Σαν σήμερα, στις 11 Δεκεμβρίου 1911, γεννήθηκε ο Αιγύπτιος λογοτέχνης, βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας (1988), Ναγκίμπ Μαχφούζ. Αυτός είναι ο λόγος του στη Σουηδική Ακαδημία στην απονομή του Νόμπελ
«Μην είστε θεατές της δυστυχίας μας»
Κυρίες και κύριοι, θέλω να ευχαριστήσω τη Σουηδική Ακαδημία και την επιτροπή του Βραβείου Νομπέλ που ξεχώρισε τη μακρά και επίμονη προσπάθειά μου και θα σας παρακαλούσα να ακούσετε με ανεκτικότητα την ομιλία μου, διότι γίνεται σε μια γλώσσα που είναι άγνωστη στους περισσότερους από εσάς. Αλλά αυτή είναι η αληθινή νικήτρια του βραβείου. Επιπλέον, είναι η πρώτη φορά που η μελωδία της θα ακουστεί στην όαση του ανθρωπιστικού πολιτισμού και της κουλτούρας σας. Ακόμη διακατέχομαι από σοβαρές ελπίδες ότι το συγκεκριμένο γεγονός θα επαναληφθεί κι έτσι ομοεθνείς μου λογοτέχνες θα έχουν την ικανοποίηση να καθήσουν επαξίως μεταξύ των φημισμένων σας συγγραφέων, που έχουν σκορπίσει το άρωμα της ευχαρίστησης και της σοφίας στον καταπονημένο μας κόσμο.
Ένας ξένος ανταποκριτής στο Κάιρο με πληροφόρησε ότι, τη στιγμή που ανακοινώθηκε η υποψηφιότητά μου για το βραβείο, απλώθηκε σιωπή και πολλοί αναρωτήθηκαν ποιος είμαι. Για τον λόγο αυτόν επιτρέψτε μου να σας αυτοπαρουσιαστώ, όσο γίνεται αντικειμενικότερα και όσο αυτό είναι ανθρωπίνως δυνατόν.
Είμαι γιος δύο πολιτισμών που κάποια στιγμή στην ιστορία συνήψαν έναν ευτυχισμένο γάμο. Ο πρώτος από τους δύο, ηλικίας επτά χιλιάδων ετών, είναι ο πολιτισμός των Φαραώ· ο δεύτερος, χιλίων τετρακοσίων ετών, είναι ο πολιτισμός του Ισλάμ. Αλλωστε, μάλλον δεν χρειάζεται να σας παρουσιάσω κανέναν από τους δύο, αφού σίγουρα, ως ελίτ, τους γνωρίζετε. Υπό τις σημερινές συνθήκες συνάντησης όμως δεν χάνουμε τίποτε αν μιλήσουμε λίγο γι’ αυτούς. Αναφέρομαι στον πολιτισμό των Φαραώ, χωρίς να κάνω λόγο για τις κατακτήσεις τους και το χτίσιμο των αυτοκρατοριών τους.
Αυτά έχουν αποδειχθεί τετριμμένες επάρσεις, που η αναφορά τους, δόξα τω Θεώ, κάνει τη σύγχρονη συνείδηση να αισθάνεται ανήσυχη. Ούτε θα μιλήσω για το πώς οδηγήθηκε στην ύπαρξη του Θεού για πρώτη φορά και για την πρωτοπορία του στις απαρχές της ανθρώπινης συνείδησης. Αυτή η ιστορία τραβά μακριά και δεν υπάρχει μεταξύ σας κάποιος που να του είναι άγνωστος ο προφήτης – βασιλιάς Ακενατόν.
Ούτε θα μιλήσω για τα επιτεύγματα του πολιτισμού αυτού στην τέχνη και στη λογοτεχνία και για τα ξακουστά θαύματά του: τις πυραμίδες, τη Σφίγγα και το Καρνάκ. Γιατί αυτός που δεν είχε τη δυνατότητα να δει από κοντά τα μνημεία αυτά, έχει σίγουρα διαβάσει σχετικά και έχει αναπολήσει τη μορφή τους.
Επιτρέψτε μου λοιπόν να παρουσιάσω το φαραωνικό πολιτισμό σαν παραμύθι, αφού προσωπικές περιστάσεις με οδήγησαν να γίνω παραμυθάς. Ακούστε, λοιπόν, το παρακάτω διασωζόμενο ιστορικό περιστατικό:
παλιοί πάπυροι παραδίδουν ότι ο Φαραώ είχε πληροφορηθεί την ύπαρξη κάποιας παράνομης σχέσης που συνήψαν μερικές γυναίκες από το χαρέμι με άνδρες από την αυλή του. Ολοι περίμεναν λοιπόν ότι θα τους θανάτωνε, σύμφωνα με το πνεύμα των καιρών. Αυτός, αντίθετα, κάλεσε ενώπιόν του εκλεκτούς νομομαθείς και τους ζήτησε να ερευνήσουν αυτά που είχε μάθει. Τους τόνισε ότι αναζητούσε την αλήθεια ώστε να μπορεί να βγάλει δίκαιη απόφαση.
Κατά τη γνώμη μου, αυτή η συμπεριφορά είναι σημαντικότερη από τη θεμελίωση μιας αυτοκρατορίας ή το χτίσιμο των πυραμίδων. Λέει πολύ περισσότερα για την ανωτερότητα αυτού του πολιτισμού από κάθε πλούτο ή μεγαλείο. Χαμένος σήμερα πια αυτός ο πολιτισμός, μια απλή ιστορία του παρελθόντος! Μια μέρα η μεγάλη Πυραμίδα και αυτή θα εξαφανιστεί. Ωστόσο, η Αλήθεια και η Δικαιοσύνη θα παραμένουν, όσο το ανθρώπινο γένος διαθέτει σκεπτόμενο νου και άγρυπνη συνείδηση.
Αναφορικά με τον ισλαμικό πολιτισμό, δεν θα μιλήσω για τον αγώνα του να σφυρηλατήσει μια ενότητα όλων των ανθρώπων, υπό τη σκέπη του Δημιουργού, που να βασίζεται στην ελευθερία, την ισότητα και την επιείκεια, ούτε θα μιλήσω για τη μεγαλοσύνη του προφήτη του. Ανάμεσα στους διανοητές σας υπάρχουν πολλοί που τον θεωρούν τον μεγαλύτερο άνδρα της ιστορίας.
Δεν θα αναφερθώ στις κατακτήσεις του, που υπήρξαν η αιτία για να ξεφυτρώσουν χιλιάδες μιναρέδες προορισμένοι για τη λατρεία, την ευλάβεια και το καλό σε μια αχανή έκταση που ξεκινά από την Ινδία και την Κίνα και φτάνει ως τα σύνορα της Γαλλίας. Ούτε θα μιλήσω για την αδελφοσύνη ανάμεσα στις θρησκείες και στις φυλές που έχει επιτευχθεί μέσα στους κόλπους του Ισλάμ, σε ένα πνεύμα ανεκτικότητας που όμοιό του η ανθρωπότητα δεν γνώρισε ποτέ, ούτε πριν ούτε μετά το Ισλάμ.
Θα παρουσιάσω αυτόν τον πολιτισμό σε μια δραματική περίσταση που καταδεικνύει ένα από τα εμφανέστερα χαρακτηριστικά του: σε κάποια νικηφόρα μάχη κατά των Βυζαντινών επεστράφησαν οι αιχμάλωτοι πολέμου με αντάλλαγμα κάποια φιλοσοφικά, ιατρικά και μαθηματικά βιβλία από την αρχαία ελληνική κληρονομιά. Αυτό μαρτυρεί την αξία που απέδιδε στην αναζήτηση της γνώσης εκ μέρους του ανθρώπινου πνεύματος, ακόμη και αν ο αναζητών πιστεύει στον Θεό και το ζητούμενο είναι καρπός ενός παγανιστικού πολιτισμού.
Κυρίες και κύριοι, το πεπρωμένο μου ήταν να γεννηθώ στους κόλπους αυτών των δύο πολιτισμών, να βυζάξω το γάλα τους, να ανατραφώ με τη λογοτεχνία και την τέχνη τους. Επειτα ήπια το νέκταρ της πλούσιας και γοητευτικής κουλτούρας σας. Εμπνεόμενος απ’ όλα αυτά, καθώς και από τις δικές μου αγωνίες, οι λέξεις ξεχείλισαν. Αυτές οι λέξεις είχαν την τύχη να αξιωθούν της εκτίμησης της σεβαστής Ακαδημίας σας, που έστεψε την προσπάθειά μου με το μεγάλο Βραβείο Νομπέλ. Σας ευχαριστώ εξ ονόματός μου και εξ ονόματος όλων των μεγάλων αποθανόντων που εγκαθίδρυσαν τους δύο πολιτισμούς.
Κυρίες και κύριοι, ίσως να αναρωτιέστε πώς αυτός ο άνθρωπος, που προέρχεται από τον Τρίτο Κόσμο, βρήκε την πνευματική ηρεμία να γράψει ιστορίες. Εχετε απόλυτο δίκιο! Προέρχομαι από έναν κόσμο που αγκομαχά κάτω από το φορτίο χρεών που, για να τα ξεχρεώσει, εκτίθεται στον κίνδυνο της λιμοκτονίας ή περίπου. Μερικοί απ’ αυτούς τους λαούς πεθαίνουν στην Ασία από πλημμύρες, άλλοι στην Αφρική από πείνα.
Στη Νότια Αφρική εκατομμύρια άνθρωποι υφίστανται στέρηση όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους, ακριβώς στην εποχή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σαν να μην υπολογίζονται ανάμεσα στους ανθρώπους. Στη Δυτική Οχθη και στη Γάζα έχουν χαθεί άνθρωποι, παρά το γεγονός ότι ζουν στη δική τους γη, τη γη των πατεράδων τους, των παππούδων τους και των προπάππων τους.
Εχουν φτάσει στο σημείο να παλεύουν για το πρώτο δικαίωμα που εξασφάλισε ο πρωτόγονος άνθρωπος, να μπορούν να έχουν τη γη τους κι αυτό να τους το αναγνωρίζουν οι άλλοι. Ξεπληρώνονται για τη γενναία και ευγενή αυτή στάση τους, άνδρες, γυναίκες, νέοι και παιδιά, χωρίς καμία διάκριση, με τσακισμένα κόκαλα, τυφεκισμούς, με την καταστροφή των σπιτιών τους και τον βασανισμό τους σε φυλακές και στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ολόγυρά τους ζουν 150.000.000 Αραβες που παρακολουθούν τι γίνεται με θυμό και πόνο. Αυτό απειλεί την περιοχή με όλεθρο, αν δεν τη σώσει η σοφία εκείνων που επιθυμούν δίκαιη και σοφή ειρήνη.
Πράγματι, πώς γίνεται ένας άνθρωπος από τον Τρίτο Κόσμο να βρει πνευματική ηρεμία για να γράψει ιστορίες; Ευτυχώς η τέχνη είναι γενναιόδωρη και συμπονετική. Κατά τον ίδιο τρόπο που συντροφεύει τους ευτυχείς, δεν εγκαταλείπει και τους δυστυχισμένους. Προσφέρει και τα δύο, ανάλογα με την ικανότητα για έκφραση που φουσκώνει στο στήθος τους.
Αυτή την αποφασιστική για την ιστορία του πολιτισμού στιγμή είναι αδιανόητο και απαράδεκτο οι στεναγμοί της ανθρωπότητας να πέφτουν στο κενό. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ανθρωπότητα έχει ενηλικιωθεί και η εποχή μας προσδοκά συνεννόηση ανάμεσα στις υπερδυνάμεις. Ο ανθρώπινος νους τώρα αναλαμβάνει το καθήκον να απομακρύνει όλες τις αιτίες καταστροφής και εξόντωσης. Και όπως οι επιστήμονες εντείνουν τις προσπάθειές τους να καθαρίσουν το περιβάλλον από τη βιομηχανική μόλυνση, οι διανοούμενοι οφείλουν να εντείνουν τις προσπάθειές τους να καθαρίσουν την ανθρωπότητα από τη μολυσμένη ηθική. Είναι δικαίωμα και καθήκον μας να απαιτήσουμε από τους μεγάλους ηγέτες των πολιτισμένων κρατών και τους οικονομολόγους τους να κάνουν ένα αληθινό άλμα που θα τους φέρει μπροστά από την εποχή τους.
Τα παλιά χρόνια κάθε ηγέτης εργαζόταν μοναχά για το καλό του δικού του έθνους. Οι άλλοι θεωρούνταν είτε εχθροί είτε αντικείμενα εκμετάλλευσης. Καμία αξία δεν υπήρχε πέρα από τα πρωτεία και την προσωπική δόξα. Προς χάριν της δόξας πολλά ιδανικά και αξίες χάθηκαν, πολλά ανήθικα μέσα δικαιώθηκαν, πολλές ψυχές αφανίστηκαν. Το ψεύδος, ο δόλος, η απάτη, η ωμότητα μετατράπηκαν σε σημάδια οξυδέρκειας και μεγαλείου. Σήμερα αυτή η άποψη πρέπει να αλλάξει ριζικά. Σήμερα η μεγαλοσύνη ενός πολιτισμένου ηγέτη πρέπει να μετρηθεί με την παγκοσμιότητα του οράματος και την αίσθηση της ευθύνης του απέναντι σε όλη την ανθρωπότητα.
Ο ανεπτυγμένος και ο Τρίτος Κόσμος είναι μια οικογένεια. Κάθε ανθρώπινη ύπαρξη φέρει την ευθύνη της ανάλογα με τον βαθμό γνώσης, σοφίας και πολιτισμού που έχει κατακτήσει. Δεν υπερβαίνω τα όρια του καθήκοντός μου, αν στο όνομα του Τρίτου Κόσμου τούς πω: Μην είστε θεατές της δυστυχίας μας. Πρέπει να παίξετε τον ευγενικό ρόλο που αρμόζει στη θέση σας. Από τη θέση της υπεροχής σας είστε υπεύθυνοι για κάθε εσφαλμένη κατεύθυνση του ζωικού κόσμου ή του φυτικού για να μη μιλήσω για τον Ανθρωπο στα τέσσερα σημεία της γης. Εχουμε μπουχτίσει από λόγια.
Τώρα είναι ώρα για δράση. Είναι η στιγμή να τελειώσει η εποχή των ληστών και των τοκογλύφων. Ζούμε σε μια εποχή που οι ηγέτες είναι υπεύθυνοι για ολόκληρο το Σύμπαν. Σώστε τους υπόδουλους του αφρικανικού Νότου! Σώστε τους πεινασμένους στην Αφρική! Σώστε τους Παλαιστίνιους από τις σφαίρες και τα βασανιστήρια! Ακόμη, σώστε τους Ισραηλινούς από τη βεβήλωση της μέγιστης πνευματικής τους κληρονομιάς! Σώστε τους υπερχρεωμένους από τους άκαμπτους νόμους της οικονομίας! Εφιστώ την προσοχή τους στο γεγονός ότι η ευθύνη τους απέναντι στην ανθρωπότητα πρέπει να υπερισχύει της τυφλής υποταγής στους νόμους μιας επιστήμης που ο χρόνος πιθανότατα έχει υπερσκελίσει.
Ζητώ συγγνώμη, κυρίες και κύριοι, νομίζω ότι σας χάλασα την ησυχία. Τι περιμένατε όμως από έναν τριτοκοσμικό; Κάθε δοχείο δεν χαρακτηρίζεται από το περιεχόμενό του; Επιπλέον, πού μπορούν οι στεναγμοί της ανθρωπότητας να βρουν καταφύγιο, αν όχι στην όαση του πολιτισμού σας, που δημιουργήθηκε από τον μεγάλο ιδρυτή της για να υπηρετεί την επιστήμη, τη λογοτεχνία και τις υψηλόφρονες ανθρώπινες αξίες; Και όπως εκείνος κάποτε αφιέρωσε τα πλούτη του στην υπηρεσία του καλού ελπίζοντας έτσι ότι θα επιτύχει τη συγχώρεση, έτσι κι εμείς, τα παιδιά του Τρίτου Κόσμου, ζητούμε από σας τους ικανούς, εσάς τους πολιτισμένους, να ακολουθήσετε το παράδειγμά του, να μιμηθείτε τη στάση του, να εμπνευστείτε από το όραμά του.
Κυρίες και κύριοι, παρά τα όσα συμβαίνουν γύρω μας, επιμένω να είμαι αισιόδοξος ως το τέλος. Δεν ισχυρίζομαι, όπως ο Καντ, ότι μόνο στον άλλο κόσμο μπορεί να επικρατήσει το Καλό. Το Αγαθό νικά καθημερινά. Ισως το Κακό είναι ασθενέστερο απ’ ό,τι φανταζόμαστε. Μπροστά μας υπάρχει μια ακλόνητη απόδειξη: αν το Καλό δεν νικούσε, τότε τα πλήθη των περιπλανώμενων ανθρώπων δεν θα μπορούσαν να αναπτυχθούν και να πολλαπλασιαστούν με όλα αυτά τα θηρία, τα έντομα, τις φυσικές καταστροφές, τον φόβο και τον εγωισμό. Δεν θα μπορούσαν να φτιάξουν έθνη, να αποκτήσουν δημιουργικότητα και εφευρετικότητα, να κατακτήσουν το Διάστημα και να συντάξουν τη Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η αλήθεια είναι ότι το Κακό είναι ένας φωνακλάς και θορυβώδης διαφθορέας και ο Ανθρωπος θυμάται πιο πολύ αυτό που τον πληγώνει από αυτό που τον ευχαριστεί. Ο μεγάλος ποιητής μας Αμπούλ – «Αλάα» – Αλ – Μα’ αρι είχε δίκιο όταν έλεγε:
Ο πόνος την ώρα του θανάτου
Είναι ισχυρότερος από την εκατόφυλλη
Χαρά την ώρα της γέννησης.
Και πάλι σας ευχαριστώ και ζητώ τη συγγνώμη σας.
Βραβείο Νομπέλ 1988
***
Πηγή: Το Βήμα 24 Νοεμβρίου 2008
Αντικλείδι , https://antikleidi.com
