας, στρατόπεδο Ωρωπού.
Όλο αυτό το διάστημα συνθέτει συνεχώς. Πολλά από τα καινούρια έργα κατορθώνει με διάφορους τρόπους να τα στέλνει στο εξωτερικό, όπου τραγουδιούνται από τη Μαρία Φαραντούρη και τη Μελίνα Μερκούρη. Στον Ωρωπό η κατάσταση της υγείας του επιδεινώνεται επικίνδυνα. Στο εξωτερικό ξεσηκώνεται θύελλα διαμαρτυριών. Προσωπικότητες, όπως οι Ντιμίτρι Σοστακόβιτς, Arthur Miller, Laurence Olivier, Yves Montand κ.λπ., δημιουργούν επιτροπές για την απελευθέρωσή του. Τελικά υπό την πίεση αυτή αποφυλακίζεται και βρίσκεται στο Παρίσι τον Απρίλιο του 1970.
Στο εξής αφιερώνει το χρόνο του σε περιοδείες σ’ όλο τον κόσμο με συναυλίες, συναντήσεις με αρχηγούς κρατών και προσωπικότητες, συνεντεύξεις, δηλώσεις για την πτώση της δικτατορίας και την επαναφορά της Δημοκρατίας στην Ελλάδα. Οι συναυλίες του γίνονται βήμα διαμαρτυρίας και διεκδικήσεων και για τους άλλους λαούς που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα: Ισπανούς, Πορτογάλους, Ιρανούς, Κούρδους, Τούρκους, Χιλιανούς, Παλαιστίνιους. Γιατί πεποίθησή του ήταν πάντα ότι η δημοκρατία και η ελευθερία είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για την εδραίωση της ειρήνης. Γιατί ο πόλεμος αποφεύγεται μόνο από ανθρώπους ελεύθερους, που μπορούν να ρυθμίσουν οι ίδιοι τις τύχες τους.
Το 1972 δίνει συναυλίες στο Ισραήλ και αναλαμβάνει να παίξει το ρόλο του άτυπου πρεσβευτή μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων, με στόχο την επίλυση του Παλαιστινιακού προβλήματος και την ειρήνευση στη Μέση Ανατολή. Επισκέπτεται επίσης την Αλγερία, την Αίγυπτο, την Τύνιδα, τον Λίβανο και τη Συρία, προσπαθώντας να ενισχύσει το διάλογο μεταξύ των αντιμαχομένων πλευρών.
Το 1974 με την πτώση της Δικτατορίας γυρίζει στην Ελλάδα. Συνθέτει πάντα μουσική και δίνει πολλές συναυλίες τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Παράλληλα, συμμετέχει στα κοινά είτε ως απλός πολίτης, είτε ως βουλευτής (1981-86 και 1989-92), είτε ως Υπουργός Επικρατείας (1990-92).
Το 1976 ιδρύει το Κίνημα “Πολιτισμός της Ειρήνης” και δίνει διαλέξεις και συναυλίες σ’ όλη την Ελλάδα.
Το 1983 του απονέμεται το βραβείο Λένιν για την Ειρήνη.
Το 1986 γίνονται πραγματικότητα οι επιτροπές Ελληνοτουρκικής Φιλίας, τη δημιουργία των οποίων είχε υποστηρίξει ο ίδιος ο Μίκης από το 1970. Τη χρονιά αυτή, μετά την καταστροφή στο Τσερνομπίλ, πραγματοποιεί μεγάλη περιοδεία με συναυλίες σ’ όλη την Ευρώπη κατά της ατομικής ενέργειας.
Το 1988 οργανώνονται με δική του πρωτοβουλία δύο συνέδρια για την ειρήνη στο T¨ubingen και στην Κολωνία. Συμμετέχουν πολιτικοί, όπως ο Oscar Lafontain και ο Johannes Rau, συγγραφείς, όπως ο D¨urrenmatt, φιλόσοφοι, πολιτειολόγοι και καλλιτέχνες. Εκεί έχει την ευκαιρία να αναπτύξει τη θεωρία του για τον ελεύθερο χρόνο και τη σημασία του για τη διαμόρφωση ελεύθερων ανθρώπων.
Το 1990 δίνει 36 συναυλίες σ’ όλη την Ευρώπη υπό την αιγίδα της Διεθνούς Αμνηστίας. Συνεχίζει δίνοντας συναυλίες κατά του αναλφαβητισμού, κατά των ναρκωτικών κ.λπ. Παράλληλα, προτείνει τη διοργάνωση Πανευρωπαϊκού Συνεδρίου Ειρήνης στους Δελφούς και υποβάλλει στην κυβέρνηση σχέδιο για μια “Ολυμπιάδα του Πνεύματος”. Στο πλαίσιο της υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ιδρύει επιτροπή συμπαράστασης και βοήθειας προς τον Κουρδικό λαό.
Το 1993 αναλαμβάνει Γενικός Διευθυντής Μουσικών Συνόλων της ΕΡΤ, παραιτείται όμως, τον επόμενο χρόνο.
Σε περιοδεία του στην Αμερική και τον Καναδά το 1994 για την ενίσχυση Πολιτιστικού Κέντρου των Ομογενών, η Σύγκλητος του Πανεπιστημίου του Quebec τον τιμά για την προσφορά του στον πολιτισμό και τους αγώνες του για τον Άνθρωπο.
Τα επόμενα χρόνια παρουσιάζονται οι όπερές του Ηλέκτρα (1995) και Αντιγόνη (1999), ενώ παράλληλα αναπτύσσει μεγάλη δραστηριότητα στο εξωτερικό (Ευρώπη, Νότια Αφρική, Αμερική) και παίρνει δυναμικά θέση σε όλα τα σημαντικά γεγονότα της εποχής (ελληνοτουρκική φιλία, σεισμοί, βομβαρδισμοί στην Γιουγκοσλαβία, υπόθεση Οτσαλάν, πόλεμος στο Αφγανιστάν, πόλεμος στο Ιράκ κ.λ.π.).
Το 2000 είναι υποψήφιος για το Νόμπελ Ειρήνης.
Το 2002 παρουσιάζεται η όπερά του Λυσιστράτη, ένας αληθινός ύμνος στην Ειρήνη.
Ο Μίκης Θεοδωράκης έγραψε όλα τα είδη της μουσικής: όπερες, συμφωνική μουσική, μουσική δωματίου, ορατόρια, μπαλέτα, χορωδιακή, εκκλησιαστική μουσική, μουσική για αρχαίο δράμα, για θέατρο, για κινηματογράφο, έντεχνο λαϊκό τραγούδι, μετασυμφωνικά έργα.
Επίσης, έχει γράψει πολλά βιβλία, που έχουν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες.
Από το βιβλίο Μίκη Θεοδωράκη – ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ