Είμαστε καλοί ή κακοί από τη φύση μας;

Είναι ένα ερώτημα που επανειλημμένα έχει απασχολήσει την ανθρωπότητα. Εδώ και χιλιάδες χρόνια, οι φιλόσοφοι προβληματίζονται  για το αν η φύση μας είναι κατά βάση καλή αλλά διαφθείρεται από την κοινωνία, ή είναι κακή αλλά διατηρείται  υπό έλεγχο από την κοινωνία. Η επιστήμη της ψυχολογίας έχει βρει κάποια νέα στοιχεία που μπορούν να βοηθήσουν αυτή την συζήτηση.

Ένας τρόπος για να διερευνήσουμε  τα βασικά χαρακτηριστικά μας είναι να μελετήσουμε τα μωρά. Το μυαλό των μωρών μπορεί να μας δώσει μια καλή εικόνα για την ανθρώπινη φύση. Τα μωρά έχουν ελάχιστη επιρροή από το κοινωνικό περιβάλλον, δεν έχουν φίλους, δεν έχουν πάει ποτέ στο σχολείο και δεν έχουν διαβάσει βιβλία. Δεν μπορούν να ελέγξουν ούτε  το σώμα τους τους, πόσο μάλλον τα λόγια τους.

Το μόνο πρόβλημα είναι η μη δυνατότητα ομιλίας που καθιστά δύσκολο να μάθουμε τις απόψεις τους. Όμως δεν χρειάζεται απαραίτητα να μιλήσουν για να αποκαλύψουν τις σκέψεις τους. Τα μωρά ενδιαφέρονται για πράγματα που θέλουν ή θα ήθελαν, και  έχουν την τάση να κοιτάζουν περισσότερο τα πράγματα που τα εκπλήσσουν. Πειράματα που πραγματοποιήθηκαν στο Πανεπιστήμιο του Yale χρησιμοποίησαν αυτή την τάση των μωρών για να κατανοήσουν τις σκέψεις τους. Τα αποτελέσματά έδειξαν ότι ακόμη και τα μωρά  έχουν αίσθηση του σωστού και του λάθους, και, επιπλέον, επιλέγουν ενστικτωδώς το καλό αντί του κακού.

Πώς κατάφεραν οι ερευνητές να φτάσουν σ’ αυτά τα συμπεράσματα; Τα μωρά έχουν μικρό  εύρος προσοχής, οπότε το πείραμα είχε μικρότερη διάρκεια και ήταν πολύ πιο διασκεδαστικό σε σχέση με τα συνήθη πειράματα ψυχολογίας. Ήταν ουσιαστικά ένα είδος κουκλοθέατρου. Η σκηνή ήταν ένας καταπράσινος λόφος, και οι κούκλες ήταν σχήματα που είχαν στικς για  μάτια. Η μία κούκλα ήταν ένα τρίγωνο, η άλλη τετράγωνο και μία ακόμα κύκλος, όλες με φωτεινά χρώματα. Η ιστορία ήταν σαν ένα σύντομο παιχνίδι, καθώς ένα από τα σχήματα προσπαθούσε να αναρριχηθεί στο λόφο, δεν τα κατάφερνε και γυρνούσε πάλι πίσω. Στη συνέχεια τα άλλα δύο σχήματα συμμετείχαν στην ιστορία με τον εξής τρόπο: Το ένα σχήμα προσπαθούσε να βοηθήσει τον ορειβάτη να ανέβει στο λόφο σπρώχνοντας από πίσω, και  το άλλο σχήμα εμπόδιζε τον ορειβάτη σπρώχνοντας, από την επάνω μεριά, προς τα πίσω .

Αυτό που ήταν καταπληκτικό και διαπιστώθηκε στο πείραμα, ήταν ότι όλα τα μωρά κατάφεραν να ερμηνεύσουν τα γεγονότα στην ιστορία. Οι μαριονέτες ήταν απλά σχήματα, δεν έκαναν ανθρώπινους ήχους και δεν εκδήλωναν ανθρώπινα συναισθήματα. Απλώς κινούνταν. Όμως τα μωρά μπορούσαν να ερμηνεύσουν τις ενέργειες των σχημάτων ως σκόπιμες  και αποκαλυπτικές των χαρακτήρων τους.

Αυτό που συνέβη στη συνέχεια εξηγεί ακόμα περισσότερα για την ανθρώπινη φύση. Μετά την παράσταση του κουκλοθέατρου, δόθηκε η δυνατότητα στα μωρά να προσεγγίσουν είτε στο σχήμα που βοηθούσε το σχήμα-ορειβάτης, είτε στο σχήμα που τον παρεμπόδιζε Αποδείχθηκε ότι ήταν πολύ πιο πιθανό να προσεγγίσουν το σχήμα που βοηθούσε τον ορειβάτη. Η εξήγηση είναι ότι τα μωρά διάβασαν σωστά τα γεγονότα της παράστασης όσον αφορά τα κίνητρα και τις ενέργειες των σχημάτων, και επέλεξαν να προσεγγίσουν το “καλό” σχήμα.

Οι ερευνητές συνέχισαν την ιστορία του κουκλοθέατρου για να επιβεβαιώσουν τα αποτελέσματα. Τα μωρά είδαν μια δεύτερη σκηνή στην οποία το σχήμα-ορειβάτης επέλεγε να κινηθεί προς την κατεύθυνση που ήταν είτε το σχήμα που βοηθούσε είτε το σχήμα που παρεμπόδιζε. Ο χρόνος που κοιτούσαν τα μωρά κάθε μία από τις δύο σκηνές, αποκάλυπτε τι σκεφτόταν. Όταν ο ορειβάτης πήγαινε προς το “κακό” σχήμα,  τα μωρά κοιτούσαν πολύ περισσότερο χρόνο. Αυτό είναι λογικό, εφόσον τα μωρά παραξενεύονταν όταν ο ορειβάτης πλησίαζε το “κακό” σχήμα. Αν πλησίαζε το “καλό” σχήμα, αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα ένα αίσιο τέλος, και προφανώς ήταν αυτό που ανάμεναν τα μωρά ότι θα συμβεί.

Έτσι φτάνουμε στο συμπέρασμα ότι τα μωρά, όχι μόνο ερμήνευαν την κίνηση των σχημάτων με βάση τις ενέργειες τους, αλλά και ότι επέλεγαν να βοηθήσουν το “καλό” σχήμα. Αυτό δεν δίνει απάντηση στον προβληματισμό σχετικά με την ανθρώπινη φύση. Όμως  δείχνει τουλάχιστον ότι είναι στη φύση του αναπτυσσόμενου εγκεφάλου μας, η ικανότητα να κατανοούμε τον κόσμο σε σχέση με τα κίνητρα και τις ενέργειες, και ότι ως βασικό ένστικτο προτιμάμε τις καλές προθέσεις σε σχέση με τις κακόβουλες. Αυτά είναι τα θεμέλια πάνω στα οποία διαμορφώνεται η ηθική των ενηλίκων.

_____

 Tom Stafford, Λέκτορας Ψυχολογίας και Γνωσιακής Επιστήμης στο Τμήμα Ψυχολογίας του πανεπιστημίου του Sheffield, και αρθρογράφος του BBC.

by Αντικλείδι , https://antikleidi.com

Συναφές: 

Frans de Waal: O πίθηκος μέσα μας

Το τέρας μέσα μας: Το πείραμα του Μίλγκραμ

Από πού πηγάζει η ανθρώπινη κακία; Μια επιστημονική προσέγγιση της «νόσου».

Ηθική: θέμα σχετικότητας ;