Γιατί οι έξυπνοι άνθρωποι πιστεύουν ανοησίες;

brr-thumb-large


Κάθομαι που λες σε μια παρέα και τους ακούω σιωπηλός να κουτσομπολεύουν ένα ζευγάρι που έχει προβλήματα (δεν στο παίζω υπεράνω…και εγώ θα σχολίαζα αλλά δυστυχώς δεν γνώριζα το ζευγάρι για το οποίο μιλούσαν). Κάποια στιγμή μία από τις κοπέλες με θυμό μας λέει «Εγώ που είμαι απόλυτα λογικός άνθρωπος βρίσκω αυτή τη συμπεριφορά του ζευγαριού απαράδεκτη». Έπειτα από μερικά λεπτά η συζήτηση αυτή τελειώνει και η ίδια κοπέλα ξεκινά να μιλά για ζώδια (facepalm).

Είμαι σίγουρος ότι αν μπορούσα να ρωτήσω κάθε έναν αναγνώστη ξεχωριστά αν θεωρεί τον εαυτό του λογικό άνθρωπο τότε θα απαντούσαν όλοι ανεξαιρέτως με ένα εμφατικό «ναι». Αν πάλι τους ρώταγα αν σέβονται την επιστήμη και τον επιστημονικό τρόπο σκέψης και μέθοδο εργασίας τότε πάλι όλοι θα απαντούσαν καταφατικά. Από την άλλη είμαι εξίσου σίγουρος ότι αν αναφέρω ζώδια, θαύματα αγίων, φαντάσματα, μεταθανάτια ζωή, κρυσταλλοθεραπείες, προφητείες, επισκέψεις εξωγήινων, μάτιασμα και άλλα τα οποία η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα απορρίπτει ως αυθαίρετα και ανόητα τότε η πλειοψηφία του κόσμου πιστεύει έστω σε ένα από αυτά όπως η φίλη που ανέφερα.

Για ποιον λόγο η πλειοψηφία του κόσμου λειτουργεί με λογική α λα καρτ; Γιατί δηλαδή άνθρωποι που είναι ορθολογιστές αγκαλιάζουν ιδέες που είναι αυθαίρετες; Για ποιον λόγο άνθρωποι που είναι έξυπνοι ταυτόχρονα πιστεύουν σε ανόητα πράγματα; Η λίστα των αιτιών είναι τόσο μεγάλη που όχι μόνο μπορείς να δικαιολογήσεις αυτή τη στάση ζωής αλλά ακόμα και να αισθανθείς μη φυσιολογικός αν δεν λειτουργείς και εσύ έτσι.

Ξεκινάμε με την πιο απλή αιτία. Έλλειψη γνώσης για κάποιο θέμα. Μπροστά στην αμηχανία του «δεν ξέρω» ο άνθρωπος πολλές φορές προτιμά να «ξέρει κάτι» ακόμα και αν αυτό που αναπαράγει είναι αυθαίρετο. Το «κάτι» είναι καλύτερο από το τίποτε για κάποιον αμαθή. Είναι βέβαια λυπηρό στην εποχή του ίντερνετ όπου όλη η γνώση είναι διαθέσιμη μια τέτοια στάση να είναι επιλογή.

Ο κόσμος είναι πολύ συχνά χαοτικός, τυχαίος, τα νούμερα και οι πιθανότητες ασύλληπτα, τα μεγέθη διαφορετικά από τη δική μας κλίμακα και σε κανέναν δεν αρέσει αυτό. Προσπαθούμε λοιπόν να φέρνουμε τα πάντα στα μέτρα μας ή προσπαθούμε να βρούμε με το ζόρι νόημα ακόμα και εκεί που δεν υπάρχει. Το αποτέλεσμα είναι ένα σωρό γελοίες θεωρίες και συμπεράσματα που δεν ανταποκρίνονται καθόλου στην πραγματικότητα.

10-keep-it-simple-stupid-kiss

Οι άνθρωποι πολλές φορές κάνουν μια συναισθηματική επιλογή και μετά επιλεκτικά κρατούν όποιο στοιχείο ή πληροφορία τους δικαιώνει. Οι ψυχολόγοι το ονομάζουν αυτό (συγνώμη για την αγγλική ορολογία) confirmation bias. Έτσι κάνουμε κάθε φορά που αναφερόμαστε σε μια ιδιαίτερη σύμπτωση και δεν θέλουμε να τη θεωρούμε σύμπτωση. Την επόμενη φορά που θα σκεφτείς «τι περίεργο που σε σκεφτόμουν, χτύπησε το τηλέφωνο και ήσουν εσύ…φοβερό», σκέψου πόσες φορές σκεφτόσουν κάποιον και το τηλέφωνο δεν χτύπησε ποτέ.


Ο φόβος είναι επίσης ένας μεγάλος παράγοντας και σχετίζεται με τα προηγούμενα σημεία. Μπροστά στον φόβο του άγνωστου και του ασύλληπτου, ο άνθρωπος θα εφεύρει οτιδήποτε τον καθησυχάζει. Εκεί βασίζονται οι θρησκείες και όλοι οι ταρλατάνοι. Φυσικά εκεί βασίζονται και οι πολιτικοί…στην απόγνωση. Ο άνθρωπος θα αγκαλιάσει οτιδήποτε του χαϊδεύει τα αυτιά και τον ανακουφίζει ακόμα και αν είναι ο ορισμός του παράλογου και του φαιδρού. Εκτός από τον φόβο μπορεί να είναι η ανάγκη να αισθανθεί ότι ελέγχει την κατάσταση ή και το αντίθετο…τη μεταφορά ευθύνης σε κάποια άλλη αόρατη και αόριστη δύναμη (οι θεωρίες συνωμοσίας εξυπηρετούν ακριβώς αυτές τις ανάγκες).

Ας μην ξεχνάμε ότι πολλές φορές είναι απλώς τεμπελιά και αδυναμία. Ο κόσμος αν εξερευνηθεί έχει πολλές εκπλήξεις και μαγικά για εμάς. Όμως για να ανακαλύψουμε αυτή τη μαγεία χρειάζεται μελέτη και δουλειά. Δεν είναι όλοι διατεθειμένοι να την κάνουν και έτσι ικανοποιούν την ανάγκη τους για μαγεία με πιο εύκολο τρόπο.

Είναι επίσης αποτέλεσμα έλλειψης δομημένης και επαγωγικής σκέψης. Δυστυχώς στο σύστημα εκπαίδευσής μας προωθούμε την άκριτη αποστήθιση και όχι την κριτική και επιστημονική σκέψη.

Τέλος έχει και μια εξελικτική εξήγηση καθώς είναι ασφαλέστερο να πιστέψουμε σε κάτι που μάλλον δεν ισχύει με βάση τη λογική προκειμένου να μην πάρουμε κανένα ρίσκο. Μέσα στο σκοτάδι αν ακούσουμε έναν θόρυβο καλύτερα να πιστέψουμε ότι ένας κίνδυνος παραμονεύει παρά να πούμε αποκλείεται επειδή δεν έχουμε κανένα στοιχείο για κάτι τέτοιο.

Το συναίσθημα και το ένστικτο από τη μια πλευρά και η λογική και ο επιστημονικός τρόπος σκέψης από την άλλη είναι δύο ισχυρές δυνάμεις που καθορίζουν την ιστορία μας. Κανείς δεν μπορεί να ζήσει μια δημιουργική και ευχάριστη ζωή δίχως ένα από αυτά. Στη χώρα μας έχουμε περίσσευμα πάθους και συναισθημάτων οπότε λίγη περισσότερη επιστήμη και ορθολογισμός θα χρειάζονταν ώστε να κάνουμε συλλογικά καλύτερες επιλογές.

Ας σκεφτούμε πόσο ορθολογιστές τελικά είμαστε και σε πόσα πράγματα πιστεύουμε τα οποία δεν ταιριάζουν με την περιγραφή που θα κάναμε για τον τρόπο σκέψης μας. Ας σκεφτούμε και τις αιτίες και ίσως καταλάβουμε καλύτερα τους εαυτούς μας.

Σπύρος Κιτσινέλης

 Πηγήprotagon

Αντικλείδι , https://antikleidi.com

Συναφές: 

Γιατί οι έξυπνοι άνθρωποι είναι τελικά… χαζοί;\

Εγχειρίδιο Βλακείας

Έξυπνος ή δουλευταράς;

Έξυπνοι ίσον μόνοι;

Σχετικά Άρθρα

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -


- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

5 CommentsΣχολιάστε

  • Ο συγγραφέας του άρθρου πιστεύει τον εαυτό του έξυπνο;
    Κι άλλοι πιστεύουν το ίδιο (για τον εαυτό τους), αλλά ξέρουν, τουλάχιστον, ότι η ορθολογιστική “επιστήμη” δεν είναι παρά μια κακότεχνη κατασκευή πάνω στο αξίωμα: “ό,τι δεν αντιλαμβανόμαστε – ή δεν συμπεραίνεται απ’ αυτό που αντιλαμβανόμαστε – δεν υπάρχει”.
    Συνεπώς, δίνουν στον εαυτό τους την άδεια να πλουτίζουν τον κόσμο τους με πράγματα για τα οποία, τουλάχιστον, μπορούν να μιλήσουν με άλλους ανθρώπους, οι οποίοι πιστεύουν γι’ αυτά με τον ίδιο τρόπο.
    Κάτι που ενδέχεται, μάλιστα, να “δουλέψει”, ανάλογα και με το τι θέλει το υποκείμενο κατά βάθος.
    Όμως, το πιο εξοργιστικό σε τέτοιες απόψεις – σαν του άρθρου – είναι ότι παραπέμπει στην επιστήμη για το τι να πιστέψει ο “έξυπνος” άνθρωπος ή όχι.
    Αν συμφωνήσουμε ότι η επιστήμη συμφωνεί με τον … εαυτό της ως προς το τι πιστεύει, κάτι τέτοιο, σε μια ολοκληρωτική τυχόν εφαρμογή του, θα ήταν μορφή … ολοκληρωτισμού.
    Το “υφάκι” του άρθρου, ένας διδακτισμός σε στυλ “τα καλά παιδιά”,, ότι “αν θέλετε να είστε έξυπνοι, μην πιστεύετε ό,τι δεν παραδέχεται η επιστήμη” είναι το κερασάκι στην τούρτα.

  • Υ.Γ. συνέχεια προηγουμένου: ο οργισμένος ορθολογισμός (“και θέλετε να ποζάρετε για έξυπνοι άνθρωποι. Ού να μου χαθείτε!”) και ο απογοητευμένος διαφωτισμός (“είσαστε ανεπίδεκτοι!”) του άρθρου είναι διαφορετικός από έναν υγιή σκεπτικισμό, ο οποίος θα κράταγε τις επιφυλάξεις του, και μάλιστα με σχολαστικότητα και επιμέλεια (ανάλογα και με το αντικείμενο), χωρίς όμως ν’ αφήνει να δηλητηριάζουν τη ζωή του.

  • Υ.Γ.2. Μου φαίνεται ότι κάνουμε διάλογο με τον συγγραφέα οι δυο μας. Άδειασε το μαγαζί και μείναμε οι δυο μας. Όλο το μαγαζί δικό μας, και ο σερβιτόρος περιμένει υπομονετικά να τελειώσουμε. Ας ολοκληρώσω, συνεπώς, τη σκέψη μου. Συνιστάται ενθέρμως το βιβλίο του Ρολφ Ντομπέλι “Η τέχνη της καθαρής σκέψης. 52 σφάλματα σκέψης, που καλύτερα αφήστετα στους άλλους” (στην Ελληνική, εκδόσεις Πατάκη, μετάφραση Σώτη Τριανταφύλλου. Μάλλον εκ του αγγλικού, παρά εκ του γερμανικού πρωτοτύπου, προβληματική ιδίως όσον αφορά τις “ονομασίες” των σφαλμάτων. Αν κάποιος έχει διαβάσει το γερμανικό πρωτότυπο, του Ντομπέλι, θα δει ότι τα μισά σφάλματα σκέψης έχουν … αγγλικές ονομασίες, δηλαδή διεθνείς. Αυτή η διάκριση, στο Ελληνικό, γίνεται “ίσωμα”) . Όταν ο συγγραφέας του άρθρου αναφέρεται στο confirmation bias, αναφέρεται σ’ ένα σφάλμα σκέψης αρκετά γνωστό, αλλά που στην εν λόγω συλλογή τιμάται ως “ο πατέρας όλων των σφαλμάτων σκέψης”. Μια συλλογή “σφάλματα σκέψης” είναι κοινόχρηστο απόθεμα μεθόδων και μοντέλων “καθαρισμού της σκέψης”, σε πολλές σχολές. Βασικά, εμπίπτουν στην σκεπτικιστική μέθοδο, φιλοσοφία και νοοτροπία. Συγκλίνουν σε μια χαοτική και απρόβλεπτη φύση της διαδοχής των γεγονότων. Επισημαίνουν σφάλματα σκέψης, αλλά κατά τρόπον ώστε καμία απολύτως αποδοχή, ή απόρριψη υπόθεσης δεν προκύπτει. Τα σφάλματα σκέψης συνιστούν μια δεξαμενή a priori παρατηρήσεων, από την οποία μπορεί να αντλήσουν οι πιο ποικίλες σχολές σκέψης και φιλοσοφικές στάσεις. Από τα ίδια τα σφάλματα σκέψης προκύπτει σκεπτική απόσταση από κάθε είδους υποθέσεις – κι όχι κάτι παραπάνω. Τα σφάλματα σκέψης του Ντομπέλλι, απορρίπτουν, όχι μόνο τις “προλήψεις” με τις οποίες αγανακτούν οι σχολακιστικοί ορθολογιστές, αλλά και μεγάλο μέρος της «επιστήμης», ειδικά στη μορφή της «επιστήμης των ειδικών», ως κατά μεγάλο μέρος τυχαίας ή αυθαίρετης. Ο Ντομπέλι, ως οικονομολόγος, κριτικάρει ιδιαίτερα έντονα τους συναδέλφους του οικονομολόγους. Φαντάζεται κανείς τι θα είχε να πει για τους συναδέλφους του, αν ήταν ψυχολόγος ή ψυχίατρος. Στο παραπάνω πλαίσιο, η ιδέα των “μοντέλων”, με τα οποία προσεγγίζεται η πραγματικότητα (“συστεμική” μέθοδος), θα ήταν γόνιμη, και θα άνοιγε τον νου προς ορίζοντες που δεν θα φανταζόταν κανείς. Οι “ανορθολογικές μέθοδοι” νομιμοποιούνται, στο πλαίσιο μιας πολλαπλότητας μοντέλων προσομοίωσης της πραγματικότητας. Ο “ορθολογικός” αποκλεισμός τους αποδεικνύεται εξόχως ανορθολογικός, τελικά. Με τους χαιρετισμούς μου στον συγγραφέα του άρθρου – και σε κάθε αναγνώστη.

  • Ευχαριστούμε για τις επισημάνσεις!