Φίλιπ Ζιμπάρντο: Πώς συνηθισμένοι άνθρωποι γίνονται τέρατα ή…ήρωες

Ο Φίλιπ Ζιμπάρντο γνωρίζει πόσο εύκολο είναι να μετατραπούν οι καλοί άνθρωποι σε κακούς. Σε αυτή την ομιλία μοιράζεται μαζί μας φωτογραφίες από το εσωτερικό του Αμπού Γκραμπ που δεν είχαν δει νωρίτερα το φως της δημοσιότητας. Έπειτα μιλάει για την αντίθετη πλευρά: για το πόσο εύκολο είναι να γίνει κανείς ήρωας και πως μπορεί να αντεπεξέλθει στην πρόκληση.

___

Φιλόσοφοι, δραματουργοί, θεολόγοι έχουν καταπιαστεί με αυτό το ερώτημα για αιώνες: Τι κάνει τους ανθρώπους κακούς; Περιέργως, έκανα την ίδια ερώτηση όταν ήμουν παιδί. Όταν μεγάλωνα στο Νότιο Μπρονξ, ένα γκέτο στο υποβαθμισμένο κέντρο της Νέας Υόρκης, περιστοιχιζόμουν από το κακό, όπως όλα τα παιδιά που μεγαλώνουν σε αντίστοιχο περιβάλλον. Και είχα φίλους που ήταν πραγματικά καλά παιδιά, που όμως βίωσαν την ιστορία του Δρ. Τζέκιλ και κ. Χάιντ – του βιβλίου του Ρόμπερτ Λούις Στήβενσον. ‘Έπαιρναν ναρκωτικά, έμπλεκαν σε καυγάδες, μπήκαν φυλακή. Μερικοί σκοτώθηκαν και μερικοί δε χρειάστηκαν καν τη βοήθεια ναρκωτικών σε αυτό.

Έτσι όταν διάβασα το βιβλίο του Στήβενσον, δεν ήταν απλά μια ιστορία φαντασίας. Το μόνο μου ερώτημα ήταν, τι περιείχε το μαγικό φίλτρο; Και κυρίως, αυτή η διαχωριστική γραμμή μεταξύ καλού και κακού – την οποία οι προνομιούχοι άνθρωποι θεωρούν αμετάβλητη και αδιαπέραστη, με τους εαυτούς τους στην πλευρά του καλού και τους άλλους στην πλευρά του κακού- ήξερα πως αυτή η πλευρά ήταν μετακινήσιμη και διαπερατή. Καλοί άνθρωποι μπορεί να παρασύρονται στην κακή πλευρά και, κάτω από καλές και σπάνιες περιστάσεις, κακοί άνθρωποι μπορούν να επανέλθουν στο σωστό δρόμο, με βοήθεια, με αναμόρφωση, με επανένταξη.

Έτσι θέλω να ξεκινήσω με αυτή την υπέροχη οπτική απάτη του [Ολλανδού] καλλιτέχνη Μ.Κ. Έσερ. Αν την κοιτάξετε και εστιάσετε την προσοχή σας στο λευκό θα δείτε έναν κόσμο γεμάτο αγγέλους. Άλλα ας κοιτάξουμε πιο προσεκτικά. Καθώς το κάνουμε εμφανίζονται οι δαίμονες, το κακό στον κόσμο. Και αυτό μας λέει αρκετά πράγματα.

Πρώτον: ο κόσμος ήταν, είναι και θα είναι πάντα πλημμυρισμένος από το καλό και το κακό,επειδή το καλό και το κακό αποτελούν το Γιν και το Γιανγκ της ανθρώπινης κατάστασης.Μας λέει κάτι ακόμα. Αν θυμάστε, ο αγαπημένος άγγελος του Θεού ήταν ο Εωσφόρος.Προφανώς, Εωσφόρος σημαίνει “αυτός που φέρνει το φως”. Σημαίνει ακόμα “το άστρο της αυγής” σε κάποιες γραφές. Και προφανώς παράκουσε το Θεό και αυτή υπήρξε η απόλυτη ανυπακοή στην εξουσία. Και αφού το έκανε αυτό, ο Αρχάγγελος Μιχαήλ εστάλη για να τον διώξει απ’τον παράδεισο μαζί με τους υπόλοιπους έκπτωτους αγγέλους. Έτσι ο Εωσφόρος βυθίζεται στην κόλαση, γίνεται ο Σατανάς, γίνεται ο δαίμονας και η δύναμη του κακού στο σύμπαν ξεκινά.

Παραδόξως, ήταν ο Θεός που δημιούργησε την κόλαση σαν ένα μέρος για να τοποθετήσει το κακό. Ωστόσο, δεν έκανε πολύ καλή δουλειά στο να το συγκρατήσει εκεί. Έτσι, αυτή η τοξοειδής πορεία της κοσμικής μεταμόρφωσης του Εωσφόρου, του αγαπημένου αγγέλου του Θεού σε Διάβολο θέτει, κατ’ εμέ, το γενικό πλαίσιο για να κατανοήσουμε τους ανθρώπους οι οποίοι μεταμορφώνονται από καλοί, συνηθισμένοι άνθρωποι σε δράστες του κακού.

Έτσι, το Φαινόμενο του Εωσφόρου, παρότι εστιάζει στην αρνητική πλευρά του ανθρώπου — – την αρνητική πλευρά στην οποία μπορεί να καταλήξει, όχι την αρνητική πλευρά στην οποία βρίσκεται εξ αρχής – με οδηγεί στη διατύπωση ενός ψυχολογικού ορισμού: το κακό είναι η άσκηση της εξουσίας. Και αυτό είναι το κλειδί: έχει να κάνει με την εξουσία. Με το να ασκείς σκόπιμα ψυχολογική βία, να ασκείς σωματική βία, να εξοντώνεις ανθρώπους ή τις ιδέες τους, και να διαπράττεις εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Εάν αναζητήσετε τη λέξη κακό στο Google, μια λέξη που θα έπρεπε σίγουρα να έχει εκλείψει μέχρι σήμερα θα λάβετε 136 εκατομμύρια αποτελέσματα σε ένα τρίτο του δευτερολέπτου.

Μερικά χρόνια πριν, είμαι σίγουρος πως όλοι σας σοκαριστήκατε, όπως και εγώ από την αποκάλυψη πως Αμερικανοί στρατιώτες βασάνιζαν κρατούμενους σε ένα παράξενο μέροςστα πλαίσια ενός αμφιλεγόμενου πολέμου: στη φυλακή Αμπού Γκραμπ στο Ιράκ. Και αυτοί ήταν άνδρες και γυναίκες που υπέβαλαν τους κρατουμένους σε απίστευτο εξευτελισμό.Σοκαρίστηκα από το γεγονός αλλά δεν μου προκάλεσε έκπληξη, καθώς είχα ίδιες οπτικές παραστάσεις όταν ήμουν ο διευθυντής της φυλακής στο Πείραμα της Φυλακής του Πανεπιστημίου Στάνφορντ.

Αμέσως οι στρατιωτικοί παράγοντες της διοίκησης Bush τι είπαν; Αυτό που όλες οι διοικήσεις λένε όταν ξεσπάει ένα σκάνδαλο. “Μη μας κατηγορείτε. Δεν φταίει το σύστημα. Φταίνε μερικά μαύρα πρόβατα, μερικοί κακοποιοί στρατιώτες”. Η δική μου υπόθεση είναι πως οι Αμερικανοί στρατιώτες είναι συνήθως καλοί. Ίσως αυτό που ήταν κακό, ήταν αυτό που τους περιέβαλε. Αλλά πως μπορώ να χειριστώ αυτή την υπόθεση;

Έγινα πραγματογνώμονας ενός εκ των φρουρών, του λοχία Τσιπ Φρέντερικ, και από αυτή τη θέση, είχα πρόσβαση σε πληθώρα ανακριτικών αναφορών. Είχα πρόσβαση σε αυτόν. Μπορούσα να τον μελετήσω, να τον αφήσω να έρθει στο σπίτι μου, να τον γνωρίσω, να τον ψυχαναλύσω για να δω αν όντως ήταν ένα μαύρο πρόβατο ή όχι. Και τρίτον, είχα πρόσβαση στο σύνολο των 1.000 φωτογραφιών που αυτοί οι στρατιώτες τράβηξαν. Αυτές οι εικόνες χαρακτηρίζονται από βίαιο και σεξουαλικό περιεχόμενο. Όλες προέρχονται από φωτογραφικές μηχανές Αμερικανών στρατιωτών. Επειδή όλοι έχουν μια ψηφιακή φωτογραφική ή κινητό με φωτογραφική, φωτογράφησαν τα πάντα. Πάνω από 1.000 φωτογραφίες.

Και στην ουσία τις οργάνωσα σε διαφορετικές κατηγορίες. Αλλά αυτές οι φωτογραφίες είναι της Στρατιωτικής Αστυνομίας των ΗΠΑ, των εφέδρων του στρατεύματος. Δεν είναι σε καμία περίπτωση στρατιώτες προετοιμασμένοι για αυτή την αποστολή. Και όλα αυτά συνέβησαν σε ένα συγκεκριμένο μέρος, στη σειρά 1Α, κατά τη διάρκεια της νυχτερινής βάρδιας. Γιατί; Η σειρά 1Α ήταν το κέντρο των στρατιωτικών υπηρεσιών πληροφοριών. Ήταν το μέρος που λάμβαναν χώρα οι ανακρίσεις. Η CIA ήταν εκεί. Εκεί ήταν επίσης ανακριτές της Τιτάν Κορπορέισιον, όλοι αυτοί, αλλά δε μπορούσαν να αποσπάσουν πληροφορίες σχετικά με την εξέγερση. Έτσι αποφάσισαν να ασκήσουν πίεση σε αυτούς τους στρατιώτες, τη Στρατιωτική Αστυνομία, ώστε να ξεπεράσουν τα όρια, να τους δώσουν άδεια να τσακίσουν τη θέληση των εχθρών, να τους ετοιμάσουν για την ανάκριση, να τους μαλακώσουν, και να αφήσουν τα προσχήματα κατά τη διαδικασία. Αυτοί είναι οι ευφημισμοί και αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύτηκαν. Ας κατέβουμε στα μπουντρούμια.

(Ήχος φωτογραφικής μηχανής) (υπόκωφος ήχος) (ήχος φωτογραφικής μηχανής) (υπόκωφος ήχος) (ήχος αναπνοής) (καμπάνες)

Αρκετά μακάβριο. Αυτή είναι μια από τις οπτικές απεικονίσεις του κακού. Και δεν θα πρέπει να σας διαφεύγει πως ο λόγος που συνδύασα τον κρατούμενο με τα σηκωμένα χέρια με την Ωδή στην Ανθρωπότητα του Λεονάρντο Ντα Βίντσι, είναι πως ο κρατούμενος ήταν διανοητικά ασθενής. Ο συγκεκριμένος κρατούμενος λερωνόταν καθημερινά με ακαθαρσίες και συνήθιζαν να τον βάζουν να κυλιέται στη λάσπη για να μη βρωμάει. Αλλά τελικά οι φρουροί τον αποκαλούσαν “σκατόπαιδο”. Γιατί βρισκόταν σε αυτή τη φυλακή αντί σε κάποιο ψυχιατρείο;

Σε κάθε περίπτωση, εδώ βλέπουμε τον πρώην υπουργό Άμυνας Ράμσφελντ που έρχεται και λέει: “θέλω να μάθω, ποιός είναι υπεύθυνος; Ποιοί είναι τα μαύρα πρόβατα;” Λοιπόν, αυτή η ερώτηση είναι λάθος πρέπει να την αναδιατυπώσουμε και να ρωτήσουμε, “Τί είναι υπεύθυνο”Γιατί η λέξη “τι” μπορεί να αναφέρεται στο “ποιοί” που αφορά στους ανθρώπους αλλά μπορεί επίσης να αναφέρεται στο “τι” που αφορά στην κατάσταση, και προφανώς η προηγούμενη ερώτηση είναι παραπλανητική.

Οπότε, πώς προχωρούν οι ψυχολόγοι για να κατανοήσουν τέτοιες μεταμορφώσεις στον ανθρώπινο χαρακτήρα, αν πιστεύετε πως αυτοί ήταν καλοί στρατιώτες πριν κατέβουν σε αυτά τα μπουντρούμια; Υπάρχουν τρεις τρόποι. Ο βασικός τρόπος ονομάζεται προδιάθεση.Εξετάζουμε τι βρίσκεται στο εσωτερικό των ατόμων, των μαύρων προβάτων.

Αυτό είναι το θεμέλιο όλων των κοινωνικών επιστημών, το θεμέλιο των θρησκειών, το θεμέλιο του πολέμου. Κοινωνικοί ψυχολόγοι σαν κι εμένα εμφανίζονται και λένε: “Ναι, οι άνθρωποι είναι οι δρώντες στη σκηνή, αλλά πρέπει να έχετε σαφή αντίληψη της κατάστασης. Ποιός έχει κάνει τη διανομή των ρόλων; Ποιός έχει φτιάξει τα κουστούμια; Υπάρχει σκηνοθέτης; Και έτσι ενδιαφερόμαστε να μάθουμε ποιοί είναι οι εξωγενείς παράγοντες γύρω από το άτομο, ποιό είναι το κακό που τους περιβάλει; Και οι κοινωνικοί επιστήμονες σταματούν εκεί και χάνουν το σημαντικό σημείο, το οποίο ανακάλυψα όταν έγινα πραγματογνώμονας για το Αμπού Γκραμπ. Η εξουσία βρίσκεται μέσα στο σύστημα. Το σύστημα δημιουργεί την κατάσταση η οποία διαφθείρει τους ανθρώπους, και το σύστημα είναι το νομικό, πολιτικό, οικονομικό και πολιτισμικό πλαίσιο. Και εδώ η εξουσία έχει να κάνει με τους δημιουργούς του κακού που περιβάλλει τα άτομα.

Έτσι, αν θέλετε να αλλάξετε έναν άνθρωπο πρέπει πρώτα να αλλάξετε την κατάσταση. Αν θέλετε να αλλάξετε την κατάσταση, πρέπει να γνωρίζετε πού βρίσκεται η εξουσία στο σύστημα. Έτσι το Φαινόμενο του Εωσφόρου περιλαμβάνει την κατανόηση των μεταμορφώσεων του ανθρώπινου χαρακτήρα σε σχέση με αυτούς τους τρεις παράγοντες.Και πρόκειται για μια δυναμική αλληλεπίδραση. Πώς επηρεάζουν οι άνθρωποι την κατάσταση; Και τι βγάζει η κατάσταση μέσα από αυτούς; Και ποιό είναι το σύστημα το οποίο δημιουργεί και διατηρεί την κατάσταση;

Επομένως, το βιβλίο μου, το Φαινόμενο του Εωσφόρου, το οποίο εκδόθηκε πρόσφατα, έχει να κάνει με το πώς μπορούμε να καταλάβουμε το πως καλοί άνθρωποι γίνονται κακοί. Και έχει πολλές λεπτομέρειες σχετικά με όλα αυτά για τα οποία θα μιλήσω σήμερα. Έτσι το “Φαινόμενο του Εωσφόρου” του Δρ. Ζ., παρότι εστιάζει στο κακό, είναι στην πραγματικότητα ένας εορτασμός της απέραντης δυνατότητας του ανθρώπινου μυαλού να κάνει καθέναν από εμάς ευγενικό ή σκληρό, στοργικό ή αδιάφορο, δημιουργικό ή καταστροφικό, και μερικούς από εμάς καθάρματα. Και τα καλά νέα, με τα οποία σκοπεύω να κλείσω με αισιόδοξο τρόπο, είναι πως κάνει κάποιους από εμάς ήρωες. Υπάρχει ένα υπέροχο καρτούν στην εφημερίδα Νιού Γιόρκερ, το οποίο πραγματικά συνοψίζει όλη την ομιλία μου: “Δεν είμαι ούτε καλός ούτε κακός αστυνομικός, Τζέρομ. Όπως και εσύ, είμαι ένα πολύπλοκο αμάλγαμα από θετικά και αρνητικά προσωπικά χαρακτηριστικά τα οποία βγαίνουν στην επιφάνεια, ανάλογα με τις περιστάσεις”. (Γέλιο)

Υπάρχει μια μελέτη, που μπορεί κάποιοι από εσάς να έχουν ακουστά, αλλά ελάχιστοι άνθρωποι έχουν διαβάσει την ιστορία. Έχετε δει την ταινία. Ο Στάνλεϊ Μίλγκραμ, ένας νεαρός Εβραίος από το Μπρονξ, κάνει την εξής ερώτηση: “Μπορεί το ολοκαύτωμα να συμβεί εδώ και τώρα;”. Ο κόσμος λέει: “Όχι, αυτό συνέβη στη ναζιστική Γερμανία, επί Χίτλερ, ξέρετε, το 1939”. Αυτός απαντά: “Ναι, αλλά ας υποθέσουμε πως ο Χίτλερ σας ζητούσε το εξής: ‘Θα εκτελούσατε με ηλεκτροπληξία έναν άγνωστο;'” “Όχι σε καμία περίπτωση,είμαι καλός άνθρωπος”. Έπειτα λέει: “Γιατί να μη σας βάλουμε σε μια τέτοια κατάσταση και να σας δώσουμε την ευκαιρία να δείτε τι θα κάνατε;”.

Κι έτσι υπέβαλε σε δοκιμασία 1.000 συνηθισμένους ανθρώπους. 500 από το Νιού Χέηβεν του Κονέκτικατ και 500 από το Μπρίτζπορτ. Η σχετική διαφήμιση έγραφε: “Ψυχολόγοι επιθυμούν να κατανοήσουν τη μνήμη, θέλουμε να βελτιώσουμε την ανθρώπινη μνήμη, επειδή η μνήμη είναι το κλειδί της επιτυχίας”. Οκ; “Θα σας δώσουμε μερικά χρήματα – τέσσερα δολάρια για το χρόνο σας”. Έγραφε επίσης: “Δε θέλουμε φοιτητές, θέλουμε άντρες μεταξύ των ηλικιών 20 και 50”. -στις μετέπειτα έρευνες έλαβαν μέρος και γυναίκες- συνηθισμένοι άνθρωποι: κουρείς, γραμματείς, υπάλληλοι γραφείου.

Έτσι πηγαίνετε εκεί και κάποιος από εσάς θα είναι ο μαθητής και κάποιος θα είναι ο δάσκαλος. Ο μαθητής είναι ένας πρόσχαρος μεσήλικας. Δένεται στη συσκευή ηλεκτροσόκ σε κάποιο άλλο δωμάτιο. Ο μαθητής μπορεί να είναι μεσήλικας, μπορεί να είναι και γύρω στα 20. Και σε κάποιον από εσάς η εξουσία, ο τύπος με τη στολή του εργαστηρίου, λέει τα εξής: “Η δουλειά σας, σαν δάσκαλος, είναι να δίνετε σε αυτόν τον άνθρωπο υλικό για να μαθαίνει. Εάν τα μαθαίνει σωστά επιβραβεύστε τον. Εάν όχι, πατήστε το κουμπί στο κουτί του ηλεκτροσόκ. Το πρώτο κουμπί είναι στα 15 βολτ. Δεν θα το νιώσει καν”. Αυτό είναι το κλειδί. Όλο το κακό ξεκινάει από τα 15 βολτ. Και μετά, το επόμενο βήμα είναι άλλα 15 βολτ. Το πρόβλημα είναι, πως στο τέλος της διαδικασίας, φτάνουμε στα 450 βολτ. Και καθώς προχωράτε ο τύπος ουρλιάζει: “Έχω προβλήματα καρδιάς. Θέλω να φύγω!”.

Είστε καλός άνθρωπος. Παραπονιέστε. “Κύριε, ποιός θα είναι υπεύθυνος εάν πάθει κάτι;”.Ο πειραματιστής λέει: “Μην ανησυχείτε, αναλαμβάνω την ευθύνη. Συνεχίστε, δάσκαλε”. Και το ερώτημα είναι, ποιός θα συνέχιζε μέχρι τα 450 βολτ; Θα πρέπει να παρατηρήσετε εδώ, όταν φτάνει στα 375 βολτ, γράφει: “Κίνδυνος. Ακραίο σοκ”. Και όταν φτάσει εκεί υπάρχει το σύμβολο “ΧΧΧ” : η πορνογραφία της εξουσίας. (Γέλιο)

Έτσι ο Μίλγκραμ ρωτά 40 ψυχιάτρους: “Ποιό ποσοστό των Αμερικανών πολιτών θα έφτανε μέχρι το τέλος;” Μόνο το 1 τοις εκατό, απάντησαν. Γιατί αυτή είναι σαδιστική συμπεριφοράκαι ξέρουμε, οι ψυχίατροι ξέρουν, πως μόνο το 1 τοις εκατό των Αμερικανών είναι σαδιστές.Οκ. Εδώ είναι τα στοιχεία. Δε θα μπορούσαν να σφάλουν περισσότερο. Τα δύο τρίτα έφτασαν μέχρι τα 450 βόλτ. Πρόκειται για μόνο μία από τις μελέτες. Ο Μίλγκραμ έκανε περισσότερες από 16 μελέτες. Και κοιτάξτε αυτό. Στη μελέτη 16, όπου βλέπετε κάποιον σας κι εσάς να φτάνει μέχρι το τέλος, το 90 τοις εκατό φτάνει ως το τέλος. Στη μελέτη 5, εάν βλέπετε ανθρώπους να αντιδρούν, το 90 τοις εκατό αντιδρά. Και όσον αφορά τις γυναίκες; Μελέτη 13: καμία διαφορά από τους άνδρες. Έτσι ο Μίλγκραμ προσδιόρισε ποσοτικά το κακό ως την προθυμία του κόσμου να υπακούει τυφλά την εξουσία, φτάνοντας ως τα 450 βολτ. Είναι σαν ένα καντράν πάνω στην ανθρώπινη φύση. Καντράν με την έννοια πως μπορείς να κάνεις σχεδόν οποιονδήποτε απόλυτα πειθήνιο έως την πλειοψηφία.

Οπότε ποιοί είναι οι εξωτερικοί παραλληλισμοί; Γιατί κάθε έρευνα είναι τεχνητή. Ποιά η εγκυρότητα στον πραγματικό κόσμο; 912 Αμερικανοί πολίτες αυτοκτόνησαν ή δολοφονήθηκαν από τις οικογένειες ή φίλους τους στην ζούγκλα της Γκαϊάνα το 1978,επειδή ήταν τυφλά πειθήνιοι σε αυτόν τον άνθρωπο, τον πάστορά τους. Όχι τον ιερέα τους. Τον πάστορά τους,τον σεβασμιώτατο Τζιμ Τζόουνς. Τους έπεισε να προβούν σε ομαδική αυτοκτονία. Είναι μια μοντέρνα εκδοχή του Φαινομένου του Εωσφόρου. Ένας άνθρωπος του Θεού που έγινε Άγγελος του Θανάτου. Η μελέτη του Μίλγκραμ έχει να κάνει με την ατομική εξουσία του ελέγχου πάνω στους ανθρώπους. Τον περισσότερο χρόνο μας τον περνάμε μέσα σε θεσμούς, έτσι το Πείραμα της Φυλακής στο Στάνφορντ είναι μια μελέτη για την δύναμη των θεσμών να επηρεάζουν την ατομική συμπεριφορά. Παραδόξως, ο Στάνλεϊ Μίλγκραμ κι εγώ ήμασταν στην ίδια τάξη στο Λύκειο στο Τζέημς Μονρόε του Μπρονξ το 1954.

Έτσι αυτή η μελέτη, την οποία έκανα με τους προπτυχιακούς φοιτητές μου, κυρίως με τον Γκρεκ Χέινι, ξεκίνησε και αυτή με μια αγγελία. Δεν είχαμε χρήματα, οπότε βάλαμε μια φτηνή, μικρή αγγελία, αλλά θέλαμε φοιτητές για μια έρευνα των συνθηκών ζωής στις φυλακές. 75 άτομα ήρθαν ως εθελοντές, πέρασαν από τεστ προσωπικότητας. Κάναμε συνεντεύξεις. Επιλέξαμε δυο δωδεκάδες: τους πιο φυσιολογικούς, τους πιο υγιείς. Τυχαία τους αναθέσαμε τους ρόλους των φυλακισμένων και των φρουρών. Επομένως την πρώτη μέρα ξέραμε πως είχαμε καλούς ανθρώπους. Επρόκειτο να τους υποβάλω σε μια άσχημη κατάσταση.

Επιπλέον, ξέραμε πως δεν υπήρχε καμία διαφορά μεταξύ των αγοριών που θα έκαναν τους φρουρούς και των αγοριών που θα έκαναν τους φυλακισμένους. Είπαμε στα παιδιά που θα υποδύονταν τους φυλακισμένους: “Περιμένετε στα σπίτια σας, στους κοιτώνες του πανεπιστημίου. Η έρευνα θα αρχίσει την Κυριακή”. Δεν τους είπαμε πως η Αστυνομία επρόκειτο να έρθει και να κάνει ρεαλιστικές συλλήψεις. Άνθρωπος στο βίντεο: Ένα περιπολικό σταματάει και ένας αστυνομικός έρχεται στην μπροστινή πόρτα, χτυπάει και λέει πως με ψάχνει. Οπότε, εκεί επί τόπου, ξέρετε, με έβγαλαν έξω απ’το σπίτι, και έβαλαν τα χέρια μου πάνω στο αυτοκίνητο. Ήταν ένα πραγματικό περιπολικό, ήταν ένας αληθινός αστυνομικός, και υπήρχαν αληθινοί γείτονες στο δρόμο οι οποίοι δεν ήξεραν πως επρόκειτο για πείραμα. Και υπήρχαν κάμερες και γείτονες παντού. Με έβαλαν στο αυτοκίνητο και με οδήγησαν γύρω από την περιοχή του Πάλο Άλτο. Με πήγαν στο αστυνομικό τμήμα, στο υπόγειο. Εκεί με έβαλαν σε ένα κελί. Ήμουν ο πρώτος που έφεραν και με έβαλαν σε ένα κελί που ήταν απλά σαν ένα δωμάτιο με μια καγκελόπορτα. Μπορούσες να καταλάβεις πως δεν ήταν πραγματική φυλακή. Με κλείδωσαν εκεί, σε αυτό το εξευτελιστικό μικρό μέρος.Έπαιρναν το πείραμα πολύ σοβαρά.

Αυτοί είναι οι φυλακισμένοι οι οποίοι θα στερηθούν την ανθρώπινη υπόστασή τους. Θα γίνουν αριθμοί. Εδώ είναι οι φύλακες με τα σύμβολα της ισχύος και της ανωνυμίας. Οι φρουροί βάζουν τους κρατούμενους να καθαρίσουν τις τουαλέτες με γυμνά χέρια, τους βάζουν να κάνουν διάφορες ταπεινωτικές εργασίες. Τους γδύνουν. Τους προσβάλουν σεξουαλικά. Τους βάζουν να κάνουν εξευτελιστικά πράγματα, όπως να προσποιούνται πράξεις σοδομισμού.Είδατε αντίστοιχη προσποίηση στοματικού έρωτα στη περίπτωση των στρατιωτών του Αμπού Γκραμπ. Οι φρουροί μου τα έκαναν αυτά μέσα σε πέντε μέρες. Η αγχωτική αντίδραση ήταν τόσο έντονη που φυσιολογικά παιδιά που επιλέξαμε επειδή ήταν υγιείς κατέρρευσαν ψυχολογικά μέσα σε 36 ώρες. Η έρευνα έληξε μετά από έξι μέρες καθώς είχε ξεφύγει απ’τον έλεγχο. Πέντε παιδιά έπαθαν νευρική κρίση.

Έχει κάποια διαφορά αν οι πολεμιστές που πάνε στη μάχη αλλάζουν την εμφάνιση τους ή όχι; Έχει κάποια διαφορά αν είναι ανώνυμοι στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν τα θύματά τους; Ξέρουμε πως σε κάποιες κουλτούρες πηγαίνουν στον πόλεμο χωρίς να αλλάζουν την εμφάνισή τους. Σε άλλες κουλτούρες βάφονται όπως στο βιβλίο “Ο Άρχοντας των Μυγών”. Σε κάποιες φοράνε μάσκες. Σε πολλές, οι στρατιώτες κρύβονται στην ανωνυμία της στολής. Έτσι, ο ανθρωπολόγος Τζον Γουάτσον, ανακάλυψε 23 κουλτούρες που είχαν δυο ειδών δεδομένα: Αλλάζουν την εμφάνισή τους; 15. Σκοτώνουν, βασανίζουν, καταστρέφουν; 13. Εάν δεν αλλάζουν την εμφάνισή τους μόνο μία στις οκτώ σκοτώνει, βασανίζει και καταστρέφει. Το κλειδί είναι η κόκκινη ζώνη. Αν αλλάζουν την εμφάνισή τους,12 από τις 13 -δηλαδή 90 τοις εκατό- σκοτώνουν, βασανίζουν, καταστρέφουν. Και αυτό οφείλεται στη δύναμη της ανωνυμίας.

Άρα ποιές είναι οι επτά κοινωνικές διαδικασίες που στρώνουν το δρόμο στο κακό;

Το να κάνεις αλόγιστα το πρώτο μικρό βήμα.
Η απανθρωποποίηση των άλλων.
Η απεξατομίκευση σε συνθήκες ανωνυμίας.
Η διάχυση της προσωπικής ευθύνης.
Η τυφλή υποταγή στην εξουσία.
Η άκριτη συμμόρφωση στις νόρμες τις ομάδας.
Η παθητική ανοχή στο κακό μέσω της αδράνειας ή της αδιαφορίας.

Και συμβαίνει όταν είσαι σε μια νέα ή μη οικεία κατάσταση. Οι συνήθεις συμπεριφορές αντίδρασης δε λειτουργούν. Η προσωπικότητά και η ηθική αποδεσμεύονται. “Τίποτα δεν είναι πιο εύκολο από το να αποκηρύξετε αυτόν που κάνει το κακό, τίποτα πιο δύσκολο από το να τον καταλάβετε”, μας λέει ο Ντοστογιέφκσι. Η κατανόηση δεν συνιστά δικαιολόγηση. Η ψυχολογία δεν είναι δικαιολογία.

Έτσι η κοινωνική και ψυχολογική έρευνα αποκαλύπτει πώς συνηθισμένοι άνθρωποι μπορούν να μεταμορφωθούν χωρίς τη βοήθεια παραισθησιογόνων. Δεν τα χρειάζεστε. Χρειάζεστε απλά μια κοινωνικο-ψυχολογική διαδικασία. Παραλληλισμοί με τον πραγματικό κόσμο; Συγκρίνετε αυτή την εικόνα με αυτή. Ο Τζέιμς Σλέσιγκερ -και θα τελειώσω με αυτό- λέει: “Οι ψυχολόγοι έχουν επιδιώξει να κατανοήσουν το πώς και το γιατί άτομα και ομάδες που συνήθως συμπεριφέρονται με ανθρωπισμό μπορούν μερικές φορές να συμπεριφερθούν διαφορετικά κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες”. Αυτό είναι το Φαινόμενο του Εωσφόρου.Και συνεχίζει λέγοντας:” Η έρευνα-σταθμός του Στάνφορντ μας εφοδιάζει με μια προειδοποιητική ιστορία σχετικά με όλες τις στρατιωτικές επιχειρήσεις”. Αν δώσετε σε ανθρώπους εξουσία και τους αφήσετε χωρίς εποπτεία έχετε μια συνταγή που θα οδηγήσει στην κατάχρηση. Το ήξεραν αυτό και το άφησαν να συμβεί.

Έτσι μια άλλη αναφορά, μια ερευνητική αναφορά από τον Στρατηγό Φέι, αναφέρει πως το σύστημα είναι ένοχο και λέει πως ήταν το περιβάλλον που δημιούργησε το Αμπού Γκραμπαπό λάθη της ηγεσίας που συνέβαλαν στην εκδήλωση τέτοιων περιστατικών κακοποίησης,σε συνδυασμό με το γεγονός πως παρέμειναν άγνωστα στην ανώτατες αρχές για πολύ καιρό. Αυτές οι κακοποιήσεις διήρκεσαν 3 μήνες. Ποιός πρόσεχε το μαγαζί; Η απάντηση είναι κανένας, και νομίζω, αυτό έγινε σκόπιμα. Δόθηκε στους φρουρούς άδεια να κάνουν αυτά τα πράγματα και ήξεραν πως κανείς δεν επρόκειτο να έρθει στο μπουντρούμι.

Άρα χρειαζόμαστε μια μετατόπιση παραδείγματος σε όλους αυτούς τους τομείς Είναι μια μετατόπιση μακριά από το ιατρικό μοντέλο που εστιάζει μόνο στο άτομο. Η μετατόπιση είναι προς ένα μοντέλο δημόσιας υγείας το οποίο αναγνωρίζει καταστασιακούς και συστημικούς φορείς ασθένειας. Η κακομεταχείριση είναι ασθένεια. Η προκατάληψη είναι ασθένεια. Η βία είναι ασθένεια. Και από την εποχή της Ιεράς Εξέτασης αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα σε ατομικό επίπεδο. Και ξέρετε κάτι; Αυτό δεν λειτουργεί. Ο Αλεξάντερ Σολζενίτσιν λέει πως η διαχωριστική γραμμή μεταξύ καλού και κακού περνά κατευθείαν μέσα από κάθε ανθρώπινη καρδιά. Αυτό σημαίνει πως αυτή η γραμμή δε βρίσκεται εκεί έξω. Είναι μια απόφαση που πρέπει να πάρετε. Είναι μια προσωπική επιλογή.

Έτσι θέλω να τελειώσω με μια θετική παρατήρηση: ο ηρωισμός ως το αντίδοτο του κακού.Με την προώθηση της ηρωικής φαντασίας, ειδικά στα παιδιά μας, στο εκπαιδευτικό σύστημα. Θέλουμε τα παιδιά να σκέφτονται: είμαι ένας εν δυνάμει ήρωας, θα περιμένω την κατάλληλη στιγμή να έρθει και θα δράσω ηρωικά”. Όλη μου η ζωή τώρα πρόκειται να σταματήσει να εστιάζει στο κακό, μέσα στο οποίο ζω από παιδί, και θα εστιάσει στην κατανόηση των ηρώων.

Και έτσι η ιδέα τους περί ηρωισμού είναι αυτή: συνηθισμένοι άνθρωποι που κάνουν ηρωικές πράξεις. Πρόκειται για το αντίστοιχο της φράσης της Χάνα Άρεντ περί Κοινοτοπίας του Κακού. Οι παραδοσιακοί μας κοινωνικοί ήρωες είναι λανθασμένα παραδείγματα, γιατί αποτελούν εξαιρέσεις. Οργάνωσαν ολόκληρη τη ζωής τους γύρω απ’τον αγώνα τους. Γι’αυτό ξέρουμε τα ονόματά τους. Και οι ήρωες των παιδιών μας αποτελούν επίσης λάθος πρότυπα για αυτά επειδή έχουν υπερφυσικές δυνάμεις. Όμως θέλουμε τα παιδιά μας να καταλάβουν πως οι περισσότεροι ήρωες είναι καθημερινοί άνθρωποι και πως η ηρωική πράξη είναι ασυνήθιστη. Αυτός είναι ο Τζο Ντάρμπυ. Ήταν ο άνθρωπος που σταμάτησε τις κακοποιήσεις που είδατε επειδή όταν είδε αυτές τις εικόνες τις παρέδωσε σε έναν ανώτερο ανακριτικό αξιωματούχο. Ήταν ένας χαμηλόβαθμος στρατιώτης και η πράξη του έδωσε τέλος στις κακοποιήσεις. Ήταν ήρωας; Όχι. Έπρεπε να τον κρύψουν, επειδή κάποιοι ήθελαν να τον σκοτώσουν, όπως και τη μητέρα του και τη σύζυγό του. Για 3 χρόνια κρύβονταν.

Αυτή είναι η γυναίκα που σταμάτησε το Πείραμα της Φυλακής στο Στάνφορντ. Όταν είπα πως είχε ξεφύγει απ’τον έλεγχο, ήμουν ο διευθυντής της φυλακής. Δεν ήξερα πως είχε ξεφύγει απ’τον έλεγχο, ήμουν παντελώς αδιάφορος. Ήρθε εκεί, είδε το τρελάδικο και είπε:”Ξέρεις, είναι τρομερό αυτό που κάνεις σε αυτά τα παιδιά. Δεν είναι κρατούμενοι, δεν είναι φρουροί, είναι αγόρια και εσύ είσαι υπεύθυνος”. Και σταμάτησα την έρευνα την επόμενη μέρα. Τα καλά νέα είναι πως την παντρεύτηκα την επόμενη χρονιά. (Γέλιο) (Χειροκρότημα)Βρήκα πάλι τα λογικά μου προφανώς.

Άρα οι καταστάσεις έχουν τη δύναμη να το κάνουν αυτό, μέσω — -αλλά το θέμα είναι πως είναι η ίδια κατάσταση, που μπορεί να διεγείρει τις εχθρικές ιδέες σε κάποιους από εμάςκαι να μας κάνει δράστες του κακού, η οποία μπορεί να εμπνεύσει ηρωικά ιδεώδη σε άλλους. Είναι η ίδια κατάσταση. Και βρίσκεστε ή στη μια ή στην άλλη πλευρά. Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι ένοχοι για το κακό της απραξίας επειδή η μητέρα τους τους είπε: “Μην ανακατεύεσαι, να κοιτάς τη δουλειά σου”. Και πρέπει κανείς να πει:”Μητέρα, η ανθρωπότητα είναι η δουλειά μου”.

Έτσι η ψυχολογία του ηρωισμού έχει να κάνει – και τελειώνουμε σε ένα λεπτό- με το πώς ενθαρρύνουμε τα παιδιά μας προς μια νέα ηρωική κατεύθυνση, πράγμα για το οποίο εργάζομαι με τον Ματ Λάγκτον ο οποίος διευθύνει ένα εργαστήριο ηρώων– με το πως αναπτύσσουμε τα ηρωικά ιδεώδη, τον αυτοχαρακτηρισμό: “Είμαι ένας εν δυνάμει ήρωας” και με το πως θα τους διδάξουμε τις σχετικές ικανότητες. Το να είσαι ήρωας σημαίνει να μάθεις να παρρεκλίνεις γιατί πάντα θα είσαι σε σύγκρουση με την ομοιομορφία της ομάδας. Οι ήρωες είναι καθημερινοί άνθρωποι των οποίων οι κοινωνικές δράσεις είναι εξαιρετικές. Άνθρωποι που δρουν.

Το κλειδί του ηρωισμού περιλαμβάνει δύο πράγματα. Α. Πρέπει να δρας όταν οι άλλοι άνθρωποι συμπεριφέρονται παθητικά. Β. Πρέπει να δρας κοινωνιοκεντρικά και όχι εγωκεντρικά. Θέλω να τελειώσω με μια ιστορία που κάποιοι ίσως γνωρίζετε, την ιστορία του Ουέσλι Ότρεϋ, έναν ήρωα του μετρό της Νέας Υόρκης. Ενός 50χρονου Αφροαμερικανού εργάτη σε οικοδομές. Στεκόταν στο μετρό της Νέας Υόρκης όταν ένας λευκός τύπος έπεσε στις ράγες. Το τρένο ερχόταν. Υπήρχαν 75 άτομα εκεί. Και ξέρετε κάτι; Πάγωσαν όλοι. Είχε λόγο να μην εμπλακεί. Αυτός ήταν μαύρος, ο άλλος ήταν λευκός, και επιπλέον είχε δύο μικρά παιδιά. Αντίθετα, δίνει τα παιδιά του σε έναν άγνωστο. πηδάει στις γραμμές, βάζει τον τύπο ανάμεσα στις γραμμές, ξαπλώνει πάνω του, και το τρένο περνάει από πάνω του. Ο Ουέσλι και ο τύπος: περίπου μισό μέτρο ύψος, για την ακρίβεια 0.508μ. Το κενό μεταξύ τρένου και σιδηροτροχιάς είναι 0,5334μ. Για μερικά χιλιοστά θα μπορούσε να χάσει το κεφάλι του. Και δήλωσε: “έκανα ότι θα έκανε ο καθένας”, δεν ήταν μεγάλη υπόθεση το να πέσει στις ράγες.

Και η ηθική προσταγή είναι η εξής “έκανα ότι ο καθένας θα έπρεπε να κάνει”. Και έτσι μια μέρα, θα βρεθείτε σε μια νέα κατάσταση. Επιλέξτε το πρώτο μονοπάτι και θα γίνετε δράστης του κακού. Κακό σημαίνει πως θα γίνεται σαν τον Άρθουρ Άντερσον. Θα επιλέξετε την εξαπάτηση ή θα επιτρέψετε τους εκβιασμούς. Το δεύτερο μονοπάτι: θα γίνετε ένοχοι για το κακό μέσω της παθητικής απραξίας. Το τρίτο μονοπάτι: γίνεστε ήρωας. Το θέμα είναι, είμαστε έτοιμοι να επιλέξουμε το μονοπάτι, να τιμήσουμε τους συνηθισμένους ανθρώπους,που περιμένουν να έρθει η κατάλληλη περίσταση και να κάνουν πράξη τα ηρωικά ιδεώδη;Επειδή μπορεί να συμβεί μόνο μια φορά στη ζωή σας, και αν προσπεράσετε αυτή τη στιγμή θα σκέφτεστε πάντα, θα μπορούσα να γίνω ήρωας αλλά δεν άδραξα τη στιγμή. Άρα το θέμα είναι να το σκεφτείτε και έπειτα να το κάνετε.

Έτσι θέλω να σας ευχαριστήσω. Σας ευχαριστώ. Σας ευχαριστώ. Ας αντισταθούμε στην εξουσία των διαβολικών συστημάτων τόσο εδώ όσο και έξω, και ας εστιάσουμε στα θετικά.Ας υπερασπιστούμε το σεβασμό της προσωπικής αξιοπρέπειας, της δικαιοσύνης και της ειρήνης, κάτι που δυστυχώς η κυβέρνησή μας δεν έχει κάνει. Σας ευχαριστώ πολύ.(Χειροκρότημα)