Ο άνθρωποι μάχεται χρησιμοποιώντας τους νόμους και τη δύναμη – προνόμιο του ζωικού βασιλείου. Αυτό προϋποθέτει ότι ο πολιτικός παραδίδεται με τη σειρά του στη ζωώδη φύση του, μιμούμενος τις αντιδράσεις των ζώων. Πιο συγκεκριμένα, ο πολιτικός θα πρέπει να μπορεί να εναλλάσσει και να χρησιμοποιεί με φειδώ άλλοτε τη δύναμη του λιονταριού και άλλοτε την οξύνοια της αλεπούς.
Η οξύνοια είναι εκείνη που, κατά κύριο λόγο, ωθεί τον ηγεμόνα να προβάλλει πέντε κυρίαρχες ηθικές αρχές· ευσπλαχνία, αφοσίωση, ανθρωπιά, ακεραιότητα, ευσέβεια, χωρίς αυτό να συνεπάγεται την ανάγκη να ενεργεί σύμφωνα με αυτές.
Ο καθένας παραδέχεται πόσο αξιέπαινο είναι για έναν ηγεμόνα να διατηρεί την αξιοπιστία του και να ζει με ακεραιότητα και όχι με πονηριά. Παρ’ όλα αυτά, η πείρα μάς διδάσκει ότι όσοι ηγεμόνες δημιούργησαν μεγάλα έργα, δεν υπολόγισαν την αξιοπιστία, αλλά ενήργησαν με βάση την πονηριά, κι έτσι χειραγώγησαν το μυαλό των ανθρώπων. Και τελικά κατάφεραν να ξεπεράσουν όλους εκείνους οι οποίοι στηρίχθηκαν πάνω στην τιμιότητα.
Πρέπει, λοιπόν, να γνωρίζετε ότι υπάρχουν δύο ειδών τρόποι να αγωνίζεται κανείς: ο ένας είναι με τους νόμους και ο άλλος με την επιβολή δύναμης· ο πρώτος ταιριάζει στον άνθρωπο, ενώ ο δεύτερος στα θηρία. Επειδή όμως ο πρώτος πολλές φορές δεν αρκεί, είναι αναγκαίο να προστρέξουμε στον δεύτερο. Γι’ αυτό είναι απαραίτητο ένας ηγεμόνας να ξέρει να ενεργεί και ως άνθρωπος και ως θηρίο.
Αυτό το δίδαξαν στους ηγεμόνες κεκαλυμμένα οι αρχαίοι συγγραφείς, οι οποίοι γράφουν ότι ο Αχιλλέας και πολλοί άλλοι από τους αρχαίους βασιλιάδες είχαν ανατεθεί στον Κένταυρο Χείρωνα προκειμένου να διαπαιδαγωγηθούν σύμφωνα με τη δική του διδασκαλία. Και έχοντας για παιδαγωγό κάποιον που είναι μισός ζώο και μισός άνθρωπος, αυτό σήμαινε ότι ένας ηγεμόνας ήξερε να χρησιμοποιήσει και τη μία αλλά και την άλλη φύση του- γιατί η μία δεν μπορεί να διαρκέσει χωρίς την άλλη.
Αφού, λοιπόν, για έναν ηγεμόνα είναι απαραίτητο να γνωρίζει να ενεργεί ως ζώο, πρέπει να επιλέξει την αλεπού και το λιοντάρι- γιατί το λιοντάρι δεν ξέρει να προστατευτεί από τις παγίδες, η δε αλεπού δεν μπορεί να προστατευτεί από τους λύκους. Πρέπει επομένως να είναι αλεπού για να αναγνωρίζει τις παγίδες και λιοντάρι για να φοβίζει τους λύκους. Εκείνοι που στέκονται μονάχα στη φιγούρα του λιονταριού, δεν καταλαβαίνουν.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ένας συνετός ηγεμόνας δεν μπορεί, ούτε πρέπει, να τηρεί τις υποσχέσεις του όταν αυτές μπορεί να στραφούν εναντίον του και όταν παύουν να υφίστανται οι λόγοι που τον έκαναν να δώσει υποσχέσεις. Και εάν οι άνθρωποι ήταν όλοι καλοί, αυτή η διδαχή δεν θα ίσχυε- επειδή όμως είναι κακοί και δεν θα τηρήσουν τις υποσχέσεις τους σ’ εσένα, έτσι κι εσύ δεν είσαι υποχρεωμένος να τις τηρήσεις σε αυτούς. […] Είναι απαραίτητο να ξέρεις να ενισχύεις καλά αυτή τη φύση και να είσαι μεγάλος υποκριτής και κρυψίνους: Και είναι μάλιστα τόσο απλοϊκοί και υποκύπτουν στις ανάγκες της δεδομένης στιγμής, έτσι ώστε όποιος εξαπατά να βρίσκει πάντοτε κάποιον που θα του επιτρέπει να τον εξαπατά. […]
Για έναν ηγεμόνα, λοιπόν, δεν είναι απαραίτητο να κατέχει όλες τις προαναφερθείσες αρετές, αλλά είναι απαραίτητο να φαίνεται ότι τις έχει. Μάλιστα, θα τολμήσω να πω ότι έχοντάς τις και τηρώντας τις πάντα μπορεί να καταστούν επιζήμιες, ενώ όταν φαίνεται ότι τις έχει, τότε αυτές είναι χρήσιμες: όπως το να μοιάζει σπλαχνικός, αφοσιωμένος, ανθρώπινος, ακέραιος, ευσεβής, και να είναι- αλλά να έχει προετοιμάσει την ψυχή του, που, εάν χρειαστεί να μην είναι, να μπορεί και να ξέρει να αλλάζει προς το αντίθετο.
Και πρέπει να καταλάβουμε πως ένας νέος ηγεμόνας δεν μπορεί να τηρεί όλες εκείνες τις ιδιότητες που καθιστούν έναν άνθρωπο καλό, καθώς προκειμένου να διατηρηθεί το κράτος, είναι συχνά αναγκαίο να ενεργεί ενάντια στην πίστη, ενάντια στη φιλευσπλαχνία, ενάντια στη φιλανθρωπία, ενάντια στην ευσέβεια. Γι’ αυτό χρειάζεται να έχει μια ψυχή ικανή να στρέφεται ανάλογα με το πέρασμα του αέρα και ανάλογα με τις αλλαγές της ίδιας της τύχης και, φυσικά, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, να μην απομακρύνεται από το καλό, αλλά αν παραστεί αναγκαίο, να ξέρει πώς να γυρίσει στο κακό.
Ένας ηγεμόνας, λοιπόν, πρέπει να προσέχει πολύ να μη βγει από το στόμα του τίποτε που να μη διέπεται από τις πέντε προαναφερθείσες ιδιότητες και όταν τον βλέπεις και τον ακούς να φαίνεται γεμάτος ευσπλαχνία, αφοσίωση, ακεραιότητα και ευσέβεια.
***
Νικολό Μακιαβέλι, Ο Ηγεμόνας, ΙΗ’- II Principe e le Opere politiche, Garzanti, Milano -1976
To απόσπασμα αυτό αποτελεί κλασικό παράδειγμα της απογοητευμένης προσέγγισης του Μακιαβέλι απέναντι στην πολιτική.
by Αντικλείδι , https://antikleidi.com
