Λαχταράμε να βρούμε τα σημεία καμπής. Ακριβώς όπως οι οικονομολόγοι είχαν προβλέψει εννέα από τις τελευταίες πέντε υφέσεις, έτσι και οι δημοσιογράφοι έχουν αναφέρει σίγουρα εννέα από τις τελευταίες πέντε επαναστάσεις. Κάθε εκλογή χαιρετίστηκε ως κοσμοϊστορική. Κάθε πρόεδρος αναμένεται να έχει ένα νέο ‘δόγμα’ εξωτερικής πολιτικής. Ο μικρός επανασχεδιασμός ενός κινητού τηλεφώνου χαιρετίστηκε από τους θιασώτες της Apple ως ‘παράδειγμα αλλαγής’». O ιστορικός του Χάρβαρντ Niall Ferguson, στην ανατολή του νέου χρόνου, γράφει στους New York Times για τα πραγματικά σημεία καμπής.
«Το θέμα με τα παραδείγματα αλλαγών, όπως τόνισε ο Thomas Kuhn στη ‘Δομή των επιστημονικών επαναστάσεων’, είναι ότι δεν συμβαίνουν κάθε χρονιά. Είναι αργά, επειδή ακόμα και όταν μια νέα σκέψη είναι σωστή, τα κατεστημένα συμφέροντα και άλλες μορφές αδράνειας αντιστέκονται. Το ίδιο ισχύει και για τις μεγάλες πολιτικές ασυνέχειες. Απλώς δεν συμβαίνουν συχνά.
Το 2012 έγιναν ένα σωρό εκλογές, όχι μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά και στη Γαλλία, το Μεξικό, την Ολλανδία, τη Ρωσία, τη Νότια Κορέα, την Ταϊβάν και τη Βενεζουέλα. Στην Κίνα ορίστηκε μια νέα μόνιμη επιτροπή του Πολιτικού Γραφείου, μετά από μια διαδικασία επιλογής τόσο αδιαφανή, σαν παπική. Σε χώρες όπως η Αίγυπτος, η Λιβύη και η Υεμένη, δεν υπήρξε καμία παρανόηση για τον επαναστατικό χαρακτήρα της αλλαγής, καθώς η Αραβική Άνοιξη μετατράπηκε σε Ισλαμιστικό Χειμώνα. Αλλά και σε άλλα μέρη, οι πολιτικές αλλαγές δύσκολα μπορούν να χαρακτηριστούν ως σημεία καμπής. Στη Γαλλία, ένας κατάκοπος Αριστερός ξεκίνησε έναν αδύναμο αγώνα ενάντια στην οικονομική πραγματικότητα. Στο Μεξικό, το παλαιό καθεστώς, με τη μορφή του Θεσμικού Επαναστατικού Κόμματος, επέστρεψε στην εξουσία. Αντίθετα με τις προσδοκίες, οι αντι-ευρωπαίοι λαϊκιστές έχασαν στην Ολλανδία και ο Mark Rutte επανεξελέγη. Στη Ρωσία, ο Βλαντίμιρ Πούτιν εγκατέλειψε το πρόσχημα του να είναι πρωθυπουργός και επέστρεψε στην πραγματική δουλειά του ως πρόεδρος. Όσον αφορά τα σημεία καμπής; Γυρίστε πλευρό και ξανακοιμηθείτε.
Ο μεγάλος Άγγλος ιστορικός Α. J. Ρ. Taylor, δήλωσε για το έτος 1848 ότι ‘η γερμανική ιστορία έφτασε στην κρίσιμη καμπή της και δεν κατάφερε να γυρίσει’. Αυτή η ετυμηγορία ισχύει στην πραγματικότητα στις περισσότερες χώρες, τα περισσότερα έτη.
Η ιστορία είναι σαν ένα πετρελαιοφόρο. Δεν παίρνει κλειστές στροφές. Η ανθρωπότητα πλέει προς τα εμπρός κατά τη διάρκεια του χρόνου, άλλοτε σε θάλασσες ήρεμες, και άλλοτε φουρτουνιασμένες. Κάποιες φορές μοιάζει σαν ακίνητη, άλλες φορές μπορεί να κάνει 12 κόμβους. Ανάλογα με τον καπετάνιο του πλοίου, άλλες φορές γυρνάει προς το λιμάνι, άλλες φορές πηγαίνει ανάποδα. Όταν αλλάζει κατεύθυνση, η στροφή είναι αργή.
Αυτό που μπορεί να αλλάξει ξαφνικά σε ένα πετρελαιοφόρο, είναι τα συναισθήματα του πληρώματος. Στις εννιακόσια ενενήντα εννέα ημέρες από τις χίλιες, θα υπακούσουν στις εντολές και θα κάνουν τη δουλειά τους. Κάποια φορά όμως μπορεί να υπάρξει μια περιπέτεια. Ανταρσία των ανδρών και ο καπετάνιος στα σίδερα. Ή πειρατές στο πλοίο. Τέτοια γεγονότα είναι αυτά που οι ιστορικοί λατρεύουν να μελετούν και τα αποκαλούν ‘επαναστάσεις’. Παρόλα αυτά, το πλοίο συνεχίζει προς τα εμπρός.
Με άλλα λόγια, μην περιμένετε το 1989 να επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο. Αλλά μην υπερβάλλετε και για το πόσο μεγάλο σημείο καμπής ήταν το 1989. Σχεδόν πριν από ένα τέταρτο του αιώνα, ο Francis Fukuyama χαιρέτισε την ‘προφανή νίκη του οικονομικού και πολιτικού φιλελευθερισμού … τον θρίαμβο της Δύσης’. Έμοιαζε τόσο αληθινό. Ποιος μπορεί να ξεχάσει τη συγκίνηση εκείνης της νύχτας, – 9 Νοέμβρη του 1989 – όταν ο Ψυχρός Πόλεμος τελείωσε, όχι με έναν Αρμαγεδδώνα αλλά με πάρτι στο δρόμο;
Ωστόσο, η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας πρόκειται να ξεπεράσει τις Ηνωμένες Πολιτείες όσον αφορά το ακαθάριστο εθνικό προϊόν, το 2017. Εάν επενδύσατε στη Δύση το 1989 τα πήγατε πολύ χειρότερα από ό, τι αν είχατε επενδύσει αλλού. Οι αναδυόμενες χρηματιστηριακές αγορές έχουν πενταπλασιαστεί από το 1989. Η αγορά των ΗΠΑ τετραπλασιάστηκε. Η Ευρώπη σχεδόν τριπλασιάστηκε.
Ένας ελκυστικά απλός τρόπο σκέψης για τον κόσμο είναι να πούμε ότι ο πλούτος, και μαζί η εξουσία, στρέφεται από τη Δύση στον υπόλοιπο κόσμο. Υπό αυτή την έννοια, το πραγματικό σημείο καμπής δεν ήταν το 1989, αλλά το 1979, το έτος που ο Deng Xiaoping επισκέφθηκε τις Ηνωμένες Πολιτείες και άρχισαν οι σοβαρές οικονομικές μεταρρυθμίσεις της Κίνας. Από εκείνο το σημείο, η ‘μεγάλη απόκλιση’ της Δύσης από τους υπόλοιπους έληξε και ο κόσμος ξεκίνησε τη ‘μεγάλη σύγκλιση’. Αλλά η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη από ό,τι προτείνουν φράσεις όπως ‘ο μετα-αμερικανικός κόσμος’.
Υπάρχουν έξι βραδείας δράσης οδηγοί ιστορικής αλλαγής στην εποχή μας, όπως και στις περισσότερες της καταγεγραμμένης ιστορίας. Ένα κοινό λάθος είναι να επικεντρωνόμαστε μόνο σε έναν. Αυτοί είναι:
1. Η τεχνολογική καινοτομία,
2. Η διάδοση των ιδεών και των θεσμών.
3. Η τάση του εκφυλισμού ακόμη και των καλών πολιτικών συστημάτων,
4. Το δημογραφικό,
5. Οι προμήθειες των βασικών πρώτων υλών,
6. Η αλλαγή του κλίματος.
Οι πρώτοι τρεις, ουσιαστικά εξηγούν γιατί η Δύση έχει χάσει μέρος της κυριαρχίας της. Αλλά οι άλλοι μας θυμίζουν αυτό που αναφέρει μια υπέροχη φράση που συχνά αποδίδεται στον Μπίσμαρκ, ‘μια ειδική πρόνοια παρακολουθεί τα παιδιά, τους μέθυσους και τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.
Μετρώντας τη με βάση με τις διεθνείς πατέντες που χορηγούνται από τη χώρα καταγωγής του αιτούντος, η Δύση δεν είναι πλέον ηγέτης. Η Ιαπωνία προπορευόταν των Ηνωμένων Πολιτειών επί σχεδόν 20 χρόνια και, κατά την τελευταία δεκαετία, πρώτα η Νότια Κορέα και κατόπιν η Κίνα, έχουν ξεπεράσει τη Γερμανία στην τρίτη και την τέταρτη θέση.
Μετρώντας τη με βάση τα τυποποιημένα τεστ μαθηματικών επιτευγμάτων στην ηλικία των 15 ετών, η Δύση έχει επίσης πέσει. Στην πιο πρόσφατη έκθεση, που δημοσιεύθηκε από τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, το χάσμα μεταξύ των εφήβων από τη Σαγκάη, την Περιφέρεια της Κίνας, και εκείνων που προέρχονταν από τις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν τόσο μεγάλο, όσο το χάσμα μεταξύ των Αμερικανών και των Αλβανών συγχρόνων τους. Το αργυρό μετάλλιο πήγε σε νέους μαθηματικούς από τη Σιγκαπούρη, το χάλκινο σε αυτούς από το Χονγκ Κονγκ, ακολουθεί η Νότια Κορέα και η Ταϊβάν. Η επάρκεια στα μαθηματικά δεν είναι το παν, φυσικά, αλλά κοινωνίες που διδάσκουν το μέσο φοιτητή τόσο πολύ καλύτερα από ό,τι στη Δύση είναι ενδεχομένως πιο πιθανό να έχουν ιδιοφυΐες που θα φέρουν και βραβεία Νόμπελ.
Ο τρίτος οδηγός της αλλαγής – σχεδόν πάντα αγνοείται από τους πολιτικούς επιστήμονες – είναι η τάση ακόμη και τα καλύτερα συστήματα να εκφυλίζονται, καθώς τα κερδοσκοπικά ειδικά συμφέροντα αναπτύσσονται στο πολιτικό σώμα σαν πεταλίδες στο σκαρί του πλοίου και η πολιτική αρετή γίνεται ανθρώπινη αδυναμία. Οι Δυτικοί είναι δικαιολογημένα υπερήφανοι για τα διάφορα δημοκρατικά συστήματα τους και οι Αμερικανοί ιδίως όσον αφορά το σύνταγμα τους που θεωρείται το καλύτερο στον κόσμο. Ωστόσο, κάθε συγκριτική μελέτη της θεσμικής ποιότητας – από τον Παγκόσμιο Δείκτη Ανταγωνιστικότητας του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ ως τους δείκτες της Παγκόσμιας Τράπεζας για την Παγκόσμια Διακυβέρνηση – αφηγείται την ίδια καταθλιπτική ιστορία. Σε πολλές δυτικές χώρες, έχει υπάρξει αισθητή μείωση του κράτους δικαίου. Ανάμεσα στις χειρότερες περιπτώσεις της Νότιας Ευρώπης, η Ελλάδα και η Ιταλία, οι οποίες λαμβάνουν σοκαριστικά άσχημα αποτελέσματα από το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ. Για τις Ηνωμένες Πολιτείες, η Παγκόσμια Τράπεζα αναφέρει ότι σημειώθηκε πτώση από το 2000 στον έλεγχο της διαφθοράς, τη νομοθετική ποιότητα, την υπευθυνότητα και την κυβερνητική αποτελεσματικότητα.
Αυτός ο ‘μεγάλος εκφυλισμός’ εξηγεί την επιβράδυνση της ανάπτυξης και της παραγωγικότητας που είδαμε στη Δύση κατά την τελευταία δεκαετία. Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε γι’ αυτό μόνο την οικονομική κρίση, ούτε το γεγονός ότι (όπως ο οικονομολόγος Robert Gordon υποστήριξε πρόσφατα) η επανάσταση της τεχνολογίας των πληροφοριών μας παρέδωσε πολύ λιγότερα από όσα περιμέναμε. Ο κόσμος αλλάζει όχι μόνο επειδή οι ‘υπόλοιποι’ είναι καλύτεροι, αλλά επίσης επειδή η Δύση έχει επιδεινωθεί. Πράγματι, μεγάλο μέρος του ανεπτυγμένου κόσμου σήμερα μου θυμίζει αυτό που είπε ο Άνταμ Σμιθ για την Κίνα στο “Πλούτο των Εθνών”: Έχει φτάσει σε μία ‘σταθερή’ κατάσταση στην οποία η ανάπτυξη είναι κοντά στο μηδέν και την ευημερία απολαμβάνει μόνο μια διεφθαρμένη γραφειοκρατική ελίτ.
Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν τρεις σημαντικοί λόγοι για τους οποίους οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι πιο πιθανό να ξεφύγουν από αυτή την στασιμότητα από ότι η Νότια Ευρώπη και η Ιαπωνία.
Κατ ‘αρχάς, εν μέρει λόγω της μετανάστευσης, εν μέρει λόγω της γονιμότητας και εν μέρει λόγω της αναποτελεσματικής υγειονομικής φροντίδας, οι Ηνωμένες Πολιτείες γερνούν πολύ πιο αργά από χώρες όπως η Ιαπωνία και η Γερμανία. Μέχρι το 2050, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, περισσότεροι από το ένα τρίτο των Ιαπώνων θα είναι άνω των 65 ετών. Για τη Γερμανία το ποσοστό αυτό θα είναι 31%. Ακόμη και στην Κίνα, περισσότεροι από το ένα τέταρτο του πληθυσμού θα είναι άνω των 64. Αλλά για τις Ηνωμένες Πολιτείες, ο αριθμός αυτός θα είναι μόλις 21%. Το εργατικό δυναμικό της Κίνας θα αρχίσει να συρρικνώνεται στη δεκαετία του 2020. Αυτό δεν θα συμβεί στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Δεύτερον, σε αντίθεση με την Ευρώπη και την Ιαπωνία, οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι μία από τις πρώτες πέντε χώρες όσον αφορά τον ορυκτό πλούτο, με τα γνωστά αποθέματα των ορυκτών καυσίμων και μεταλλευμάτων να είναι αξίας τουλάχιστον 30 τρισεκατομμυρίων δολαρίων – περισσότερα από την Αυστραλία, τη Σαουδική Αραβία και την Κίνα, αν και λιγότερα από τη Ρωσία . Ειδικότερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι έτοιμες να επωφεληθούν από μια ενεργειακή επανάσταση, με το σχιστολιθικό αέριο να έχει σημειώσει άλμα από το 1% της αμερικανικής παραγωγής φυσικού αερίου το 2000, σε 35% σήμερα. Το αμερικανικό φυσικό αέριο στοιχίζει το ένα τέταρτο της τιμής του αερίου της Ανατολικής Ασίας και το ένα τρίτο της τιμής του γερμανικού. Ο συνδυασμός μιας ολοένα και πιο ανταγωνιστικής αγοράς εργασίας και της φθηνής ενέργειας πρόκειται να προκαλέσουν μια αξιοσημείωτη ανάκαμψη της παραγωγής των ΗΠΑ στο εγγύς μέλλον.
Τέλος, δεδομένου ότι ο πλανήτης θερμαίνεται και το κλίμα γίνεται όλο και πιο ασταθές, η Βόρεια Αμερική θα έχει καλύτερη τύχη από την Ανατολική Ασία. Βέβαια θα συμβούν φυσικές καταστροφές, όπως ο τυφώνας Sandy μας υπενθύμισε. Ωστόσο, θα υπάρξουν περισσότερες από την άλλη πλευρά του Ειρηνικού. Καλή τύχη στις παράκτιες μεγαλουπόλεις της Ασίας. Θα την χρειαστούν.
Ήδη τα πράγματα φαίνονται καλύτερα για τις Ηνωμένες Πολιτείες από ό, τι για το υπόλοιπο της Δύσης. Το ΔΝΤ προβλέπει ανάπτυξη 2,3% το επόμενο έτος, σε σύγκριση με 1,2% για την Ιαπωνία και 0,7% για την ευρωζώνη. Η απόκλιση θα διατηρηθεί.
Στην Αμερική, οι οικονομικές τάσεις προς την αυτάρκεια και την ανάκτηση τους κατασκευαστικού τομέα μπορεί να ενθαρρύνουν ένα νέο φαινόμενο: τον φιλελεύθερο απομονωτισμό, καθώς η χώρα επιστρέφει στην προεπιλεγμένη αποστροφή της προς τις ‘ξένες εμπλοκές’. Αντίθετα, η Ευρώπη και η Ιαπωνία θα συνεχίσουν να υποφέρουν, αρνούμενες την ανακούφιση της υψηλότερης μετανάστευσης ή την πυρηνική ενέργεια, μένοντας στάσιμες υπό το βάρος του χρέους που θα γίνεται όλο και πιο δύσκολο να χρηματοδοτηθεί. Σε αυτές τις σταθερές καταστάσεις, ο λαϊκισμός θα πάρει πιο άσχημες μορφές. Μετά από πενήντα και πλέον χρόνια, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση μπορεί να μετατραπεί σε αποσύνθεση.
Εν τω μεταξύ, στα κινούμενα κράτη του αναπτυσσόμενου κόσμου, θα υπάρχουν περισσότερες αστικές επαναστάσεις, με την κλασική έννοια των επαναστάσεων ενάντια στη μονοκρατορία από μια υποψήφια μεσαία τάξη. Ήδη, σύμφωνα με την Credit Suisse, περισσότερα από 300 εκατομμύρια ενήλικες Κινέζοι έχουν πλούτο μεταξύ 10.000 και 100.000 δολαρίων, ενώ σχεδόν 20 εκατομμύρια έχουν περιουσία πάνω από 100.000 δολάρια. Αυτοί οι άνθρωποι ανακαλύπτουν ότι η ιδιωτική περιουσία τους, που κέρδισαν σκληρά, θα πρέπει να προστατευτεί από το κράτος δικαίου και ότι η μεγαλύτερη απειλή γι’ αυτό είναι ένα διεφθαρμένο Κομμουνιστικό Κόμμα, το οποίο είναι ολοένα και πιο ικανοί και πρόθυμοι να επικρίνουν σε online microblogs.
Στις μεγάλες αναδυόμενες δημοκρατίες – Ινδία, Βραζιλία, Νιγηρία – υπάρχει λιγότερη ανάγκη για μια αστική επανάσταση. Πράγματι, η Ντίλμα Ρούσεφ, πρόεδρος της Βραζιλίας, πρόσφατα δήλωσε ότι θέλει ‘μια μεσαία τάξη στη Βραζιλία’. Στη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή, αντίθετα, οι αστικές επαναστάσεις έχουν αρχίσει. Στη Λιβύη πέρυσι υπήρχε αυτό το γκράφιτι: ‘Θέλουμε ένα συνταγματικό ρόλο και ο πρόεδρος να έχει λιγότερη εξουσία και η τετραετής προεδρική θητεία δεν θα πρέπει να παραταθεί’. Αυτή είναι η αυθεντική φωνή του 1848, αν και παραμένει να δούμε αν πραγματικά η Αραβία θα γυρίσει σε αυτό το σημείο καμπής.
Η αμερικανική αυτοκρατορία –σε όλα εκτός από το όνομα- εξέρχεται από το στάδιο της Μέσης Ανατολής, έχοντας κυριαρχήσει στην περιοχή από το 1970 και – θα έλεγα – πυροδοτώντας την επανάσταση με την ανατροπή του πιο βίαιου άραβα δικτάτορα. Τώρα ο πραγματικός διαγωνισμός είναι μεταξύ εκείνων που θα επιβάλλουν μια μεσαιωνική έννομη τάξη στην Αραβία, όπως ο αγιατολάχ επέβαλε στην Περσία μετά το 1979, καθώς και εκείνων που ονειρεύονται την πολυαναμενόμενη Ισλαμική Μεταρρύθμιση, η οποία θα επιτρέψει να συνυπάρχουν ειρηνικά οι μουσουλμάνοι με τη νεωτερικότητα – για να μην αναφέρουμε το κράτος του Ισραήλ, τον εκπρόσωπο του μοντερνισμού στην περιοχή. Η επιλογή μεταξύ του Ιρανικού και του Τουρκικού μοντέλου (ή του Ινδονησιακού ή της Μαλαισίας) δεν πρέπει να είναι δύσκολο να γίνει. Ωστόσο, οι Άραβες μπορεί να πρέπει να υπομείνουν μια περίοδο θρησκευτικού πολέμου πριν συμβεί η Μεταρρύθμιση.
Το πιο δύσκολο ερώτημα για να απαντηθεί, καθώς το μεγάλο δεξαμενόπλοιο της ιστορίας γυρίζει σιγά-σιγά, είναι αν οι δύο κυρίαρχες δυνάμεις της εποχής, η Αμερική και η Κίνα, θα είναι σε θέση να διατηρήσουν αυτό που ο Χένρι Κίσινγκερ αποκάλεσε ‘συν-εξέλιξη’, ή αν είναι καταδικασμένες να θεσπίσουν εκ νέου την άνοδο του αγγλο-γερμανικού ανταγωνισμού που κορυφώθηκε με τον παγκόσμιο πόλεμο σχεδόν πριν από έναν αιώνα. Θα είναι Κιναμερική – ή αυτό που ο Noah Feldman βάφτισε ‘Θερμό πόλεμο’;
Ή θα είναι ένας καυτός πόλεμος; Η επικείμενη εκατονταετηρίδα του 1914 είναι μια όντως αφυπνιστική υπενθύμιση ότι, ενώ οι εκλογές έρχονται και φεύγουν, οι πόλεμοι είναι αυτοί που αλλάζουν την κατεύθυνση της ιστορίας πιο αποφασιστικά. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος δεν βούλιαξε το πλοίο της ανθρωπότητας, αλλά βύθισε σίγουρα την πρώτη εποχή της παγκοσμιοποίησης. Εάν μια παρόμοια σύγκρουση συμβεί στην εποχή μας, θα ξέρουμε ότι η παγκόσμια ιστορία έχει φτάσει σε ένα σημείο καμπής. Πρέπει να ελπίζουμε ότι μόνο θα γυρίσει – και δεν θα μπατάρει».
by Αντικλείδι , https://antikleidi.com
Συναφές:
Γιατί η βιομηχανική επανάσταση συνέβη στη Δύση;
Γιατί η Κίνα δεν θα γίνει παγκόσμια υπερδύναμη
HSBC: Πώς θα είναι ο κόσμος το 2050
