Γιατί οι οικονομικές κρίσεις είναι «ορθολογικές»


Μπορεί η κρίση και η αβεβαιότητα να μην είναι ευχάριστα φαινόμενα για κανέναν μας, όμως για ορισμένους γνωστούς οικονομολόγους αυτά τα χαρακτηριστικά αποτελούν βασικά στοιχεία του οικονομικού μας συστήματος – οι αρνητικές του πλευρές που θα είναι πάντοτε μαζί μας και οι οποίες αποτελούν την άλλη όψη του νομίσματος.

Αρκεί κανείς να αναλογιστεί τις «κρίσεις» του καπιταλισμού του Μαρξ, την «αβεβαιότητα» του Κέινς και τη «δημιουργική καταστροφή» του Σούμπετερ. Μπορεί ο κάθε ένας από τους προανεφερθέντες κλασικούς οικονομολόγους να απέδιδε σε διαφορετικά αίτια την αστάθεια του συστήματος, όμως όλοι την έβλεπαν ως μια εγγενή αρχή λειτουργίας του. Ο κόσμος τους ήταν πολύ μακριά από τον κόσμο των «σταθερών ισορροπιών» που διδάσκονται σήμερα οι φοιτητές των οικονομικών σχολών – όμως πολύ πιο κοντά στην πραγματικότητα.

Σήμερα μια νέα ανάλυση της οικονομικής κρίσης έρχεται να βεβαιώσει τη διαίσθηση των μεγάλων οικονομολόγων. Σύμφωνα με αυτήν την ανάλυση, η παγκόσμια κρίση που βιώσαμε τον τελευταίο καιρό δεν ήταν το αποτέλεσμα ενός παραλογισμού αλλά αντίθετα το παράγωγο ορθολογικών επιλογών των παικτών του συστήματος. Εκαστος λειτουργούσε ορθολογικά, πλην όμως το συνολικό αποτέλεσμα ήταν ένας καταστροφικός ανορθολογισμός.

Η λογική του συστήματος

«Πολλές ερμηνείες», γράφει ο John Cassidy στο «New Yorker», «έχουν προταθεί για την οικονομική κρίση, οι περισσότερες από τις οποίες δίνουν έμφαση στην πλεονεξία, στην υπερβολική αυτοπεποίθηση και ηλιθιότητα των πωλητών ενυπόθηκων δανείων των επενδυτικών τραπεζών και των διοικητικών στελεχών της Wall Street. Σύμφωνα με την κρατούσα άποψη, απλά βιώσαμε μια κλασική περίπτωση συλλογικής τρέλας. Αν αυτό πραγματικά ισχύει, τότε θα μπορούμε εφ’ εξής να κοιμόμαστε ήσυχοι: “Η πλεονεξία μπορεί να ελεγχθεί, με κάποια δυσκολία ομολογουμένως. Η υπερβολική αυτοπεποίθηση μπορεί να περιοριστεί. Ακόμα και οι ηλίθιοι μπορούν να μορφωθούν. Ομως δυστυχώς τα πραγματικά αίτια της κρίσης ελάχιστα μπορούν να εξαλειφθούν καθ’ όσον αποτελούν συνέπειες της εσωτερικής λογικής του συστήματος. Η ρίζα του προβλήματος είναι ο “ανορθολογικός ορθολογισμός” – δηλαδή ένας τρόπος συμπεριφοράς που στο ατομικό επίπεδο φαίνεται απόλυτα ορθολογικός, όμως όταν συλλογικοποιείται στο επίπεδο της αγοράς προκαλεί καταστροφές».

Το ερώτημα το οποίο τίθεται στην απλούστερή του μορφή είναι το εξής: Γιατί οι διάφοροι επενδυτικοί οίκοι και τράπεζες συνέχιζαν να εκδίδουν ενυπόθηκα δάνεια ή να αγοράζουν χρηματιστικά προϊόντα βασισμένα σε υποθήκες, τη στιγμή που όλοι σχεδόν γνώριζαν ότι η αγορά των ακινήτων είχε μεταβληθεί σε μια τεράστια «φούσκα» που ήταν θέμα χρόνου πότε θα έσκαγε; Η απάντηση είναι απλή. Οταν βρίσκεται στο μέσον μιας «φούσκας», είναι πολύ δύσκολο για το στέλεχος μιας τράπεζας ή ενός οίκου να μην κάνει τίποτα. Στον βαθμό που βλέπει όλους γύρω του να κερδίζουν χρήματα θα πρέπει και αυτός να ρισκάρει γιατί αν δεν το κάνει θα δει τους πελάτες του να φεύγουν και τη μετοχή της επιχείρησής του να κατρακυλά. Με άλλα λόγια, η απόφασή του αν θα συμμετάσχει στη «φούσκα» των ακινήτων δεν θα βασίζεται σε μια αξιολόγηση των δεδομένων της αγοράς ακινήτων, αλλά στη συμπεριφορά των άλλων παικτών της αγοράς. Αυτό είναι το πρόβλημα. Από τη στιγμή που η στρατηγική του βασίζεται στη στρατηγική των άλλων παικτών, οι επιλογές του μπορεί να είναι ορθολογικές, όμως οδηγούν σε συλλογικά καταστροφικά αποτελέσματα.

Δίλημμα του Φυλακισμένου

Αυτό δείχνει το γνωστό από τα μαθηματικά Δίλημμα του Φυλακισμένου.

 Ας υποθέσουμε ότι δυο άνθρωποι έχουν συλληφθεί και κατηγορούνται για μια ληστεία. Δεν έχουν τη δυνατότητα να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Εχουν τις εξής επιλογές:


  • Αν ομολογήσουν και οι δύο, θα φάνε 10 χρόνια έκαστος.
  • Αν δεν πουν τίποτα και οι δύο θα φάνε 3 χρόνια έκαστος.
  • Αν ένας ομολογήσει και καρφώσει τον άλλο θα ελευθερωθεί, ενώ ο άλλος θα φάει 15 χρόνια.

Η συλλογικά ορθολογική επιλογή φυσικά θα ήταν να μην πει κανείς τίποτα, οπότε συνολικά θα φάνε 6 χρόνια. Οποιαδήποτε άλλη στρατηγική συνεπάγεται περισσότερη φυλάκιση και για τους δυο τους. Ομως ο κάθε ένας γνωρίζει ότι αν δεν πει τίποτα, κινδυνεύει να τον καρφώσει ο συνεργάτης του και να φάει 15 έτη. Ετσι η ορθολογική στρατηγική για τον κάθε ένα είναι να καρφώσει τον άλλο – που όμως οδηγεί στη συλλογική ποινή των 20 ετών φυλάκισης!

Σε μια τέτοια κατάσταση ο τρόπος με τον οποίο εγώ ενεργώ επηρεάζει τον άλλο και αντίστροφα. Αυτό συνέβη και με τις τράπεζες και τους επενδυτικούς οίκους. Μια τράπεζα που επιλέγει να μην ακουμπήσει έναν κλάδο όπου έχει δημιουργηθεί μια «φούσκα» θα έχει λιγότερα κέρδη από τους ανταγωνιστές της και κατά συνέπεια θα χάσει τους πελάτες της. Οπως και στο Δίλημμα του Φυλακισμένου, αν προσπαθήσεις να λειτουργήσεις υπεύθυνα (π.χ. να μην πεις τίποτα ή να μην μπλέξεις με τις «φούσκες»), είσαι εκτεθειμένος και μπορεί να σε εκμεταλλευτεί ο άλλος (ο συγκρατούμενός σου ή ο ανταγωνιστής σου). Γι’ αυτό θα επιλέξεις μια στρατηγική (να «καρφώσεις» ή να αγοράσεις ενυπόθηκα δάνεια) που αντιπροσωπεύει μια ατομικά ορθολογική επιλογή, όμως θα έχει συλλογικά καταστροφικά αποτελέσματα.

Του Τάκη Μίχα

Σχετικά Άρθρα

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -


- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Προσθήκη σχολίουΣχολιάστε

  • Η εξισωση του ρισκου πρεπει να παιρνει υποψιν της και τον ασταθμητο παραγοντα
    Ποσο ευκολο ειναι αυτο?
    Περασαμε σε εποχη οικονομικης αβεβαιοτητας με το τζογαρισμα να παιζει κυριο ρολο στις αγορες. Αυτο πρεπει ν αλλαξει απο δω και περα γιατι στον τζογο οι παικτες συνηθως ειναι χαμενοι

  • Ο ομπαμα βγηκε προχτες και ειπε να μειωσουν κατι τρις το ελλειμα τους οι ΗΠΑ
    Αν θα περασει θα σημανει το τελος μιας εποχης