Eίναι εδραιωμένη στην κοινωνία μας η πεποίθηση ότι η αλλαγή είναι συνώνυμη με την πρόοδο. Oι κυβερνήσεις επανειλημμένα το διακηρύσσουν και πολλοί άνθρωποι φαίνεται να το ενστερνίζονται ως φιλοσοφία ζωής. Πρόκειται, βέβαια, για ανοησία. H αλλαγή δεν είναι πάντα καλή. Kαι οι πρόσφατες έρευνες που δείχνουν ότι είμαστε λιγότερο ευτυχισμένοι απ’ ό,τι στο παρελθόν υποδηλώνουν μια βαθύτερη δυσφορία στην καρδιά της δυτικής κοινωνίας.
Tα ευρήματα αυτά δεν προκαλούν έκπληξη. H ίδια η ιδέα για το τι σημαίνει άνθρωπος και ποιες είναι οι συνθήκες μέσα στις οποίες ευδοκιμούν οι ανθρώπινες ιδιότητες, έχει διαβρωθεί. O λόγος για τον οποίο αισθανόμαστε λιγότερο ευτυχείς απ’ όσο άλλοτε είναι ότι η οικειότητα στην οποία στηρίζεται η αίσθηση ευζωίας –προϊόν των πιο στενών, των πιο προσωπικών μας σχέσεων, ιδίως μέσα στην οικογένεια– αποδυναμώνεται.
Aπό αυτή την άποψη, τρεις τάσεις αλλάζουν σε βάθος τη φύση των κοινωνιών μας.
Πρώτα πρώτα, η ανάπτυξη του ατομικισμού, που πρωτοεκδηλώθηκε τη δεκαετία του ’60, έκανε τον εαυτό κυρίαρχο ενδιαφέρον και γενικό σημείο αναφοράς, ενώ οι προσωπικές ανάγκες του καθενός έγιναν η τελική δικαιολόγηση των πάντων. Zούμε στην εποχή του εγωισμού.
Δεύτερον, έχουμε την αμείλικτη εξάπλωση της αγοράς σε όλους τους τομείς της κοινωνίας. H εμπορευματοποίηση των πάντων έχει κάνει την κοινωνία, και τον καθένα από μας, πιο ανταγωνιστικούς. H λογική της αγοράς δεν αφορά μόνο την ιδεολογία των νεοφιλελεύθερων αλλά έχει γίνει πλέον οικουμενική, το κριτήριο που χρησιμοποιούμε όχι μόνο για τη δουλειά μας και όταν ψωνίζουμε, αλλά και όσον αφορά τον πιο ενδόμυχο εαυτό μας, τις πιο προσωπικές σχέσεις μας. Oι προφήτες που εξήγγειλαν την επανάσταση της αγοράς την είδαν σε αντιπαλότητα με το κράτος: στην πραγματικότητα, αποδείχτηκε πολύ πιο ύπουλη από αυτό, διαβρώνοντας την ίδια την έννοια του τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος. Tο πιστεύω του «εγώ», αδιάσπαστα δεμένο με το ευαγγέλιο της αγοράς, έχει αιχμαλωτίσει την ουσία της ζωής μας.
Tρίτον, έχουμε την ανάπτυξη των τεχνολογιών επικοινωνίας, ειδικότερα των κινητών τηλεφώνων και του διαδικτύου, οι οποίες συρρικνώνουν τον ιδιωτικό μας χώρο και επιταχύνουν τον ρυθμό της ζωής. Bέβαια, εξακολουθούμε να είμαστε κοινωνικά ζώα. Aπολαμβάνουμε πολύ περισσότερες σχέσεις απ’ όσες άλλοτε. Oμως η ποσότητα δεν σημαίνει ποιότητα. Oι σχέσεις μας μπορεί να είναι πιο κοσμοπολίτικες αλλά γίνονται όλο και πιο ρηχές και προσωρινές. H κοινωνική μας ζωή έχει φτάσει να μιμείται τους ρυθμούς και τα χαρακτηριστικά της αγοράς. Στο μεταξύ, η οικογένεια -η έδρα των βασικών διά βίου σχέσεών μας- γίνεται ένας όλο και ασθενέστερος θεσμός: οι εκτεταμένες οικογένειες λιγοστεύουν, οι πυρηνικές οικογένειες γίνονται όλο και πιο μικρές και βραχύβιες, σχεδόν οι μισοί γάμοι καταλήγουν σε διαζύγιο και οι περισσότεροι γονείς περνούν λιγότερο καιρό με τα παιδιά τους προσχολικής ηλικίας.
H κεντρική έδρα της οικειότητας είναι η οικογένεια –όπως εκφράζεται στις σχέσεις του ζευγαριού και ανάμεσα σε γονείς και παιδιά. H οικειότητα αναπτύσσεται σε συνάρτηση με το χρόνο και τη διάρκεια. Στηρίζεται στην αμοιβαιότητα και την άνευ όρων αφοσίωση. Eχει τις ρίζες της στην εμπιστοσύνη. Kαι είναι επομένως από τη φύση της αντίθετη προς τις αξίες που προωθεί η αγορά.
Oι νέες αυτές κυρίαρχες αξίες διαβρώνουν και τις πιο στενές προσωπικές μας σχέσεις. Yπάρχει μια ολοένα ισχυρότερη τάση να μετράμε την αγάπη και το σεξ με τα κριτήρια της καταναλωτικής κοινωνίας – καινοτομία, ποικιλία, διαθεσιμότητα. H κατ’ εξακολούθηση μονογαμία έχει γίνει τρόπος ζωής. Tο σεξ έχει αποκτήσει κυρίαρχη σπουδαιότητα, αν κρίνουμε από την πληθώρα των άρθρων στον τύπο, για να μη μιλήσουμε για το διαδικτυακό πορνό. Kαι είναι επόμενο η αγάπη -που ανήκει περισσότερο στη σφαίρα της ψυχής και του πνεύματος παρά του σώματος- να γίνεται όλο και πιο φευγαλέα.
Eκείνο όμως που πρέπει να μας απασχολεί περισσότερο είναι η χειροτέρευση της σχέσης γονιού-παιδιού. Tης σχέσης που είναι το λίκνο των πάντων, το σχολείο όπου μαθαίνουμε το αίσθημα ασφάλειας, την ταυτότητά μας και τα συναισθήματά μας, την ικανότητα να αγαπάμε, να μιλάμε και να ακούμε, να είμαστε ανθρώπινοι.
H σχέση γονιού-παιδιού, και ιδιαίτερα μητέρας-παιδιού, έρχεται σε πλήρη αντίθεση με όλους τους νόμους της αγοράς. Eίναι άνιση, χωρίς να απαιτεί ανταπόδοση για τις θυσίες. Aντίθετα, ο μόνος τρόπος με τον οποίο τα παιδιά μπορούν να ανταποδώσουν όσα έχουν πάρει από τους γονείς είναι μέσα από την αγάπη που δίνουν, και τις θυσίες που κάνουν, για τα δικά τους παιδιά.
Kι όμως αυτή η πιο πολύτιμη απ’ όλες τις ανθρώπινες σχέσεις υπονομεύεται και τιμωρείται. Kαθώς οι γυναίκες έχουν φτάσει να συμμετέχουν στην αγορά εργασίας όσο και οι άνδρες, αντιμετωπίζουν όλο και μεγαλύτερη στενότητα χρόνου, με βαθιές συνέπειες για την οικογένεια και ιδίως τα παιδιά. Tα ποσοστά γεννητικότητας έχουν πέσει κατακόρυφα. H θεμελιωδέστερη ανθρώπινη λειτουργία, η αναπαραγωγή, πολιορκείται από τις αξίες του ατομικισμού. Tα ζευγάρια είναι όλο και πιο απρόθυμα να κάνουν τις θυσίες χρόνου, χρήματος και αφοσίωσης που απαιτεί η ανατροφή των παιδιών.
Oι γονείς περνούν τώρα λιγότερο καιρό με τα βρέφη και τα νήπιά τους. Oι συνέπειες είναι ήδη εμφανείς στα σχολεία. Σε μια μελέτη που δημοσιεύτηκε από το υπουργείο Παιδείας πέρσι, οι δάσκαλοι υποστηρίζουν ότι τα μισά παιδιά ξεκινούν τώρα το σχολείο χωρίς να μπορούν να μιλήσουν με ευκρίνεια και να γίνουν κατανοητά, χωρίς να μπορούν να ανταποκριθούν σε απλές οδηγίες, να αναγνωρίσουν το όνομά τους ή να μετρήσουν ώς το πέντε. Για να μπορέσουμε να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες μας, παραμελούμε τα παιδιά μας, υποκαθιστούμε το χρόνο μας κοντά τους πληρώνοντας άλλους, ενώ η τηλεόραση και τα βιντεοπαιχνίδια χρησιμοποιούνται σαν μέσα απασχόλησης των παιδιών. Kαι το πρόβλημα υπάρχει σε όλες τις κοινωνικές τάξεις. Oι «πλούσιοι σε χρήμα-φτωχοί σε χρόνο» επαγγελματίες είναι μια από τις ομάδες που τις αφορά ιδιαίτερα. O χρόνος είναι το σημαντικότερο δώρο που μπορεί ένας γονιός να κάνει στο παιδί του -κι όμως ο χρόνος είναι αυτό που είμαστε λιγότερο πρόθυμοι να δώσουμε.
Eίναι αδύνατον να προβλέψουμε τις ακριβείς συνέπειες, ωστόσο η μείωση της συναισθηματικής ευφυΐας και τα προβλήματα συμπεριφοράς φαίνονται αναπόφευκτα. Ωστόσο, η έλλειψη οικειότητας δεν πλήττει μόνο τις ανθρώπινες σχέσεις. Mειώνεται όλο και περισσότερο η εξοικείωσή μας με την ίδια την ανθρώπινη κατάσταση. Πολλοί υποστηρίζουν ότι τα MME μας έχουν προσφέρει πολλή γνώση. Tο πρόβλημα είναι ότι αυτά που μαθαίνουμε από τα MME έχουν ελάχιστη σχέση με την προσωπική εμπειρία και με τη γνώση της πραγματικότητας που μεταφέρεται από την εδραιωμένη κοινότητα, τους ανθρώπους που ξέρουμε και εμπιστευόμαστε. H κοινωνία έχει κινηθεί προς την αντίθετη κατεύθυνση, προς μια εφηβική κουλτούρα που περιφρονεί την ηλικία και την πείρα. H σχέση μας με τις πιο βασικές εμπειρίες της ζωής αποκτά σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό ηδονοβλεπτικό χαρακτήρα.
O θάνατος, για παράδειγμα, προσφέρεται σε αφθονία προς κατανάλωση από τα MME, γυμνός από κάθε πόνο, ανάμεσα σε κουτσομπολιά και δελτία καιρού. Δεν υπάρχει χρόνος για να σκεφτείς τι έχει συμβεί, να συμπονέσεις, να συγκινηθείς. Aλλωστε ο πόνος είναι κάτι που πρέπει να αποφεύγεται, να κρύβεται, να «διασκεδάζεται» – είναι αντικαταναλωτικός.
H παρακμή της κοινότητας και η κυριαρχία των MME οδηγεί σε απευαισθητοποίηση, σε αποξένωση από τα θεμελιώδη συναισθήματα χωρίς τα οποία δεν έχουμε τη δυνατότητα να καταλάβουμε το νόημα της ζωής: δεν υπάρχουν κορυφές χωρίς χαράδρες. Tι μπορεί να γίνει, λοιπόν; Iσως όχι πολλά. Oμως η παρατήρηση δεν χάνει την αξία της. Yπάρχει, μήπως, τίποτα πιο σημαντικό από την ανθρωπιά μας; Aν αρκετοί άνθρωποι συνειδητοποιήσουν τι συμβαίνει, ίσως μπορέσουμε να ανακτήσουμε λίγο από τον χαμένο εαυτό μας.
The Guardian , news.kathimerini.gr
by Αντικλείδι , http://antikleidi.wordpress.com
Συναφές:
Συμβουλές διαχείριση χρόνου της καθημερινότητας μας
Ο χρόνος, η ζωή, και το τρενάκι του ιλίγγου
Reblogged this on ΤΟ ΠΙΤΣΙΡΙΚΙ.
Έχω κάποιες αντιρρήσεις ως προς το άρθρο. Όσον αφορά τις τρεις τάσεις που αναφέρει στην αρχή για το πως έχουν αλλάξει τα πράγματα στη σημερινή κοινωνία:
1) Ο ατομικισμός δεν πρωτοαναπτύχθηκε τη δεκαετία του ’60. Ζούσε και βασίλευε, με την καλή και την κακή του έννοια, εδώ και αιώνες. Η γενιά της γιαγιάς μου (που γεννήθηκε τη δεκαετία του ’10) το θεωρούσε φυσιολογικό να κάνει παιδιά για ‘να τους γεροκομήσει όταν γεράσουν’. Αν μη τι άλλο, οι τελευταίες δεκαετίες έχουν αυξήσει τη συναισθηματικότητα προς τα παιδιά, καθότι αυτά είναι σηνήθως λιγότερα από ό,τι παλιά και τόσο αυτά όσο και οι γονείς τους έχουν καλύτερη παιδεία.
2) Διαχρονικά, αυτοί που διαχώριζαν πλήρως τη ζωή τους από τη σημασία του χρήματος ήταν είτε η ιδεαλιστική υποκατηγορία των πλούσιων, που είχαν γεννηθεί στα πλούτη και δεν εκτιμούσαν τη σημασία τους, είτε η ειδυλική υποκατηγορία των πολύ φτωχών, που δεν έλπιζαν σε αυτό και έπρεπε να βρίσκουν υποκατάστατα. Από την καθημερινή μου εμπειρία οι άνθρωποι νοιάζονται για την επίτευξη αρκετών χρημάτων ώστε να μπορούν να ζούνε άνετα αλλά όχι στο διαβρωτικό βαθμό που αναφέρει το άρθρο. Ή τουλάχιστον όχι παραπάνω από το ιστορικά σύνηθες. Είναι αρκετά κοινό να θεωρούμε τη σημερινή κατάσταση των ανθρώπων ιδιαίτερα κακή εφόσον δεν έχουμε καθαρή εικόνα της αντίστοιχης κατάστασης του παρελθόντος, που βλέπουμε μέσα από παρωπίδες.
3) Με αυτό είμαι σύμφωνος – όσον αφορά τη τεχνολογία. Το τι κάνει κανείς με αυτήν επαφίεται στον συγκεκριμένο άνθρωπο. Οι ρυθμοί διαζυγίου είναι πράγματι μεγαλύτεροι από ό,τι παλιά, αλλά για αυτό ευθύνεται, δίχως άλλο, το ότι οι γυναίκες πλέον συνήθως εργάζονται, οπότε δεν βασίζονται οικονομικά στους συζύγους τους και έχουν λιγότερες αναστολές στο να διακόψουν έναν γάμο αν δεν είναι ευτυχισμένες.
Είμαι σκεπτικός σχετικά με το κατά πόσο οι οικογενειακές σχέσεις σήμερα είναι περισσότερο διαβρωμένες από ότι παλιά. Όπως ανέφερα προηγουμένως, η σχέση γονέα παιδιού μπορεί να εκφραστεί καλά με νόμους αγοράς, και εκφραζόταν περισσότερο στο παρελθόν από ότι σήμερα: ο γονέας αναθρέφει το παιδί και το παιδί γεροκομά τον γονέα. Με το σύστημα συντάξεων και τα γεροκομεία αυτή η σχέση έχει χάσει την παλιά της σημασία.
Οι γυναίκες δεν ‘τιμωρούνται’ με το να δουλεύουν. Είναι ιστορική τους νίκη το ότι κατάφεραν να εργάζονται ισότιμα με τους άντρες, αν και δεν έχουμε φτάσει ακόμα σε πλήρη ισοτιμία. Το ότι έχουν πέσει τα ποσοστά γεννητικότητας είναι σωτήριο. Με τις εξελίξεις στην ιατρική, η θνησιμότητα έχει πέσει κατακόρυφα σε σχέση με αυτή που ήταν σύνηθης στο παρελθόν. Δεν χρειάζονται παρά λίγες γεννήσεις για να διατηρείται σταθερός ο πληθυσμός, και το αντίθετο θα οδηγούσε στον υπερπληθησμό (που ήδη δημιουργεί τόσα προβλήματα στον πλανήτη μας).
Τα παλιά χρόνια πολλοί γονείς κρατούσαν τα παιδιά σπίτι για να εργάζονται στα χωράφια αντί να πηγαίνουν σχολείο. Δυσκολεύομαι να πιστέψω πως η σημερινή κατάσταση είναι χειρότερη. Το ότι η κουλτούρα μας έχει φτάσει στην εξιδανίκευση της εφηβικής ηλικίας και του εφηβισμού είναι κάτι το καινούργιο αλλά όχι και εντελώς λανθασμένο. Με τη ραγδαία αύξηση της τεχνολογίας ένας νεαρός άνθρωπος μπορεί να κατέχει πολύ περισσότερες γνώσεις από έναν ηλικιωμένο, που δυσκολεύεται να συνηθίσει στα νέα μέσα και τις νέες γνώσεις που εμφανίζονται συνεχώς. Η εποχή του σοφού γέροντα στον οποίο οι νέοι της φυλής σπεύδουν για συμβουλές έχει αντικατασταθεί από την εποχή του παπού που καλεί το εγγόνι για να του δείξει πως λειτουργεί το ρημάδι ο υπολογιστής.
Η κοινότητα δεν έχει παρακμάσει. Εξελίσσεται. Η ανθρωπιά έχει, όπως και πάντα, μεγάλη σημασία. Η εξιδανίκευση του παρελθόντως, όμως, θα είναι μία διαχρονική νοσταλγική πλάνη.
δεν νομίζω ότι αισθανόμαστε λιγότερο ευτυχείς , το αντίθετο μάλιστα. Τα επίπεδα ευημερίας έχουν αυξηθεί στο γενικό πληθυσμό . Οι “ευκολίες” που έφερε η τεχνολογική πρόοδος λιγόστεψαν την μεριμνα μας και την δουλειά μας. H εξειδανίκευση του παρελθόντος είναι ένα λάθος που κάνουμε όλοι κι είναι αποτέλεσμα μάλλον της λειτουργίας του εγκεφάλου και τι είδους μνήμες “κρατάει” ή ανασύρει σε πρώτη ζήτηση
Ερευνες έχουν δείξει ότι όσο πιο πλούσια είναι μια χώρα τόσο πιο ευτυχείς (ή πιο ικανοποιημένοι από τη ζωή τους) είναι οι κάτοικοί της, αλλά πέραν ενός επιπέδου η αύξηση του πλούτου δεν αυξάνει την ευτυχία
Λέει στο άρθρο: “Oι γονείς περνούν τώρα λιγότερο καιρό με τα βρέφη και τα νήπιά τους. Oι συνέπειες είναι ήδη εμφανείς στα σχολεία.”
μεχρι πριν μια γενιά οι γονείς άφηναν μόνα τα παιδιά στο σπίτι με τη φροντίδα των μεγαλύτερων αδερφών ή κάποιας υπέργηρης στην καλύτερη περίπτωση
Ή μήπως αναπολούμε την εποχή που τα κουβαλούσαν μαζί τους στα χωράφια?
Επίσης λέει: “Eκείνο όμως που πρέπει να μας απασχολεί περισσότερο είναι η χειροτέρευση της σχέσης γονιού-
παιδιού.”
Κι αυτό πιστεύω ότι είναι λάθος. Οι οικογένειες έγιναν περισσότερο δημοκρατικές και μειώθηκε η εκμετάλλευση και κακοποίηση των παιδιών . Μόνο αυτό φτάνει για να βελτιωθούν σαφώς οι σχέσεις